(Του Τερτυλλιανού)
Εισαγωγή
Ο Κόιντος Σεπτίμιος Φλωρέντιος Τερτυλλιανός (155 μ.Χ. - 240 μ.Χ.) γεννήθηκε στην Καρχηδόνα. Ο πατέρας του υπηρετούσε ως εκατόνταρχος στο ρωμαϊκό στρατό, γι' αυτό και γίνεται αποδεκτό ότι δεν ανατράφηκε ως Χριστιανός, αλλά μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό αργότερα. Διετέλεσε πρεσβύτερος της εκκλησίας στην γενέτειρά του. Υπήρξε πολυγραφότατος και συνέθεσε τα έργα του στην λατινική γλώσσα.
Το έργο του ad Scapulam είναι μια επιστολή την οποία απηύθυνε στον έπαρχο της Αφρικής, όταν αυτός ξεκίνησε διωγμό έναντι τον Χριστιανών. Ως πιθανή ημερομηνία θεωρείτε το 212 μ.Χ. ή λίγο μετά, καθώς στο έργο αναφέρεται έκλειψη του ηλίου στην πόλη Utica1 (συνέβη στις 14 Αυγούστου του έτους αυτού) ΒΔ της Καρχηδόνας. Η αξία του έργου έγκειται στο ότι παρέχει πλήθος πληροφοριών για την πολιτική ιστορία της περιοχής, επαληθεύει πληροφορίες άλλων και σε συνδυασμό με τον Απολογιτικό του περιγράφει την εκκλησία της επαρχίας του. Βοηθάει στην σύνθεση της ιστορίας της Εκκλησίας σε μια περίοδο για την οποία ελάχιστα έργα υπάρχουν. Δίνει πληροφορίες για τους διωγμούς κατά των Χριστιανών, οι οποίοι όπως φαίνεται από το έργο του ήταν μαζικοί, σε μια πολυπληθή χριστιανική κοινότητα. Επίσης δίνει στοιχεία για τις απόψεις της εκκλησίας στις σχέσεις της με το κράτος, απόψεις που δεν άλλαξαν ακόμη και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και τον εκχριστιανισμό του κράτους.
Ο Scapula Tertullus ( ή Tertyllus) ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος στο τέλος της βασιλείας του Μάρκου Αυρήλιου Αντωνίνου (161 - 180 μ.Χ.). Τον 3ο - 4ο χρόνο της βασιλείας του Λούκιου Σεπτήμιου Σεβήρου (193 - 211 μ.Χ.) αναφέρεται ως ύπατος μαζί με κάποιον Κλήμεντα στο Χρονικό του Prosper Aquinas. Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται και από επιγραμματικά ευρήματα.
O Julius Capitolinus (Vita Marci Antonini philosophi,ΧΧΙΧ) τον συγκαταριθμεί στους εραστές της Annia Galeria Faustina (της νεότερης) συζύγου του Μάρκου Αυρήλιου. Κατηγορεί τον εν λόγω αυτοκράτορα, ότι προβίβασε τους εραστές της συζύγου του σε υψηλόβαθμα αξιώματα. Πρώτο όνομα σε αυτή την λίστα φιγουράρει αυτό του Scapula Tertullus2.
Στην επιστολή του αυτή ο Τερτυλλιανός, προσπαθεί να προειδοποιήσει τον εν λόγω έπαρχο, για τους κινδύνους που κρύβει η πράξη του, να ξεκινήσει πάλι διωγμό κατά των Χριστιανών. Μιλά ως άνθρωπος που δεν προμαντεύει, αλλά μελετά τα αποτελέσματα που είχαν παρόμοιες κινήσεις συναδέλφων του στο παρελθόν. Και αυτά ήταν ολέθρια τόσο για τους ίδιους όσο και για το κράτος. Υπερασπίζεται τους πιστούς της εκκλησίας παρουσιάζοντας τον ηθικό και νομοταγή βίο τους. Το έργο δεν αποτελεί εκτενή απολογητικό λόγο καθώς είχαν προηγηθεί άλλα συγγράμματά του που κάλυπταν το θέμα. Επικεντρώνεται κυρίως στα σημεία που ενδιέφεραν έναν έπαρχο. Επειδή περιλαμβάνει πλήθος ιστορικών παραδειγμάτων, αποτελεί πηγή πληροφοριών. Η επιστολή αυτή θα μπορούσε κάλλιστα ν' απευθύνεται σε όλους τους άρχοντες, παλαιούς και μεταγενέστερους, κυρίως όσους σκέφτηκαν να στραφούν κατά της εκκλησίας του Θεού, φανερά ή συγκαλυμμένα.
Η χειρόγραφη παράδοση του κειμένου περιλαμβάνει τους εξής κώδικες:
Codex Florentinus BNC Conventi soppressi J.6.9. (N), 15ος αι. Codex Luxemburgensis 75 (X), 15ος αι. Codex Florentinus BNC Conventi soppressi J.6.10. (F), 1426 μ.Χ. Herschau MS (H), στο οποίο βασίσθηκε η έκδοση Rhenanus του 1521, τώρα χαμένο Codex Napolitanus Mus. Naz. 55, τμήμα του κάποτε Codex Vidobonensis 4194 (V) Codex Leidensis Latinus 2 (L), πιθανό αντίγραφο του V.
