Γνωστικισμός μέρος Η' - 8.15 JAN HUS – Η Εξάρτηση του Jan Hus από τον John Wyclif

 Γνωστικισμός
Μέρος Η'

Από τον Γνωστικισμό στον Προτεσταντισμό

8.15 JAN HUS – Δ΄ ΜΕΡΟΣ

Η Εξάρτηση του Jan Hus από τον John Wyclif.

Το ζήτημα της εξάρτησης του Jan Hus από τον John Wyclif είναι ένα τεχνητό ερώτημα, το οποίο προέκυψε στην ακαδημαϊκή έρευνα σε ύστερο χρόνο, εξαιτίας της επιθυμίας των Τσέχων ιστορικών να παρουσιάσουν την διδασκαλία του Jan Hus ως αυθεντική, και μάλιστα σε συνέχεια της προσπάθειας παλαιότερων μεταρρυθμιστών. O Vilém Herold αναφέρει την αντίθετη άποψη, ως παλαιότερη¹, που τοποθετεί τον Jan Hus σε γραμμική συνεχεία μεταξύ του John Wyclif και του Μαρτίνου Λούθηρου.

Αυτή η τοποθέτηση δεν μπορεί να εκληφθεί ως μειονέκτημα αφ' εαυτής. Εξάλλου και η πιο πρόσφατη άποψη που θέλει τον Jan Hus αυθεντικό μεταρρυθμιστή με αυτόχθονης ευρηματικότητας ιδέες, τον τοποθετεί επίσης σε μία γραμμική συνέχεια, με τη διαφορά ότι οι πρόδρομοί του ήταν όλοι Βοημοί· ο Jan Milič του Kroměříž, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τον František Loskot ως ο πατέρας της μεταρρύθμισης της Βοημίας², ο Conrad Waldhauser και ο Matthias του Janov.

Η εξάρτηση του Jan Hus από τον John Wyclif είναι το αντικείμενο αυτής της ενότητας. Κατ' αρχάς θα εξακριβώσουμε την συνέχεια των ιδεών του Wyclif, όχι σε θεολογικό επίπεδο, αλλά σε φιλοσοφικό. Στην συνέχεια θα δούμε πώς μεταφέρθηκαν τα κείμενα του doctor evangelicus από την Αγγλία στην Βοημία. Επίσης θα καταγράψουμε το ιστορικό της αμφισβήτησης της συνέχειας του Wyclif από τον Hus. Τέλος, θα δούμε πώς η ουσσιτική φιλοσοφία-θεολογία συνέχισε να εξελίσσεται και πάλι με την επίδραση του Wyclif, ακόμη και μετά τον θάνατο του Hus. Καταλυτικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ο Άγγλος Peter Payne, οποίος ήταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Οξφόρδης και Πράγας, καθ' όλη τη διάρκεια των ουσσιτικών πολέμων.

 

8.15.1 Ο ρεαλισμός ως προϋπόθεση της θεολογίας των Ουσσιτών.

 

Η θέση αυτής της εργασίας είναι ότι ο Jan Hus ήταν ένας γνωστικός αιρεσιάρχης, όπως όλοι οι προηγούμενοι, όσοι εξετάστηκαν από την μελέτη μας για την ιστορική συνέχεια του γνωστικισμού. Ως τέτοιος επηρεάστηκε από τις προϋποθέσεις της θεολογίας του γνωστικισμού, οπότε πρόδρομός του είναι κάποιος επίσης γνωστικός αιρεσιάρχης, όπως ο John Wyclif, όχι οι προβαλλόμενοι από τους Τσέχους πιστοί παπικοί ιεροκήρυκες. Ο λόγος είναι εμφανής· οι προαναφερθέντες Jan Milič του Kroměříž, Conrad Waldhauser και Matthias του Janov δεν προχώρησαν πέρα από ευσεβιστικά κηρύγματα. Δεν δογμάτισαν με προϋποθέσεις γνωστικής θεολογίας.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εκληφθεί το κήρυγμα που καλεί σε ηθική ανάταση τους ξεπεσμένους ιερείς του παπισμού, ως ιστορικό προηγούμενο της Μεταρρύθμισης. Το ίδιο ισχύει και για την αναδιοργάνωση των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ή την μεταφορά ενός πνευματικού ή εκκλησιαστικού κέντρου από την Ρώμη στην Πράγα ή οπουδήποτε αλλού. Στην όποια πολιτική αντίδραση στον παπισμό την εποχή αυτή, η αιτία ήταν το Μεγάλο Σχίσμα και όχι κάποια μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Όλα αυτά τα είδαμε στο Α' Μέρος της εργασίας για τον Jan Hus³.

Η περίπτωση του Jan Hus διαφέρει από τις περιπτώσεις των θεωρουμένων από τους Τσέχους προκατόχους του στο ότι αυτός δεν περιορίστηκε στο εντυπωσιακό ηθικιστικό κήρυγμα, αλλά θεολόγησε με τις προϋποθέσεις της φιλοσοφίας. Είδαμε στα εισαγωγικά του Γνωστικισμού, ότι η μία παράμετρος στην δημιουργία γνωστικής σέκτας ήταν η χρήση της αρχαίας ελληνικής, περισσότερο της πλατωνικής-νεοπλατωνικής και σε μικρότερο βαθμό της ορφικής και της πυθαγόρειας φιλοσοφίας⁴. Οι Jan Hus και John Wyclif είχαν ικανή γνώση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και της μεσαιωνικής διασκευής της στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, ως καθηγητές και διδάσκοντες αυτήν στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της πατρίδας τους. Αντίθετα, ο αποκαλούμενος πατέρας της βοημικής μεταρρύθμισης, Jan Milič, δεν είχε τέτοιου είδους μόρφωση⁵.

Τη διαπίστωση για την χρήση της πλατωνικής φιλοσοφίας από τον Jan Hus έκανε και ο Vilém Herold, αν και υποστηρικτής της θεωρίας των προδρόμων, και την στοιχειοθέτησε κατάλληλα⁶, ώστε να μην χρειάζεται να προσθέσουμε εμείς κάτι πάνω σε αυτό από το να παραθέσουμε δικά του λόγια:

“Από την άλλη, η εργασία του Wyclif, όπως η διατριβή του De Ideis, είχε αδιαμφισβήτητο αντίκτυπο στην Πράγα. Ας καταγράψουμε τους λόγους. Ο Jan Hus έκανε ένα ιδιόχειρο αντίγραφο το 1398· κυκλοφόρησε σε πολλές εκδοχές στην Πράγα την επόμενη δωδεκαετία, συμπληρωμένο από πίνακα περιεχομένων και συνοπτικό σχολιασμό στην μορφή γλωσσάριου΄ έγινε διάσημο με το να καεί, μαζί με τα άλλα έργα του Wyclif, με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Zajíc (σ.τ.μ. Zbyněk) το 1410· με πρωτοβουλία του Hus ακολούθως (μαζί με άλλα κείμενα του φιλόσοφου και θεολόγου της Οξφόρδης) αντικείμενο επίσημης ακαδημαϊκής υπεράσπισης στο Πανεπιστήμιο της Πράγας· και τέλος ενέπνευσε άμεσα αρκετές ανεξάρτητες τοπικές διατριβές πάνω στις πλατωνικές Ιδέες. Υπ' αυτές τις συνθήκες, μπορεί κάποιος, συνεπώς, να συμπεράνει μία ισχυρή και πιθανόν αποκλειστική επίδραση του De ideis του Άγγλου στοχαστή στις διδασκαλίες των καθηγητών της Πράγας πάνω στο θέμα⁷”.