Διευκρινήσεις επί της μετάφρασης
Για την μετάφραση λάβαμε υπόψη το κείμενο που υπάρχει στην έκδοση του Ε. Dekkers του 1954. Είχαμε υπόψη μας την αγγλική μετάφραση του ιερέως S. Thelwall του 1918 και του Rudolph Arbesmann του 1950. Αποφύγαμε να χρησιμοποιήσουμε αμφότερες για δύο λόγους. Πρώτον, χρησιμοποιούσαν το κείμενο της εκδ. του F. Oehler (Leipsig, 1853). Δεύτερον, και οι δύο, κυρίως όμως ο S. Thelwall, πρόσθεταν στην μετάφραση στοιχεία της δικής τους προσωπικότητας και απομακρύνονταν από το ύφος του Τερτυλλιανού, στο οποίο εμείναμε με πάθος. Έτσι, του μεν πρώτου η μετάφραση μπορεί να χαρακτηριστεί «βικτωριανή», ενώ του δεύτερου απλώς βρετανική.
Προσπαθήσαμε, όσο μας επιτρέπει η νεοελληνική γλώσσα, να διατηρήσουμε, την σύνταξη του κειμένου. Βέβαια, μια μετάφραση στην αρχαιοελληνική θα προσιδίαζε περισσότερο στον τρόπο γραφής του. Φαίνεται σαν ο Τερτυλλιανός να γνώριζε την ελληνική, και να τον επηρέασε, αλλά δεν την χρησιμοποιούσε. Οι επαναλήψεις στους γραμματικούς και συντακτικούς τύπους, ίσως είναι κουραστικές για κάποιους, αλλά είναι απαραίτητες εφόσον θέλαμε να κάνουμε εμφανή την αρχαία προέλευση του έργου. Ο εκμοντερνισμός του δεν μας ενδιέφερε. Οποιαδήποτε λάθη βαρύνουν αποκλειστικά τον γράφοντα. Ελπίζουμε, αν μη τι άλλο ν' απολαύσετε τον λόγο του Τερτυλλιανού.
ΚΑΤΑ ΣΚΑΠΟΥΛΑ
Κεφ.1 1. Δεν είμαστε σε καμιά μεγάλη ταραχή ή ξεσηκωμό λόγω των διωγμών που υποφέρουμε εξαιτίας της άγνοιας των ανθρώπων. Διότι έχουμε προσκολληθεί σε αυτήν την Εκκλησία3, έχοντας αποδεχθεί πλήρως τους όρους της διαθήκης, έτσι ώστε, ως άνθρωποι των οποίων οι ζωές δεν τους ανήκουν, εμπλεκόμαστε σε αυτές τις διαμάχες, έχοντας ως επιθυμία ν' αποκτήσουμε τις υπεσχημένες από τον Θεό επαγγελίες, και φόβο μας, μήπως μας προφθάσουν τα ουαί, με τα οποία απειλεί την μη χριστιανική ζωή. 2. Ως εκ τούτου πασχίζουμε ενάντια στην σκληρότητά σας, τη στιγμή που προσερχόμαστε από μόνοι μας στον αγώνα˙ και η καταδίκη μας δίνει περισσότερη χαρά από την αθώωση. Σας έχουμε στείλει, λοιπόν, αυτήν την απολογία, όχι για ν' ανησυχήσετε για μας, αλλά λόγω μεγάλου ενδιαφέροντος για σας και τους εχθρούς μας, για να μην πω τους φίλους μας. 3. Διότι η θρησκεία μας, μάς προστάζει ν' αγαπάμε τους εχθρούς μας και να προσευχόμαστε γι' αυτούς που μας διώκουν, κι εδώ βρίσκεται η τελείωση και διαφέρει η καλοσύνη μας, κι όχι στην κοινή λογική σας. Διότι όλοι αγαπούν όσους τους αγαπούν, μόνο οι Χριστιανοί τους εχθρούς τους. 4. Επομένως πενθώντας για την άγνοιά σας, και το άξιο οίκτου ανθρώπινο λάθος σας, και προσβλέποντας σε αυτό το μέλλον, όπου η κάθε μέρα δείχνει απειλητικά σημάδια, μια αναγκαιότητα έχουμε επωμιστεί, να βαδίσουμε αυτόν τον δρόμο, και να σας παρουσιάσουμε τις αλήθειες που δεν θ' ακούσετε ανοικτά.
Κεφ.2 1. Λατρεύουμε τον ένα Θεό, και τα πάντα γι' αυτόν διδάσκει η φύση˙ στου οποίου τους κεραυνούς και τις αστραπές τρέμετε, του οποίου τα ελέη υπουργούν για την ευτυχία σας. Νομίζετε, ότι και άλλοι είναι θεοί, τους οποίους γνωρίζουμε ως δαίμονες. 2. Όπως και να 'χει είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, προνόμιο της φύσης, να μπορεί κάποιος να λατρεύει σύμφωνα με τις δικές του πεποιθήσεις: η θρησκεία του ενός ούτε βοηθά ούτε βλάπτει τον άλλο4. Ασφαλώς δεν είναι δουλειά της θρησκείας να εξοβελίζει την θρησκεία - σ' αυτό θα έπρεπε να μας οδηγεί η ελεύθερη βούληση και όχι η βία - τα ειδωλόθυτα θα έπρεπε να απαιτούνται από πρόθυμο νου. Δεν προσφέρετε καμιά υπηρεσία στους θεούς σας με το να μας εξαναγκάζεται να θυσιάσουμε. Διότι δεν μπορεί να έχουν επιθυμία για τις προσφορές των απρόθυμων, εκτός και αν υποκινούνται από εριστικό [ή ανταγωνιστικό] πνεύμα, κι αυτό δεν είναι καθόλου θεϊκό. 3. Συνεπώς ο αληθινός Θεός απονέμει τις ευλογίες του και στους κακούς ανθρώπους και στους εκλεκτούς του ˙ γι' αυτό έχει καθορίσει μια αιώνια κρίση, οπόταν και οι ευγνώμονες και οι αγνώμονες θα πρέπει να σταθούν ενώπιον του κριτηρίου του. Ακόμα, δεν μας έχετε βρει υπόλογους για καμιά παρανομία, εμάς τους ιερόσυλους κακομοίρηδες, ούτε για ιεροσυλία. 4. Όμως αυτοί που συλήζουν τους ναούς σας, ορκίζονται στους θεούς σας, τους λατρεύουν˙ και Χριστιανοί δεν είναι, και ιεροσυλίες πράττουν. Θα μας έπαιρνε πολύ να ξετυλίξουμε τους τρόπους, με τους οποίους οι θεοί σας κοροϊδεύονται και περιφρονούνται από τους ίδιους τους πιστούς τους. 5.Κατηγορούμαστε λανθασμένα για προδοσία, αν και κανείς δεν μπόρεσε να βρει οπαδούς του Αλβίνου5, του Νίγηρα6, του Κάσσιου7, ανάμεσα στους Χριστιανούς˙ οι ίδιοι άνθρωποι που ορκίστηκαν πίστη στην γενιά σας, που πρόσφεραν θυσίες και ορκίστηκαν σε σας, που καταδίκασαν τους Χριστιανούς, είναι οι ίδιοι προδότες. 6. Ο Χριστιανός δεν είναι εχθρός κανενός, πολύ περισσότερο του αυτοκράτορα, του εκ Θεού διορισμένου˙ ανάγκη είναι να τον αγαπά και να τον τιμά, και να εύχεται μακροημέρευση, (διότι είναι συνδεδεμένος,- το πεπρωμένο του) μαζί με την αυτοκρατορία των Ρωμαίων, των οποίων η γενιά θα στέκεται, όσο ο κόσμος θα στέκεται. 7. Στον αυτοκράτορα λοιπόν, απονέμουμε τέτοιον ευλαβή χαιρετισμό, καθώς είναι νόμιμο για μας8 και καλό γι' αυτόν˙ αναγνωρίζοντάς τον ως τον άνθρωπο μετά τον Θεό, που έλαβε εξουσία από τον Θεό και που είναι μόνο από τον Θεό μικρότερος. Αυτός έτσι το θέλει. Και είναι μεγαλύτερος από όλους, όσο είναι μικρότερος μόνο από τον Θεό9. Και είναι μεγαλύτερος από τους θεούς, καθώς αυτοί υπάγονται στην εξουσία του. 8. Εμείς, λοιπόν, θυσιάζουμε για την ασφάλεια του αυτοκράτορα, αλλά στον δικό μας Θεό και δικό του, μόνο που ο Θεός ευαρεστείται στην καθαρή προσευχή. Διότι ο Θεός δεν ευαρεστείτε σε οσμές και αίματα. Αυτά είναι η τροφή των δαιμόνων. 9. Εμείς, όχι μόνο απορρίπτουμε τους δαίμονες, αλλά τους κατανικάμε και τους περιφρονούμε και τους εκβάλλουμε από τους ανθρώπους, όπως είναι γνωστό στους πολλούς. Τοιουτοτρόπως, όλο και περισσότερο προσευχόμαστε για την υγεία του αυτοκράτορα, ως άνθρωποι που την ζητούν από αυτόν που μπορεί να την παράσχει. 10. Και κάποιος θα νόμιζε ότι σας είναι εντελώς ξεκάθαρο, ότι το θρησκευτικό σύστημα βάσει του οποίου ενεργούμε, ενσταλάζει θεία υπομονή, εφόσον, αν και οι αριθμοί μας είναι τόσο μεγάλοι - συνιστούμε την πλειοψηφία σε κάθε πόλη - διάγουμε τόσο ήσυχα και συγκρατημένα, γνωστοί περισσότερο ως ιδιώτες και όχι ως κοινότητες, και όχι από αλλού αξιοπρόσεκτοι παρά από την επανόρθωση των ελαττωμάτων μας. Απέχουμε και θεωρούμε ατιμία να μην προτιμούμε την υπομονή, αλλά να μηχανευόμαστε την εκδίκηση με κάποιο τρόπο, αυτήν που περιμένουμε από τον Θεό.