Είναι ενδεικτικό του ενθουσιασμού, με τον οποίο υποδέχθηκαν το έργο του Wyclif στην Πράγα, το ότι ο Hus έκανε ένα αντίγραφο με το ίδιο του το χέρι. Επίσης, από τα δεκαπέντε σωζόμενα χειρόγραφα του έργου, τα οποία προέρχονται από εκείνη την εποχή, τα δώδεκα προέρχονται από την Βοημία, με μόλις ένα να προέρχεται από την πατρίδα του Wyclif. Ωστόσο, οι Πραγαίοι δεν έμειναν απλά στην αντιγραφή των έργων του, αλλά προχώρησαν περισσότερο. Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, από το ότι ο Ιερώνυμος της Πράγας ανέγνωσε τον Τιμαίο του Πλάτωνα – τουλάχιστον στην λατινική μετάφραση του Calcidius⁸ – και παρέθεσε αποσπάσματα από το έργο αυτό.

Από τους παπικούς θεολόγους της Δύσης, το έργο εκλαμβανόταν ως υπερασπιστικό της εκ του μηδενός δημιουργίας (creatio ex nihilo). Εκτενή σχολιασμό είχε λάβει από τους φιλοσόφους της φημισμένης σχολής της Chartres, Theodoricus Chartrensis και Guillelmus de Conchis τον ΙΒ' αι. Από αυτά τα σχόλια κάνει χρήση ο Ιερώνυμος της Πράγας, κυρίως του Glossae super Platonem του δεύτερου, την στιγμή που ο Wyclif δεν τα αναφέρει καθόλου.

Ο Jean Charlier de Gerson (1363-1429), Γάλλος θεολόγος και πρύτανης του Πανεπιστημίου του Παρισιού, κατηγόρησε ευθέως τον Ιερώνυμο της Πράγας στην σύνοδο της Κωνσταντίας, ότι έκανε εσφαλμένη χρήση των καθολικών εννοιών και των πλατωνικών ιδεών στην θεολογία του. Ο Ιερώνυμος αποκρίθηκε ότι η χρήση τους ήταν καθαρά φιλοσοφική στην διδασκαλία του, ως καθηγητή αυτής, στο Πανεπιστήμιο. Ωστόσο, η απάντησή του δεν ξεγέλασε τον Gerson, ο οποίος ήταν επίσης και δικαστής του στην Σύνοδο. Ο τελευταίος ανταπάντησε ότι μόνο η (μέθοδος) stylus theologicus⁹ παρείχε το κλειδί για την κατανόηση της φύσης των ιδεών και όχι το αντίστροφο¹⁰.

Αυτή η αντιδικία είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το θέμα είναι πολύ μεγαλύτερο· ας δούμε την πορεία από την αρχή. Από πολύ νωρίς οι καθηγητές του Πανεπιστημίου της Πράγας έγραψαν κείμενα σχετικά με το ζήτημα των Ιδεών. Αυτά τα κείμενα με την μορφή των quaestiones (kvestie στα τσέχικα) συμμετείχαν στις φιλοσοφικές συζητήσεις (quodlibeta), τις διαλογικές αντιπαραθέσεις του Πανεπιστημίου. Τέτοια κείμενα συνέγραψε ο Jan Hus, o Ιερώνυμος της Πράγας, ο Matěj του Knín, o Pavel της Πράγας, ο Προκόπιος της Plzeň, ο Στανισλάβος του Znojmo, και ο Στέφανος Páleč.

Αυτοί όλοι έβλεπαν τις Ιδέες ως την υψηλότερη μορφή των καθολικών εννοιών. Στον Wyclif βρήκαν τα κατάλληλα επιχειρήματα¹¹, για να αντιπαρατεθούν στα υπόλοιπα “έθνη” του Πανεπιστημίου, τα οποία υποστήριζαν μία διαφορετική άποψη, κυρίως στους Γερμανούς καθηγητές. Πρόκειται για την γνωστή μεσαιωνική αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών της ονοματοκρατίας (νομιναλισμού) και της πραγματοκρατίας (ρεαλισμού). Ο Wyclif, ο Hus και οι καθηγητές του εθνικιστικού κινήματος στο Πανεπιστήμιο της Πράγας ήταν ρεαλιστές. Κανένας από τους υποτιθέμενους πρόδρομους του Hus δεν είχε την απαραίτητη μόρφωση, για να συμμετέχει σε τέτοιου είδους αντιπαράθεση, πολύ δε περισσότερο για να εμπνεύσει τον Hus.

Ο Jean Gerson ήταν αριστοτελικός και διακατεχόταν από μένος εναντίον του Πλάτωνα και όσων τον ακολουθούσαν στην εποχή του. Υποστήριζε ότι ο Πλάτωνας υποθέτει την προαιώνια ύπαρξη των Ιδεών και ειδικά της Ιδέας του ανθρώπου και ορισμένοι θεολόγοι διαπράττουν το ίδιο σφάλμα. Αυτή η άποψη ήταν αντίθετη με την φιλοσοφία του Αριστοτέλη και τη παπική θεολογία που τον ακολουθούσε (σχολαστικισμός). Το πρόβλημα, δηλαδή, για τους παπικούς δεν ήταν το ότι ο Hus και οι ακόλουθοί του θεολογούσαν φιλοσοφώντας, αλλά με βάση ποια φιλοσοφία θεολογούσαν, με τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη;

Από την άλλη, ο Wyclif ήταν ενάντιος στον Αριστοτέλη. Στο έργο του De Ideis ασκούσε κριτική στην κριτική του Αριστοτέλη για τις Ιδέες του Πλάτωνα, όπως ο Ockham. Ο Hus και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Πράγας ήταν απόλυτα σύμφωνοι με τον Wyclif. Για τον Ιερώνυμο της Πράγας, ο Wyclif δεν ήταν μόνο “doctor evangelicus”, αλλά και “rex philosophorum”, ενώ ο Hus ήταν “divinissimus philosophorum”.

Το αίτημα της μεταρρύθμισης¹² προκύπτει επίσης από τον πραγματιστικό προσανατολισμό των Wyclif και Hus. Η σύλληψη των καθολικών εννοιών και των ιδεών παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Η άποψη του Wyclif για τις καθολικές έννοιες και τις Ιδέες, είχε μία ισχυρή ηθική και κοινωνικο-πολιτική διάσταση¹³. Ο Άγγλος φιλόσοφος ισχυριζόταν ότι η η αμαρτωλότητα της εποχής του προερχόταν από την έλλειψη κατανόησης και σεβασμού προς τις καθολικές έννοιες¹⁴. Η πνευματική τάση της εποχής του ήταν η προτίμηση προς το καλό αντί του καλύτερου, οπότε ο Wyclif αντιπαραθέτει το καλό “bonum unius” με το καλύτερο “bonum commune”.