Κεφ. 3 1. Ωστόσο, όπως ήδη επισημάναμε, είναι μια επώδυνη αναγκαιότητα, το ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να φέρει ατιμώρητα την ενοχή να χύνει το αίμα μας. Πραγματικά, αυτό που έγινε στην προεδρία του Ιλαριανού10, για όταν έγινε ταραχή σχετικά με τους τόπους ταφής των νεκρών μας, ακούστηκε η κραυγή «δεν υπάρχει τόπος». Ίδιος τόπος δεν υπήρχε, τα αλώνια δηλ. που δεν χρησιμοποιούνταν; 2. Όσον αφορά τις βροχές εκείνου του έτους, είναι σαφές τι ήθελαν να υπενθυμίσουν στο γένος των ανθρώπων, τον κατακλυσμό αναμφίβολα, που σε αρχαίες εποχές επικάλυψε την απιστία και την διαφθορά των ανθρώπων˙ και όσο για τις φωτιές που τελευταία κρεμόταν πάνω από τα τείχη της Καρχηδόνας, αυτοί που τις είδαν γνωρίζουν τι απειλή αποτελούσαν˙ και ποιον κώδωνα έκρουσαν οι προηγούμενοι κεραυνοί, όσοι έκαναν τους σκληρούς γνωρίζουν. 3. Όλα αυτά είναι σημάδια της επικείμενης οργής του Θεού, τα οποία οφείλουμε να κοινοποιήσουμε και να διακηρύξουμε με κάθε τρόπο, και να προσευχόμαστε να είναι μόνο τοπικά. Όσοι ερμηνεύουν τα δείγματα διαφορετικά, θα τα αισθανθούν στην παγκόσμια και τελική τους μορφή εν καιρώ. Εκείνος ο ήλιος στην Ούτικα11, που το φως του έσβησε, ήταν ένα προμήνυμα που δεν θα είχε συμβεί σε μια συνηθισμένη έκλειψη, έλαβε χώρα όταν ήταν στο ψηλότερο σημείο της κυριαρχίας του. Ρωτήστε τους αστρολόγους. 4. Θα μπορούσαμε να επισημάνουμε, επίσης, τον θάνατο κάποιον έπαρχων, οι οποίοι την τελευταία τους ώρα θυμήθηκαν με πόνο, όσα έκαναν στους Χριστιανούς. Ο Βιγκέλιος Σατουρνίνος12, που πρώτος εδώ χρησιμοποίησε το σπαθί του σε μας. Ο Κλαύδιος Λούκιος Ερμηνιανός13 στην Καππαδοκία, οργισμένος για την είσοδο της γυναίκας τους σε αυτήν την Εκκλησία, απείλησε τους Χριστιανούς με σκληρότητα, μόνος στο πραιτώριο, υποφέροντας από μολυσματική ασθένεια, τροφή των σκουληκιών [για την ακρίβεια δεξιώθηκε σκουλήκια], ακούστηκε να λέει: «Μην το μάθει κανείς, ώστε να μην χαρούν οι Χριστιανοί, και οι Χριστιανές γυναίκες μην λάβουν θάρρος». Αργότερα αναγνώρισε το λάθος του, που ανάγκασε τους Χριστιανούς να εκπέσουν της πίστεώς τους με τα μαρτύρια, και σχεδόν πέθανε Χριστιανός. Σε αυτή την συμφορά που συνέβη στο Βυζάντιο ο Καικίλιος Καπέλλας14 αναφώνησε: «Χριστιανοί χαρείτε!». 5. Αλλά και αυτοί που βλέπουν τους εαυτούς τους ατιμώρητους, δεν θα ξεφύγουν την δίκαιη κρίση του Θεού. Για σας πραγματικά ευχόμαστε ν' αποδειχθεί απλή προειδοποίηση, το ότι, αμέσως μόλις καταδίκασε ο ίδιος Καικίλιος τον Μάβιλο15 από το Αδραμέντο16 στα θηρία, εμφανίστηκαν σε σας αυτά τα προβλήματα, τώρα γι' αυτό τον λόγο σταματήστε το αίμα. Αναλογιστείτε το μέλλον.
Κεφ. 4 1. Δεν θέλουμε να σας φοβίσουμε, εμείς που δεν φοβόμαστε˙ αλλά θέλουμε να συμβουλεύσουμε τους πάντες, αν είναι δυνατόν, «μη θεομαχείν». Μπορείτε να εκτελείτε τα καθήκοντα του αξιώματός σας και να θυμάστε την ανθρωπιά, διότι διαφορετικά θα είστε υπόλογοι. Διότι, δεν σας έχει εγγράφως (μαντάτο17) ανατεθεί να καταδικάζεται σε εκτέλεση αυτούς που ομολογούν, και να βασανίζεται όσους αρνούνται; 2. Κοιτάξτε, λοιπόν, με ποιο τρόπο ενεργείτε ενάντια στις έγγραφες οδηγίες σας, αποσπώντας από τους ομολογητές αρνήσεις. Ώστε έτσι αναγνωρίζετε την αθωότητά μας, με το να μην μας καταδικάζετε αμέσως μόλις ομολογούμε. Με το να κάνετε ότι πιο ακραίο για να μας εκμηδενίσετε, ταυτόχρονα στην αθωότητα επιτίθεστε. 3. Αλλά πόσοι πραίτορες, πιο επιτήδειοι και πιο σκληροί, κατάφεραν κάτι για παρόμοιους λόγους! Όπως ο Κίνκιος Σεβήρος18, ο οποίος από μόνος του στην Θύσδρη19 πρότεινε αντίδοτο20, με ποιο διαφορετικό τρόπο μπορούν ν' απαντούν οι Χριστιανοί (ώστε ν' αθωώνονται). Και ο Βεσπρόνιος Κάντιντος21, ο οποίος απέλυσε Χριστιανό για να μην διαταραχθεί η ησυχία της πόλης εξαιτίας της προσωπικής του ικανοποίησης. Και ο Άσπερ22, ο οποίος άνθρωπο που αρνήθηκε με μέτρια βασανιστήρια, δεν τον εξώθησε να θυσιάσει, δηλώνοντας μπροστά σε δικαστές και δικηγόρους, ότι του είναι επώδυνο να προεδρεύει σε τέτοιες υποθέσεις. Ο Πουδέντιος23 παρόμοια απέλυσε έναν Χριστιανό, με συνταρακτική δήλωση γνωστοποίησε, ότι χωρίς κατήγορο αρνείται ν' ακροασθεί άνθρωπο ακολουθώντας τις διαταγές. 4. Όλα αυτά μπορούν να έρθουν επισήμως σε γνώση σας από τους συνηγόρους, οι οποίοι είναι προς υπεράσπισή μας, αν και νομικά μιλούν, όπως θέλουν. 5. Ένας νοτάριος απ' αυτούς, που κατέχονταν από δαίμονα, είναι απαλλαγμένος˙ και κάποιος γνωστός γείτονας και κάποιο αγόρι. Και πόσοι ευγενείς άνθρωποι (για να μην μιλήσω για τον απλό λαό), που κατέχονταν από δαίμονες και αρρώστιες είναι απαλλαγμένοι! Ακόμη και ο Σεβήρος, ο πατέρας του Αντωνίνου24, θυμάται με ευγνωμοσύνη τους Χριστιανούς. Διότι τον Χριστιανό Πρόκλο25, τον επονομαζόμενο Τορπακίονα, τον οικονόμο της Ευωδίας, ο οποίος τον θεράπευσε αλείφοντάς τον με έλαιον, τον αναζήτησε και τον έκανε σύνοικό του στο παλάτι μέχρι τον θάνατό του. Και ο Αντωνίνος είναι γνωστό ότι μεγάλωσε με χριστιανικό γάλα. 6. Αλλά και επιφανέστατες γυναίκες και επιφανέστατους άνδρες ο Σεβήρος, λαμβάνοντας γνώση ότι είναι στην εκκλησία μας, χωρίς προϋποθέσεις και ζημιές, αληθινά τους παρείχε πιστοποιητικό και ενάντια στον οργισμένο όχλο τους παρέδωσε σε μας. Επίσης, ο Μάρκος Αυρήλιος αντιμετώπισε την δίψα κατά την διάρκεια της γερμανικής εκστρατείας του με την προσευχή στον Θεό των Χριστιανών στρατιωτών του26. Πότε δεν ξεπεράστηκαν οι ανομβρίες με τις γονυκλισίες και τις νηστείες μας; Σε τέτοιες περιπτώσεις και ο κόσμος απευθύνεται στον Θεό των θεών, τον μόνο Παντοδύναμο. Στο όνομα του Κρόνου [οι εθνικοί] τον δικός μας Θεό επικαλούνται. 7. Εξάλλου, την εμπιστοσύνη δεν απογοητεύουμε, στον γάμο ποτέ δεν μοιχεύουμε, τα ορφανά περιμαζεύουμε με ευλάβεια, τους έχοντες ανάγκη αναψύχουμε, δεν ανταποδίδουμε κακό στο κακό. Διακρίνοντας, όσους υποκρίνονται ότι είναι της εκκλησίας, ποιοι είναι οι ίδιοι ας αρνηθούν. Ποιος, τελικά, μας εγκαλεί για κάτι άλλο; Με ποια άλλη υπόθεση ασχολείται ο Χριστιανός, εκτός από την εκκλησία του, με ποιο αμάρτημα, με ποια θηριωδία που τόσο καιρό κανείς δεν ενέκρινε; 8. Γι' αυτήν την αθωότητα, γι' αυτήν την καλοσύνη, για δικαιοσύνη, για σεμνότητα, για πίστη, για αλήθεια, για τον ζώντα Θεό παραδινόμαστε στις φλόγες˙ κι αυτό δεν συνηθίζεται, ούτε για τους ιερόσυλους, ούτε για όσους είναι δημόσιος κίνδυνος, ούτε ακόμα για τους τόσους πολλούς που επιβουλεύονται το αυτοκρατορικό αξίωμα. Ακόμα και τώρα, από τον διοικητή της Λέγιο27 και τον διοικητή της Μαυριτανίας, διώκονται οι δικοί μας, αλλά η ποινή του ξίφους είναι ο μόνος τρόπος που εξαρχής διατάχθηκε να απειλούμαστε, ώστε ν' αλλάζουμε γνώμη. Μόνο που όσο περισσότερο δοκιμαζόμαστε τόσο περισσότερες ανταμοιβές ακολουθούν.