Οι Τσέχοι παρέλαβαν την κοινωνική ηθική του Wyclif μαζί με όλες τις άλλες απόψεις του¹⁵, με αποτέλεσμα τους ουσσιτικούς πολέμους. Για τον σκοπό αυτό οι καθηγητές του κύκλου του Hus χρησιμοποίησαν την ιδέα των αρχετύπων (mundus archetypus), την οποία παρέλαβαν από τη σχολή της Chartres, και την χρησιμοποίησαν για να καθορίσουν το πλήρωμα των Ιδεών στον θεϊκού Νου. Το αντίστοιχο σχέδιο στην φιλοσοφία του Wyclif ήταν τα νοούμενα (mundus intelligibilis), με παραπομπή στην αυγουστίνεια παραλλαγή των rationes aeternae¹⁶. Η προτίμηση των Τσέχων στον κόσμο των αρχετύπων οφειλόταν στην παραδειγματική τελειότητα, ομορφιά, αρμονία και φωτεινότητα του κόσμου αυτού. Τον προέβαλαν ως τον αληθινό, αιώνιο και ζωτικό σκοπό της νοουμένης ύπαρξης (esse intelligibili) των πάντων.

Η σύγκριση μεταξύ αρχετύπων και των φαινομένων ή αλλιώς του αρχετυπικού κόσμου (mundus archetypus) με τον κόσμο της αισθητηριακής αντίληψης (mundus sensibilis) οδήγησε τους Τσέχους καθηγητές στην κατανόηση της ανάγκης της μεταρρύθμισης των σύγχρονών τους συνθηκών του κόσμου, της Εκκλησίας και της κοινωνίας. Οι Τσέχοι, ωστόσο, προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα· αποδέχθηκαν την δυνατότητα άσκησης βίας, ως μέσο μεταρρύθμισης¹⁷, κάτι το οποίο δεν είχαν κάνει οι Λολλάρδοι. Η εφαρμογή αυτών των αρχών στις σύγχρονες συνθήκες της Βοημίας με την προβολή μιας πρακτικής φιλοσοφίας του ουσσιτισμού έγινε επίσης με την συνεισφορά του Wyclif, μέσω του Peter Payne, την εποχή αμέσως μετά την σύνοδο της Κωνσταντίας. Αυτό θα είναι το αντικείμενο του τελευταίου κεφαλαίου του Δ' Μέρους.

 

8.15.2 Η μεταφορά των έργων του Wyclif στη Βοημία.

 

Ο λόγος για τον οποίο πρέπει να εξεταστεί η μεταφορά των κειμένων του Wyclif στην Βοημία, έχει να κάνει με τον ισχυρισμό των αρνητών της εξάρτησης του Hus από αυτόν. Η εν λόγω άρνηση θέλει τον πρώτο να επιδεικνύει μεταρρυθμιστική διάθεση, πολύ πριν διαβάσει τα έργα του δεύτερου, άρα να συνεχίζει την παράδοση των προγενέστερων Βοημών υποτιθέμενων μεταρρυθμιστών. Αλλά τα γεγονότα δεν είναι αυτά.

Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι η φήμη του Wyclif προηγείτο των έργων του. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι το όνομα του Wyclif ήταν το πιο διαδεδομένο στην Ευρώπη μεταξύ των ετών 1380-1425, ειδικά στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Ήταν προικισμένος με ένα τόσο δυνατό μυαλό, ώστε κατάφερε να εισάγει τις γνωστικές αιρέσεις, οι οποίες μέχρι τότε διδάσκονταν σε στενούς κύκλους μυημένων και δεμένους με φοβερούς όρκους μυστικότητας, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, με αποτέλεσμα τα επιχειρήματά του να απαιτούν ανάλογη μόρφωση, για να αντιμετωπιστούν.

Στη διάδοση του ονόματος του Wyclif είχαν συμβάλει τα παπικά διατάγματα, τα οποία εξέδωσε ο πάπας Γρηγόριος ΧΙ (1370-1378) από το 1377 μ.Χ. και έπειτα. Σε αυτά καταδίκαζε τις θεωρίες του Wyclif, ειδικά όσες αφορούσαν στην κοσμική εξουσία, στο παπικό πρωτείο και στην εκκλησιαστική περιουσία¹⁸. Μετά την συνοδική του καταδίκη το 1382 μ.Χ. ασκήθηκε έντονη πίεση στους μαθητές του καθώς και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ώστε να αποκηρύξουν τις ιδέες του. Τόσο οι εκκλησιαστικές όσο και οι κοσμικές αρχές εξέδωσαν ικανό αριθμό διαταγμάτων αναφορικά με τα έργα του.

Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το ότι στην ταχύτητα μετάδοσης των ιδεών σε όλη την Ευρώπη συνέβαλε καθοριστικά η χρήση της λατινικής γλώσσας από όλους τους ακαδημαϊκούς. Έτσι, τα κείμενα δεν χρειάζονταν να περιμένουν να μεταφραστούν, ώστε να καταστεί δυνατή η ανάγνωση και κατανόησή τους από ακαδημαϊκούς διαφορετικών εθνών. Για τον λόγο αυτό, δεν υπήρχαν σύνορα στην μετάδοση των ιδεών σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Γι' αυτό και τα έργα που έγραψε ο Wyclif, όπως και ο Hus, στα λατινικά αντιγράφονταν και υπάρχουν σε πολύ περισσότερα αντίγραφα, σε όλη την Δυτική Ευρώπη, σε αντίθεση με κείμενα που έγραψε ο πρώτος στα μεσαιωνικά αγγλικά και ο δεύτερος στα τσέχικα.

Εκείνοι, όμως, που συνέβαλαν καθοριστικά στο να διαδοθεί το όνομα του Wyclif και οι ιδέες του ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της υπαίθρου, ήταν οι Λολλάρδοι κήρυκες¹⁹. Η δράση τους έχει συνδεθεί με την επανάσταση των χωρικών του 1381 μ.Χ., καθώς στους υποκινητές της επανάστασης εμπλέκονταν οι Λολλάρδοι ιερείς, John Ball και Jack Straw. Για τον λόγο αυτό ο μoνάρχης της Αγγλίας και το κοινοβούλιο έλαβαν σκληρά μέτρα πρόληψης και καταστολής της αίρεσης²⁰.

Τα υψηλόβαθμα στελέχη της αίρεσης στέλνονταν στην Ρώμη για να δικαστούν. Για παράδειγμα ο Nicolas Hereford, ο οποίος έχαιρε της ίδιας εκτίμησης με τον Wyclif, οδηγήθηκε στην Ρώμη, βρέθηκε ένοχος από τον πάπα Ουρβανό ΙΙ και φυλακίστηκε. Απελευθερώθηκε το 1385 μ.Χ. εξαιτίας μιας εξέγερσης που συνέβη το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, από το επαναστατημένο πλήθος²¹.

Η πρώτη αναφορά στον Wyclif στο έδαφος της Βοημίας γίνεται από τον Nicolas (Mikulaš) Biceps²². Αυτός σχολιάζοντας τον δεύτερο βιβλίο από τις Προτάσεις του Πέτρου του Λομβαρδού, επιτέθηκε στις νομιναλιστικές απόψεις των Γερμανών του Πανεπιστημίου, οι οποίες εκφράζονταν από τον Conrad Soltau, και δεν δίστασε να επικαλεστεί τις απόψεις των Fitzralph επισκόπου της Ιρλανδίας και Wyclif, αναφερόμενος σε αυτούς ονομαστικά. Σημειώνει ότι “δεν το θεωρούν παράλογο [να ισχυρίζονται], ότι ο Θεός δεν μπορεί να εκμηδενίσει ένα πλάσμα, ώστε να πάψει να υπάρχει το ίδιο ή κάποιο μέρος αυτού, εξαιτίας της ιδέας αυτού που ενυπάρχει στον Θεό”.

Η πρώτη αυτή αναφορά βρίσκεται σε μια χειρόγραφη συλλογή (collectanea MS) του Μονάχου τον κώδικα Clm 27034 (f271r,221ν)²³, ο οποίος χρονολογείται το 1381 μ.Χ²⁴. Αυτό σημαίνει, ότι ο Wyclif ήταν γνωστός στην Πράγα πριν καταδικαστεί για αίρεση την επόμενη χρονιά, όσο ήταν ακόμη ζωντανός. Να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη δεν χρησιμοποιούνταν οι όροι “νομιναλισμός” και “ρεαλισμός” για τις αντίστοιχες εκπεφρασμένες απόψεις επί των καθολικών εννοιών. Αντ' αυτών χρησιμοποιούνταν οι όροι “Antiqui” για τους νομιναλιστές και “moderni” για τους ρεαλιστές, όπως ο Wyclif²⁵. Η διαφορά των δύο σχολών σκέψεων αφορούσε στην “cognitio universalis” ή “cognitio particularis”, δηλαδή, στην έρευνα για τις καθολικές έννοιες (universalia).

Πώς θα μπορούσε να έχει προκύψει αυτή η ενημέρωση για τις απόψεις του Wyclif στην Βοημία; Η χρονιά σύνταξης του χειρογράφου προηγείται του γάμου του Άγγλου μονάρχη Ριχάρδου Β' (1377-1399) και της Άννας της Βοημίας, κόρης του Καρόλου Δ', ο οποίος έγινε το 1382 μ.Χ. Οπωσδήποτε του γάμου προηγήθηκαν διπλωματικές αποστολές αυλικών και ιερέων για τις διαπραγματεύσεις, αλλά αυτές δεν επαρκούν για να εξηγήσουν το πώς ο Nicolas Biceps γνώριζε τον Wyclif²⁶. Το πιο πιθανό είναι αυτή η γνωριμία να έγινε μέσω του Adalbertus Ranconis de Ericinio (Voytěch Raňkův z Ježova, 1320-1388).

Αυτός ήταν Βοημός θεολόγος και διορίστηκε πρύτανης του Πανεπιστημίου του Παρισιού το 1355 μ.Χ. Στο Παρίσι διέμεινε από το 1345 έως το 1359 μ.Χ. Συνέχισε την ακαδημαϊκή του καριέρα στην Οξφόρδη, από το 1360 έως το 1366 μ.Χ. Αν και στα γραπτά του δεν κάνει μνεία του Wyclif, είναι σίγουρο ότι στην Οξφόρδη παρακολούθησε ομιλίες του τελευταίου για διάφορα φιλοσοφικά ζητήματα. Την εκτίμησή του για την αξία του εκεί Πανεπιστημίου την έδειξε στην διαθήκη του, όπου άφηνε την περιουσία του στην διάθεση των φοιτητών που ήθελαν να σπουδάσουν στην Οξφόρδη, ώστε να καλυφθούν οι υποτροφίες τους. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ιερώνυμος της Πράγας, ο οποίος μετέβη στην Οξφόρδη το 1398 μ.Χ. και αντέγραψε τα έργα του Wyclif, Dialogus και Trialogus²⁷. Πάντως, η διαθήκη εκτελέστηκε το 1388 μ.Χ., ύστερα από τον θάνατό του, οπότε η εκτέλεσή της μπορεί να εξηγήσει την ύστερη εκτίμηση των Τσέχων για τον Wyclif²⁸.

Αυτό που έχει αξία για την παρούσα εξέταση, είναι το ότι στην Οξφόρδη υπήρχε ειδική πτέρυγα στις εστίες για την διαμονή των φοιτητών από την Βοημία. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Anthony Wood, Άγγλου αρχαιοδίφη (1632-1695), η αίθουσα είχε δοθεί στους Βοημούς, οι οποίοι διέμεναν στην Οξφόρδη πριν από την ίδρυση του Πανεπιστημίου του Καρόλου στην Πράγα²⁹. Αν και συνήθως οι φοιτητές μετέβαιναν στην Οξφόρδη μέσω του Πανεπιστημίου του Παρισιού, η σχέση των Βοημών με το εκεί Πανεπιστήμιο είναι καλά στοιχειοθετημένη, ώστε να είναι δυνατή η γνωριμία με τον Wyclif και τις ιδέες του, πριν από την εποχή του Hus.

Πέραν τούτων, όμως, και το Παρίσι ήταν ενήμερο για τα τεκταινόμενα στην Οξφόρδη το 1381 μ.Χ. Αυτό αποδεικνύει χειρόγραφο (Paris BN lat. 15869), το οποίο περιέχει δύο έργα του Wyclif, το De Civili Dominio ολόκληρο και αποσπάσματα από το τρίτο βιβλίο του De Mandatis. Το συγκεκριμένο χειρόγραφο φέρει ημερομηνία εκείνης της χρονιάς και φανερώνει ότι έγινε συζήτηση πάνω στις ιδέες του Wyclif στις 16 Ιανουαρίου 1381 μ.Χ³⁰.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του Hus έγιναν δύο αποστολές ακαδημαϊκών της Πράγας απευθείας στην Οξφόρδη, όχι μέσω Παρισιού³¹. Η πρώτη ήταν αυτή του Ιερώνυμου της Πράγας, το 1398 μ.Χ. Οι καρποί που έφερε αυτή η προσπάθεια ήταν αντίγραφα των έργων του Wyclif, Dialogus και Trialogus, τα οποία όμως δεν διασώζονται³².

Στην επόμενη αποστολή συμμετείχαν οι Nicolas Faulfiš και Jiří z Kněhnice το 1407 μ.Χ³³. Αποτέλεσμα αυτής ήταν να φθάσουν στην Πράγα αντίγραφα των έργων του Wyclif, De Veritate Sacre Scripture, De Ecclesia και De Dominio Divino. Tα αντίγραφα αυτών σώζονται σήμερα στο χειρόγραφο Vienna Österreichische Nationalbibliothek 1294. Το πρώτο και το τελευταίο από αυτά έχουν αντιγραφεί στο Braybrooke του Northamptonshire. Εκεί βρισκόταν ο οίκος του Sir Thomas Latimer, ενός γνωστού Λολλάρδου ιππότη³⁴. Το δεύτερο έχει αντιγραφεί στο Kemerton του Gloucestershire. Εκεί έμενε ο καθηγητής που είχαν αποβάλει το 1395 μ.Χ. από το Merton College της Οξφόρδης το 1395 μ.Χ., επειδή διέδιδε αιρετικές ιδέες, ο Robert Lychlade³⁵.