Κεφ. 5. 1. Η σκληρότητά σας είναι η δόξα μας. Κοιτάξτε, παρόλα αυτά και άλλα παρόμοια που υποφέρουμε, από μόνοι μας φαινόμαστε να προσερχόμαστε, σαν να πρόκειται να μας συμβεί κάτι καλό, κι αυτό δεν μας φοβίζει, αλλά καθ' υπερβολή μας προσκαλεί. Όταν ο Αρρίος Αντωνίνος28 σοβάρεψε την κατάσταση στην Ασία, όλοι εκείνοι οι Χριστιανοί πολίτες εμπρός στην δικαστική έδρα σαν μια γροθιά παρουσιάστηκαν. Τότε αυτός, αφού έστειλε μερικούς στους δημίους για εκτέλεση, είπε στους υπόλοιπους: «Ὦ δεῖλοι, εἰ θέλετε ἀποθνήσκειν, κρημνοὺς ἢ βρόχους ἔχετε». 2. Αν σας ικανοποιεί να γίνει το ίδιο κι εδώ, τι θα κάνατε με τόσους χιλιάδες ανθρώπους, τόσους πολλούς άνδρες και γυναίκες, κάθε φύλου, κάθε ηλικίας, κάθε ευγένειας [κοινωνικής ομάδας], που θα παρουσιαστούν σε σας; Με πόσες φωτιές, με πόσα ξίφη θα γίνει η δουλειά; Σε τι αγωνία θα είναι η Καρχηδόνα, αποδεκατισμένη από σας, όταν γείτονα, όταν συγκάτοικό σας ο καθένας στα θύματα θα αναγνωρίζει, όταν θα βλέπει άνδρες της δικής του σειράς και γυναίκες συζύγους, και όλες τις αρχές της πόλης να εκπροσωπούνται [ή αυτοπροσώπως], και τους γνωστούς του, ακόμη και συγγενείς, ακόμη και φίλους. 3. Λυπηθείτε τους εαυτούς σας, αν όχι εμάς. Λυπηθείτε την Καρχηδόνα, αν όχι τους εαυτούς σας. Λυπηθείτε την επαρχία, η οποία θα αναταραχθεί από στρατιώτες και εχθρούς, που θα δουν τις προθέσεις σας να γίνονται άνομα έργα. 4. Δεν έχουμε κανέναν Κύριο, παρά μόνο τον Θεό. Αυτός στέκεται ενώπιων σας και δεν μπορείτε να τον εξαφανίσετε, ούτε να του κάνετε τίποτα. Τους υπόλοιπους που έχετε για κυρίους είναι απλώς άνθρωποι και μια μέρα θα πεθάνουν. Παρ' όλα αυτά δεν θα ερημωθεί αυτή η εκκλησία, ακόμη και όταν φαίνεται κατακερματισμένη πάλι ανορθώνεται. Όσοι παρατηρούν την τόσο μεγάλη υπομονή (των μαρτύρων), καθώς με πέτρες βάλλονται και στις φωτιές ανεβαίνουν, (και αναρωτιούνται) ποια να είναι η αιτία, όταν έρθουν εις επίγνωσιν αληθείας, και αυτοί αταλάντευτα πιστεύουν.
Σημειώσεις:
1. Η πόλη Utica βρίσκεται στην σημερινή Τυνησία, βορειοδυτικά τα Καρχηδόνας. Θεωρείται η πρώτη αποικία των Φοινίκων στην περιοχή, όπως προκύπτει και από την ετυμολογία της λέξης. Η ονομασία έχει ως ρίζα την φοινικική λέξη atiq (=αρχαίος) σε αντιδιαστολή με την νεώτερη αποικία, την Καρχηδόνα. Σήμερα σώζονται ερείπια της πόλης.
2. Historiae Augustae Scriptores sex, σελ. 75 : "Crimini ei datum est quod adulteros uxoris promoverit, Tertullum, et Utilium, et Orphitum, et Moderatum, ad varios honores: quum Tertullum etiam prandentem cum uxore deprehenderit. De quo mimus in scena, praesente Antonino, dixit, quum stupidus nomen adulteri uxories a fervo quaereret, et ille diceret ter Tullus, et adhuc stupidus quaereret, respondit, jam dixi ter Tullus dicitur."