Παρά το ότι οι αποστολές αυτές είναι ισχυρά πειστήρια για την μεταφορά των έργων του Wyclif στην Βοημία, δεν προσφέρουν τίποτα στην ανίχνευση των διαδρομών των προηγούμενων ετών³⁶. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί ν' αμφισβητήσει την μαρτυρία του ίδιου του Jan Hus, στην απάντησή του στους χλευασμούς του Άγγλου John Stokes, όπου αναφέρει ότι διέθετε τα έργα του Wyclif ήδη για μια εικοσαετία³⁷. Αυτό σημαίνει ότι τα είχε στην κατοχή του από το 1391 μ.Χ. Το ερώτημα, βέβαια, είναι ποια έργα κατείχε ο Hus.

Ενδεικτική της διάδοσης των έργων του Wyclif στην Πράγα πρέπει να θεωρείται μία διατριβή του Στανισλάβου του Znojmo. Αυτή η διατριβή με θέμα τις καθολικές έννοιες, προσιδίαζε τόσο πολύ στις θεωρίες του Wyclif, ώστε το 1905 μ.Χ. εκδόθηκε μαζί με τα έργα του Άγγλου διανοητή. Το έργο τοποθετείται πριν το τέλος το 1390 μ.Χ³⁸. Πρόκειται για De Universalibus, το οποίο ο εκδότης της σειράς, Michael Henry Dziewicki, απέδωσε λανθασμένα στον Wyclif, επειδή χρησιμοποίησε έναν μόνο κώδικα από την Κρακοβία. Αν είχε συμβουλευτεί τους 1536 και 1605 του Πανεπιστημίου της Πράγας, θα καταλάβαινε ότι το έργο είναι του Στανισλάβου³⁹.

Η διατήρηση των έργων του Wyclif, και ως ένα βαθμό η διάσωσή τους, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην δουλειά των Βοημών αντιγραφέων και στην εκτίμηση των Ουσσιτών γι' αυτά. Σε επίσης μεγάλο βαθμό, η σημερινή γνώση μας οφείλεται και πάλι σ' αυτούς. Η πιο πρόσφατη καταγραφή του συνολικού έργου του Wyclif έγινε από τον Williel Thompson, ο οποίος συμπλήρωσε την εργασία του πατέρα του Samuel Harrison Thompson. Ο κατάλογος αυτός απαριθμεί 435 έργα, εκ των οποίων τα 244 είναι ξεχωριστές ομιλίες, που αποτελούν 4 συλλογές Συμπληρώνονται, δηλαδή, περί τα 200 έργα. Από αυτά, σχεδόν τα μισά σώζονται μόνο σε κώδικες της Βοημίας και περιλαμβάνουν μερικά από τα σημαντικότερα κείμενα του Wyclif, όπως τα De civili dominio, De ecclesia, De officio regis, De potestate pape, De eucharistia, Supplementum Trialogi, ολόκληρα. Ο λόγος είναι η ολοκληρωτική καταστροφή των έργων στην Αγγλία από τους εκεί παπικούς⁴⁰.

Ο αριθμός των κωδίκων της Βοημίας με έργα του Wyclif ανέρχεται σε περίπου 130. Σίγουρα ο αριθμός τους σε παλαιότερες εποχές ήταν πολύ μεγαλύτερος. Η απώλεια κάποιων κωδίκων οφείλεται αφενός σε φυσικά αίτια και αφετέρου στην καταστροφή τους από τις παπικές αρχές. Η υπόθεση αυτή στηρίζεται σε κατάλογο των έργων του Wyclif, ο οποίος συντάχθηκε το 1415 μ.Χ. και τώρα βρίσκεται σε τρία αντίγραφα στην Βιέννη⁴¹. Η σύνταξή του είναι αποδεκτό ότι έγινε στην Βοημία, πιθανόν στην Πράγα. Ο λόγος σύνταξής του είναι η αναγνώριση των γνήσιων έργων του Wyclif. Σε κάποιο σημείο ο συντάκτης σχολιάζει ότι “σήμερα δεν διαθέτουμε όλα τα σχόλια του Doctor Evangelicus στην Αγία Γραφή⁴²”.

Από την Βοημία τα έργα επέστρεψαν στην γενέτειρά τους. Μια συντετμημένη έκδοση του Opus Ardum έγινε στο Wittemberg το 1528 μ.Χ. με εισαγωγή γραμμένη από τον Λούθηρο. Αυτή η έκδοση ήταν γνωστή στον John Bale (1495-1563), τον άνθρωπο ο οποίος ξεκίνησε την ιστοριογραφία του κινήματος των Λολλάρδων και των Ουσσιτών.

 

8.15.3 Το ιστορικό της αμφισβήτησης της σχέσης Wyclif και Hus.

 

Οι πρώτοι ιστορικοί κατέγραψαν την ιστορία του Ουσσιτισμού, συμφωνώντας ότι ο Hus ήταν ακόλουθος του Wyclif. Έτσι ο Αινείας Σίλβιος Piccolomini, μετέπειτα πάπας Πίος ΙΙ (1458-1464), στην Ιστορία της Βοημίας αναφέρει ότι ο Jan Hus υιοθέτησε το δόγμα του Wyclif:

“Ανάμεσα στους οποίους (σ.τ.μ. εννοεί τους καθηγητές του Πανεπιστημίου της Πράγας) εμφανίστηκε ο Ιωάννης, ο οποίος καταγόταν από σκοτεινό τόπο, το χωριό Huß, το οποίο σημαίνει χήνα, και το έκανε υποκοριστικό του. Αυτός ήταν προικισμένος με οξύνοια και ευφράδεια, και διασκέδαζε με τις πολλές διαλεκτικές συζητήσεις, και αγαπούσε τις παράξενες απόψεις, και υιοθέτησε πλήρως τα δόγματα του Wyclif, και μ' αυτά ξεκίνησε να δημιουργεί προβλήματα στους Γερμανούς καθηγητές”⁴³

Θεωρείται σίγουρο, ότι ο Αινείας είχε ενώπιόν του αυθεντικά αρχεία της συνόδου της Κωνσταντίας, όταν έγραφε αυτό το κομμάτι της ιστορίας της Βοημίας. Στην συνέχεια, ο Johann Cochlaeus (υποκοριστικό που σημαίνει “κοχλίας”, Johann Dobneck, 1479-1552) γράφει ότι η αίρεση του Wyclif μεταφέρθηκε από την Αγγλία – απ' όπου ξεκίνησε, αλλά δεν ευδοκίμησε – στην Βοημία, όπου ο παπισμός υπέστη μεγάλη ζημιά και έχασε την προτίμηση του κόσμου. Από αυτή τη ζημιά ο παπισμός δεν μπόρεσε να ξαναβρεί την προηγούμενη αίγλη. Ο Cochlaeus έγραψε το 1534 μ.Χ⁴⁴.