3. Εδώ ο Τερτυλλιανός καλεί την εκκλησία σέκτα (cum ad hanc sectam). Σέκτες ονομάζονταν το σύνολο των οπαδών κάθε φιλοσοφικής σχολής (philosophorum sectae, familiae, disciplinae), οπότε χρησιμοποιεί τον όρο για να χαρακτηρίσει τους πιστούς του Χριστού, δηλ. Χριστιανούς. Αλλού χρησιμοποιεί το disciplinae.
4. Εδώ βλέπουμε ότι η ανοχή των άλλων θρησκειών είναι πεποίθηση της Ορθοδοξίας. Οποιαδήποτε διαφορετική πρακτική εφαρμόστηκε κατά καιρούς, δεν βαραίνει την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά τους πολιτικούς φορείς ή τον Ρωμαιοκαθολικισμό-φορέα της φράγκικης επεκτατικότητας. Όσοι διαφωνούν, μπορούν ν' ανατρέξουν στους ιερούς πολέμους του Ισλάμ και με μια πρόχειρη σύγκριση να εντοπίσουν την διαφορά.
5. Ο Decimus Clodius Septimius Albinus (π. 150 - 19 Φεβρ. 197 μ.Χ.) υπήρξε Ρωμαίος διοικητής της Βρετανίας την εποχή του αυτοκράτορα Lucius Aurelius Commodus Antoninus (31 Αυγ. 161 - 31 Δεκ. 192). Μετά την δολοφονία του Publius Helvius Pertinax (31 Δεκ. 192 - 28 Μαρτ. 193), διαδόχου του Κόμμοδου, ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας από τις λεγεώνες της Γαλατίας και τις Βρετανίας.
6. O Gaius Pescennius Niger (μεταξύ 135 κ 140 - 194) ήταν Ρωμαίος διοικητής της Συρίας και ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας στην ίδια περίοδο με τον Αλβίνο. Ο τρίτος διεκδικητής ήταν ο Lucius Septimius Severus (14 Απρ. 193 - 211), οποίος τελικά επικράτησε. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Niger σημαίνει μαύρος, ενώ το Albinus λευκός.
7. Εδώ ο Τερτυλλιανός μάλλον αναφέρεται στον συγκλητικό Cassius Clemens, υποστηρικτή του Νίγερ στην εν λόγω διαμάχη. Δικάστηκε το 195 μ.Χ. και υπερασπίστηκε τις πράξεις του με αξιοπρέπεια, γεγονός που έπεισε τον Σεβήρο να του χαρίσει την ζωή και να του επιτρέψει να κρατήσει την μισή περιουσία του. Τον αναφέρει ο Δίων Κάσσιος, Ρωμαϊκή Ιστορία 75.9.
8. Σαφής αναφορά του Τερτυλλιανού στον λόγο του Απ. Παύλου, Προς Ρωμαίους 13,1: «Πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. Ου γαρ έστιυ εξουσία, ειμή από Θεού˙ αι δε ούσαι εξουσίαι υπό του Θεού τεταγμέναι εισίν. Ώστε ο αντιτασσόμενος τη εξουσία τη του Θεού διαταγή ανθέστηκεν˙ οι δε ανθεστηκότες εαυτοίς κρίμα λήψονται».
9. Εδώ βλέπουμε την προέλευση της λεγομένης «Βυζαντινής» πολιτικής ιδεολογίας. Η διαφορά στην τοποθέτησή μας έγκειται στο ότι δεν θεωρούμε την πολιτική ιδεολογία της εκχριστιανισμένης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας/Ρωμανίας ως αποτέλεσμα του εκχριστιανισμού της, αλλά ως συνέχεια της ήδη επικρατούσας ρωμαϊκής αυτοκρατορικής ιδεολογίας.
10. Ο Ιλαριανός αυτός αναφέρεται στο Μαρτύριον της Αγίας Περπέτουας και των συν αυτή τελειωθέντων (εκδ. ΕΠΕ, σελ. 265). Διορίσθηκε προκουράτορας της ΒΔ Αφρικής, μετά τον θάνατο του Μινουκίου Οππιανού, πιθανόν το 202 μ.Χ.
11. Δες σημ. 1.
12. Ο Vigellius Saturninus αναφέρεται και στο Μαρτυρολόγιον του Αγίου Σπεράτου και των συνοδών αυτού (εκδ. ΕΠΕ σελ. 245), γνωστό και ως των Σκυλλιτανών μαρτύρων, από την πόλη Σκύλλιον, πλησίον της Καρχηδόνας. Κατείχε το αξίωμα του ανθύπατου επί υπατείας των Πραίσαντος και Κλαυδιανού. Το μαρτύριο τοποθετείται στο 180 μ.Χ. Εδώ ο Τερτυλλιανός τον κατηγορεί ως τον πρώτο που έσυρε ξίφος κατά Χριστιανών, στην περιοχή του.
13. Δεν είναι γνωστός από αλλού.
14. Ο Caecilius Capella υπήρξε διοικητής του στρατού του Νίγηρα, που στρατοπέδευε στο Βυζάντιο. Η πόλη αυτή ως ορμητήριο του Νίγηρα στον παραπάνω αναφερθέντα εμφύλιο πόλεμο, πολιορκήθηκε και παραδόθηκε στον στρατηγό του Σεβήρου, Μάριο Μάξιμο στα τέλη του 195 μ.Χ. Η πολιορκία αυτή κράτησε τρία χρόνια, τα παρ' αυτής στον Δίωνα Κάσσιο LX.10-14.
15. Ο άγιος Μαβίλος μαρτύρησε το 212 μ.Χ. κατά την διάρκεια της βασιλείας του Καρακάλα με τον τρόπο και στον τόπο που αναφέρει εδώ ο Τερτυλλιανός. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Ιανουαρίου.
16. Αποικία των Φοινίκων στην Β. Αφρική παλαιότερη της Καρχηδόνας. Σήμερα Susse.
17. Το mandatum ήταν αυτοκρατορική διαταγή-οδηγία που αφορούσε θέματα δημόσιας διοίκησης.
18. Ο Cincius Severus ήταν Ρωμαίος συγκλητικός. Το 183 μ.Χ. ορίστηκε curator aedium sacrarum επί Κομμόδου. Στην επιστολή αυτή φαίνεται ως ανθύπατος της Αφρικής, μάλλον επί του ιδίου αυτοκράτορα. Ο Septimius Severus τον κατηγόρησε ότι προσπάθησε να τον δηλητηριάσει και τον εκτέλεσε το 197 μ.Χ. Η αιτία είναι μάλλον η υπογραφή που έβαλε ο Κίνκιος στην damnatio memoriae της Συγκλήτου κατά του Σεβήρου.
19. Η Thysdrus στην Β. Αφρική ήταν σημαντικό εμπορικό σταυροδρόμι, B του Hadrumentum (σημ.16). Στην πόλη αυτή υπήρχε επισκοπική έδρα. Σήμερα είναι ένα μικρό χωριό με το όνομα El Djem.
20. Εδώ ο Τερτυλλιανός κάνει αναφορά στην κατηγορία εναντίον του Κίνκιου Σεβήρου. Ο άνθρωπος που κατηγορήθηκε ότι προσπάθησε να δηλητηριάσει τον αυτοκράτορα, προτείνει αντίδοτο για τους κατηγορούμενους Χριστιανούς.
21. Ο Lucius Vespronius Candidus υπηρέτησε ως ανθύπατος της Αφρικής προς το τέλος της ηγεμονίας του Κόμμοδου. Σύμφωνα με επιγραφικά ευρήματα υπηρέτησε και διοικητής της Δακίας επί του ιδίου αυτοκράτορα. Στην Historiae Augustae (Aelii Spartiani, Didius Julianus V.6:inter ceteros legatus est Vespronius Candidus, vetus Consulariw, olim miltibus invisus, ob durum et Fordidum imperium.) συγκαταλέγεται στους εκπροσώπους που έστειλε η Σύγκλητος, για να πείσουν τις λεγεώνες του Σεβήρου ν' αποσκιρτήσουν.
22. Ο Gaius Julius Asper διετέλεσε ύπατος δύο φορές. Την πρώτη επί Κόμμοδου και την δεύτερη μαζί με τον γιο του Gaius Julius Galerius Asper επί Καρακάλα το 212 μ.Χ. Στο ενδιάμεσο, πιθανόν το 209/210 μ.Χ. ανέλαβε καθήκοντα ανθύπατου στην Αφρική.
23. Ο Gaius Valerius Pudens ήταν στρατηγός, διοικητής της Κάτω Πανονίας, και αργότερα της ένθεν του Ρήνου Γερμανίας. Από το 202 ή 203 έως το 206 διοικητής στην Βρετανία. Ανθύπατος στην Αφρική διετέλεσε το 212 μ.Χ.
24. Marcus Aurelius Antoninus γνωστός ως Caracalla (211-217).
25. Άγνωστος κατά τα άλλα.
26. Πρόκειται για την λεγεώνα Κεραυνός (legio fulminatrix). Το περιστατικό εδώ http://www.impantokratoros.gr/837BDDD5.el.aspx
27. Εννοεί την Νουμιδία, όπου στάθμευε η III λεγεώνα Augusta στην πόλη-στρατόπεδο Lambaesis. Τα ερείπια σώζονται σήμερα στην Αλγερία, στο χωριό Tazoult.
28. Έπαρχος στην Ασία το 184-185.
© 2009 impantokratoros.gr
Επιτρέπεται η χρήση, διάθεση και αναπαραγωγή του υλικού του ιστοχώρου αρκεί να διατηρείται το αρχικό νόημα χωρίς περικοπές που πιθανόν να το αλλοιώνουν για μή εμπορικούς σκοπούς, με βασική προϋπόθεση την αναφορά στην πηγή: www.impantokratoros.gr
Login