O Wenceslaus Hagek a Liboczan (Václav Hájek z Libočan) ήταν Βοημός χρονογράφος του Ιστ' αι. μ.Χ. Επίσης ήταν μέλος της Unitas Fratrum, της εκκλησιαστικής δομής των Ουσσιτών που δημιουργήθηκε με το τέλος των ουσσιτικών πολέμων. Αργότερα μεταστράφηκε στον παπισμό και υπηρέτησε ως κήρυκας στον ναό του Αγίου Θωμά, στην Πράγα. Τα Annales του καλύπτουν την ιστορία της Βοημίας από την εποχή των μυθικών βασιλέων των Ρως μέχρι την στέψη του Φερδινάνδου Ι το 1526 μ.Χ. Μεταφράστηκε στα γερμανικά το 1596 μ.Χ. από τον Johann Sandel⁴⁵.

“Έτος 1400. Την εποχή εκείνη υπήρχε στο Πανεπιστήμιο της Πράγας ένας ιερέας και καθηγητής, και όπως λέει ο θρύλος γι' αυτόν, ζούσε μία καλή ζωή και ήταν σεμνός νεαρός. Το όνομά του ήταν Ιωάννης με το επίθετο Hus, διότι καταγόταν από το χωριό Husinec.

Έφθασαν από την Αγγλία νέοι άνδρες στην Πράγα, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι ήθελαν να σπουδάσουν εκεί, ο ένας με το όνομα Ιάκωβος, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ήταν πτυχιούχος της θεολογίας· ο άλλος ονομαζόταν Κονράδος από το Randelburg, η οποία είναι πόλη ευγενών στην Αγγλία.

... Ωστόσο, αυτός ο καθηγητής, ο Ιωάννης Hus, τον οποίο ακολούθησαν αυτοί οι Άγγλοι, όπως και αυτό τα διδάγματα του Wyclif (αν και όχι δημόσια), έκανε πολλές αναφoρές από αυτήν την κακοδοξία στις ομιλίες του, λέγοντας ότι είναι μία δίκαιη προσωπικότητα (σ.τ.μ. Εννοεί τον Wyclif)⁴⁶”.

Η επόμενη πληροφορία έρχεται από τον Ζαχαρία Θεοβάλδο (Zacharias Theobaldus). Αυτός ήταν Βοημός στην καταγωγή ιστορικός και θεολόγος. Γεννήθηκε από Προτεστάντες γονείς το 1584, στο Schlackenwald της Βοημίας και έζησε μέχρι το 1627 μ.Χ. Σπούδασε στην Βιρτεμβέργη και πήρε το διδακτορικό του το 1604 μ.Χ. Η δικιά του μαρτυρία για το θέμα είναι η εξής:

“Επίσης ήταν εξοργισμένος με έναν νεαρό σπουδαστή από την Πράγα, ο οποίος είχε πάει στην Αγγλία για σπουδές, και είχε φέρει μαζί στην γενέτειρά του, ένα βιβλίο με τις διδασκαλίες του Wyclif, το οποίο είχε αφήσει στα χέρια του Huss, ο οποίος καλόπιστα το είχε σε εκτίμηση, αλλά με οξύνοια διέκρινε τα εσφαλμένα, και αυτόν τον σπουδαστή τον επέπληξε, είτε να κάψει αυτό το βιβλίο, είτε να το πετάξει στο ποτάμι [Μολδάβα], ώστε να μην πέσει στα χέρια των ανθρώπων του, ειδικά αυτών που ενθουσιάζονται να μελετούν καινούργια πράγματα⁴⁷”.

Είναι φανερό ότι ο Theobald είχε υπόψη του τις προηγούμενες πηγές και αναφέρει μάλιστα, ότι εσφαλμένα ο Hajek αναγνωρίζει τον μαθητή, ως τον Ιερώνυμο της Πράγας. Πάντως, η ημερομηνία που τοποθετεί το ταξίδι του μαθητή (anno 1401) συμπίπτει με την περίοδο που ήταν στην Αγγλία ο Ιερώνυμος και το διορθώνει παρακάτω ο Balbin.

Επίσης ο Theobald θεωρεί ότι ο νέος που πήγε στην Αγγλία ήταν ο Γερμανός Ακαδημαϊκός Ιερώνυμος Faulfisch. Αυτός ήταν ένας από τους συνοδούς στο ταξίδι της Άννας της Βοημίας στην Αγγλία, για τον γάμο της με τον Ριχάρδο Β'. Ο Faulfisch ήταν ένας από τους ακροατές του Wyclif. Η αντίδραση εναντίον των βιβλίων αφορά το κάψιμο τους από τον αρχιεπίσκοπο της Πράγας⁴⁸.

Άλλη μια παλαιά μαρτυρία είναι αυτή του Jan Dubravius (1486-1553), επισκόπου Olomouc. Αυτός, στο έργου Historia regni Bohemiae (1552) γράφει:

“O Hus ενάντια στα συγχωρητήρια. Άσκησε κριτική στην τρυφή και την φιλοδοξία των ιερέων. Στιγμάτισε την πονηριά και τις μηχανορραφίες των μοναχών. H Αλήθεια του Wyclif άναψε την φωτιά στον Huss⁴⁹”

Ως “Αλήθεια” εννοεί το έργο Trialogus του Wyclif. Ο Bohuslav Balbín (1621-1688), Τσέχος συγγραφέας ιστορικός και Ιησουίτης, διορθώνει τον Hajek, ως προς την ημερομηνία της μεταφοράς των έργων του Wyclif από τον Ιερώνυμο της Πράγας, και τον Theobald, ως προς την ταυτότητα του νεαρού ταξιδιώτη, ότι, δηλαδή ήταν ο Ιερώνυμος:

“O Hagek είναι ο συγγραφέας, ο οποίος την εν λόγω χρονιά για τον Ιερώνυμο της Πράγας [γράφει] ότι από την ακαδημία στην Οξφόρδη της Αγγλίας, τις καταδικασμένες πλάνες του Wyclif έκανε φανερές, τις οποίες αφού διάβασε ο Jan Hus, αυτός πρώτος αναρίγησε και πρότεινε να το πετάξουν στο ποτάμι... όχι το έτος 1400 (όπως προτιμά ο Hagek), αλλά το έτος 1398, λίγο μετά αφότου γύρισε ο Ιερώνυμος από την Αγγλία στην Βοημία⁵⁰”.

O Thomas Johannes Pessina von Czechorod (Tomáš Jan Pešina z Čechorodu 1629-1680), Τσέχος Ιησουίτης θεολόγος και επίσκοπος Leitomischl από το 1657 μ.Χ., μιλάει για τους Τσέχους αιρεσιάρχες που μολύνθηκαν από τα δόγματα του Wyclif:

“Στην συνέχεια κάποιοι συγγραφείς, όπως ο Jan Hus και ο Ιερώνυμος, πρώτοι αιρεσιάρχες στην Βοημία μολύνθηκαν από τα δόγματα του Wyclif, και έγινε σχίσμα στην Καθολική πίστη στα μέρη αυτά. ...αυτή η κακοδοξία έχει γραφεί από τον Wyclif. ...Αυτή την γραφή από την Αγγλία, ο Ιερώνυμος της Πράγας, άνδρας θαυμαστός γα την οξύνοια και την ευφράδεια του (δεν ήταν ιερωμένος), αλλά πρώτος αυτός εισήγαγε την αίρεση, κάτι που δίκαια αξίζει φοβερές κατάρες, στην Βοημία, και πρότεινε να διαβάζονται αυτές οι παρεκτροπές⁵¹”.

Από τα παραπάνω αποσπάσματα φαίνεται ότι στους πρώτους αιώνες μετά τον Hus, η εξάρτησή του από τον Wyclif θεωρούνταν δεδομένη. Ακολούθησε ο Franz Martin Pelzel (1734-1801, Τσέχος ιστορικός, ο οποίος στο έργο του Geschichte von Βöhmen von den ältesten bis auf die neuesten Zeiten⁵², δεν κάνει καμία αναφορά στον Wyclif, όταν ιστορεί τον Hus. Αντίθετα, θεωρεί ότι τα διδάγματά του ήταν δικά του εφευρήματα.

Ο František Pubička (1722-1807), Τσέχος Ιησουίτης, κοσμήτορας της Σχολής των Τεχνών και ιστορικός, επαναλαμβάνει την ιστορία του Václav Hájek z Libočan και αναφέρεται στις ενέργειες του Hus για την διάδοση των διδασκαλιών του Wyclif στην Βοημία. Θεωρεί, όμως, ότι οι ιδέες του Hus, οι οποίες προβάλλονται στο De ecclecia, είναι αυθεντικές, καθώς λέει:

“Αυτή την χρονιά έγιναν για πρώτη φορά γνωστά τα βιβλία του Άγγλου Wyclif στην Βοημία. Εκεί, αυτό το γεγονός έγινε, δυστυχώς, πηγή και είχε ως συνέπεια, τόσο περίεργα γεγονότα για μας τους Βοημούς, ώστε να μην μπορώ να προσπεράσω σιωπηλά, ό,τι βρήκα γι' αυτόν τον άνθρωπο σε αξιόπιστα συγγράμματα...

...Μεταξύ των ντόπιων συγγραφέων δεν έχει ακόμη αποφασιστεί: εάν τα βιβλία του Wyclif, είτε μέσω του γνωστού Ιερώνυμου της Πράγας ή μέσω του Εγγλέζου Peter Payne ή μέσω δύο άλλων σπουδαστών, οι οποίοι ήρθαν από την Οξφόρδη στην Πράγα, μεταφέρθηκαν αρχικά στην Βοημία. Πολύ πιθανόν, αν κάποιος αναλογιστεί τις αιματηρές συνέπειες αυτού του αναμφισβήτητα θλιβερού δώρου στην πατρίδα μας, να πρέπει να ευχαριστήσει όλους αυτούς τους ανθρώπους· ο ένας θα μπορούσε να έχει φέρει ένα από αυτά, άλλος άλλο από τα βιβλία του Wyclif.

Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με όλες τις απόψεις ο Ιερώνυμος της Πράγας εισήγαγε πρώτος τον Huss στα δόγματα του Wyclif, αν και αυτό δεν το κατάφερε, να τον κερδίσει αμέσως με αυτά. Αυτός ο Ιερώνυμος με το πατρικό του όνομα, το οποίο έμαθα κάπου, Faulfisch, αλλά κάποιοι το αμφισβητούν, χωρίς να το αιτιολογούν, ήταν πτυχιούχος του Πανεπιστημίου της Πράγας το 1398, και όφειλε, σύμφωνα με την παραδοσιακή πρακτική, να περιμένει άλλα τρία χρόνια για το διδακτορικό· αλλά σύμφωνα με βάσιμες αποδείξεις, αυτός ο Hus, μαζί με την θέση του ιεροκήρυκα στην Βηθλεέμ, κέρδισε και μια έδρα στο Πανεπιστήμιο, δεδομένης της φιλοπονίας και της ικανότητας του Ιερώνυμου, τού το παρείχε [το διδακτορικό], όχι πολύ μετά το 1399.

Τώρα, ο νεαρός που χρειαζόταν περισσότερη γνώση, ταξίδεψε τότε μέχρι το φημισμένο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Εδώ άκουσε για τα βιβλία του Wyclif, τα διάβασε και τόσο πολύ τού άρεσαν, ώστε τα αντέγραψε με σκοπό να φέρει αντίγραφα στην Πράγα. Μετά την επιστροφή του τα έδειξε στον φίλο του τον Hus· αλλά αυτός ο άνθρωπος, ο οποίος λίγο αργότερα, το 1401, έγινε κοσμήτορας στην φιλοσοφική σχολή, και σύμφωνα με κάποιους, έγινε εξομολόγος της βασίλισσας Σοφίας, βρήκε τα λεγόμενα του Wyclif, τόσο καλά, όπως τα είχε διαφημίσει ο Ιερώνυμος. Αρχικά, ανησύχησε τόσο, ώστε συνέστησε στον φίλο του να τα ρίξει στον Μόλδαβα. ...

Ο Ιερώνυμος, του οποίου ο ενθουσιασμός για τον Wyclif δεν τού επέτρεψε να ακούσει τη συμβουλή του Hus, υποσχέθηκε να κρύψει τα βιβλία και να κρατήσει την διδασκαλία μυστική· αλλά δεν τήρησε κανένα από αυτά. Πώς συνέβη τελικά και ο Hus, για κακοτυχία του, έγινε υπερασπιστής του Wyclif, δεν μπορεί να ειπωθεί με απόλυτη ακρίβεια. Κάποιος θα μπορούσε να καταλογίσει την ευθύνη γι' αυτή την αλλαγή στον πλούσιο σε πολλή γνώση φυγά από την Αγγλία, Peter Payne.

Επίσης θα μπορούσαν να είναι οι φοιτητές που ήρθαν από την Οξφόρδη στην Πράγα: ο Ιάκωβος, ένας Βοημός, και ο Κονράδος από το Kantelberg, οι οποίοι είχαν συμβάλλει πολύ σ' αυτό. Αυτοί το είχαν κάνει δική τους απασχόληση, να θέτουν συχνά τους καθηγητές και τους φοιτητές το ερώτημα, αν ο πάπας είχε περισσότερα να πει στην εκκλησία, απ' ό,τι ο κάθε ένας ιερέας, ή εάν η Θεία Λειτουργία του πάπα είχε περισσότερη αξία από αυτήν των άλλων ιερέων, και άλλες τέτοιες, οι οποίες σκόπευαν να μειώσουν την παπική υπόληψη.

Οι σοβαρές επιπλήξεις του καθηγητή Leonard Duha τούς έκανε πιο προσεκτικούς, αλλά μόνο για λίγο. Επειδή παράλληλα είχαν κυκλοφορήσει στον κύκλο των γνωριμιών τους μία επιστολή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, γεμάτη υπέρμετρο θαυμασμό για τον Wyclif˙ σύντομα συμπεριφέρθηκαν δημόσια με τέτοιο τρόπο, ώστε ξεσηκώθηκε όλο το Πανεπιστήμιο εναντίον τους, και παρόλο που ο Huss, ο οποίος στο μεταξύ ήταν αναποφάσιστος για τον Wyclif, τους μίλησε με ζήλο, αυτοί αναγκάστηκαν να αφήσουν την Πράγα.

Αλλά ακόμα νωρίτερα έβαψαν την κατοικία του οικοδεσπότη τους Luka Welensch με την πρόφαση της ευγνωμοσύνης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε έδειχνε από την μία πλευρά τον Χριστό με τους μαθητές του με ταπεινή εμφάνιση˙ από την άλλη παρουσιάζονταν ο πάπας με τους καρδιναλίους με επιβλητική μεγαλοπρέπεια.

Ο Hus, ο οποίος, όπως φαίνεται από τον τρόπο που φέρθηκε σε αυτούς τους δύο σπουδαστές, δεν είχε πλέον αντίρρηση για τον Wyclif, ήταν ακόμα επιφυλακτικός στο να συμφωνήσει δημόσια μαζί τους, και έτσι συνέχισε μέχρι το έτος 1408, στο οποίο καταδικάστηκαν 45 άρθρα από τα γραπτά του Wyclif σε μία σε μια συνέλευση των καθηγητών της Πράγας, στην οποία συμμετείχε επίσης ο Hus. Δεν μπορώ, λοιπόν, να συμφωνήσω με τον Theobald, ο οποίος θεωρεί ότι ο Hus το 1401 όχι μόνο επιτίμησε το ιερατείο για την αλαζονεία του, αλλά διέδωσε επίσης και τις βασικές θέσεις του Wyclif. Επιπρόσθετα, ο Theobald αποδίδει στον Hus κάποια δόγματα, τα οποία ο Hus δεν επινόησε ποτέ ⁵³”

Ο Pubička κάνει μία σύνθεση των προηγούμενων απόψεων και εκεί που υπάρχει διχογνωμία δίνει δικές του ερμηνείες. Επίσης, επαναλαμβάνει την άποψη του Theobald, ότι δηλαδή ο ίδιος ο Hus πρότεινε το κάψιμο των έργων του Wyclif που ήρθαν από την Οξφόρδη. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι αυτή η θέση έγινε δεκτή από του Βοημούς παπικούς, καθώς έριχνε γέφυρα μεταξύ της τσέχικης καταγωγής τους και της παπικής εκκλησιαστικής υπαγωγής τους. Τούς έδινε έρεισμα για να μπορέσουν να πετύχουν την συνδιαλλαγή των δύο αυτών στοιχείων, εσωτερικά μέσα τους, αλλά και λόγω της θέσης τους στην αυτοκρατορία των Αψβούργων. Προσπαθούσαν, λοιπόν, να αμβλύνουν τις δύο αντιθέσεις. Εδώ, λοιπόν, πρέπει να αναζητηθεί και η αιτία της άρνησης της εξάρτησης του Hus από τον Wyclif.

Ως μια τέτοια προσπάθεια θα μπορούσε να ερμηνευθεί και η στάση του Palačky, καθώς αυτός δεν ζητούσε ρήξη του σλαβισμού μέσα στην Αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία, όπως είπαμε στο προηγούμενο μέρος. Πάντως ο Loserth θεωρεί ότι ο Palačky δεν εξέφρασε ξεκάθαρη θέση στο θέμα και επικαλείται προς επίρρωση των λεγομένων το παρακάτω απόσπασμα από έργο του τελευταίου⁵⁴:

“Σε τι βαθμό είναι αλήθεια ότι το δόγμα που εκφράστηκε από τον Hus δεν ήταν δικό του, αλλά δόγμα του Wyclif, δεν θα εμπλακώ να ερευνήσω, αλλά θα το αφήσω στους επαγγελματίες θεολόγους να αποφανθούν. Ομολογώ ότι δεν διάβασα ποτέ κείμενα του Wyclif, και μου είναι δύσκολο να προσπεράσω την απέχθειά μου για όλες τις θεολογικές διαφωνίες. Γνωρίζω επίσης το ότι ο Hus δεν αξίωσε ποτέ αυθεντικότητα στην διδασκαλία του· και δεν τον ενδιέφερε ποτέ να πει κάτι καινοτόμο και ανήκουστο, αλλά μάλλον να πει αυτό που είναι αληθινό και ωφέλιμο. Αν το δόγμα του Wyclif άσκησε καθολική επιρροή στον Hus, ή αν ο τελευταίος προσκολλήθηκε ανεπιφύλακτα στον Wyclif, είναι ερωτήματα που δύσκολα κάποιος θα επιχειρούσε να απαντήσει καταφατικά⁵⁵”.

Σε παλαιότερο έργο του ο Palačky είχε δει τον Hus ως ζηλωτή υποστηρικτή των απόψεων του Wyclif στο Πανεπιστήμιο της Πράγας, με μόνη διαφωνία στο θέμα της Θείας Ευχαριστίας⁵⁶. Αργότερα, όμως, θεώρησε ότι πρέπει να λάβει θέση αντιμετώπισης των απόψεων των Neander και Böhringer:

“Όπως είναι γνωστό, ο μακαρίτης Neander πίστευε ότι όφειλε να με βάλει στην θέση μου, διότι εγώ στην αφήγησή μου από το 1845 είχα υπερεκτιμήσει την επίδραση του Wyclif πάνω στον Hus: και ο Neander γνώριζε το δόγμα του Wyclif και την επιρροή του πάνω στον Hus καλύτερα από εμένα, και πιθανόν καλύτερα από τον κύριο Höfler, επίσης. Ό,τι έχει πει ο κύριος Böhringer, τελικά, πάνω στην σχέση του Hus με τον Wyclif (σελίδες 603-605 του βιβλίου του), θα έπρεπε μάλλον να είναι το πιο σωστό. Δεσμεύομαι εδώ να ξεκαθαρίσω μόνο μερικές παρεξηγήσεις, τις οποίες ο κύριος Höfler χρησιμοποίησε για να κάνει κακόβουλους υπαινιγμούς με τον τρόπο του εναντίον του Hus⁵⁷”.

Ο August Neander (1789-1850) ήταν γερμανοεβραίος θεολόγος και καθηγητής εκκλησιαστικής ιστορίας. Γεννήθηκε ως David Mendel, αλλά μετονομάστηκε σε August Neander, μετά την στροφή του στον Προτεσταντισμό. Το έργο που μας ενδιαφέρει είναι το μνημειώδες του Allgemeine Geschichte der christlichen Religion und Kirche (Γενική Ιστορία της χριστιανικής Θρησκείας και Εκκλησίας) με τον πρώτο τόμο να κυκλοφορεί στο Αμβούργο το 1825 μ. Χ., τον δεύτερο το 1829 μ. Χ., και τον τελευταίο πέμπτο τόμο το 1842. Μετά τον θάνατο του Neander εκδόθηκε ακόμη ένας τόμος από τον Κarl Ferdinand Schneider (1817-1877) το 1852 μ.Χ. και κατέγραφε την εκκλησιαστική ιστορία μέχρι την σύνοδο της Βασιλείας.

Στον τελευταίο αυτό τόμο εξετάζεται η περίπτωση του Hus και των προδρόμων του, με τον Neander να υποστηρίζει ότι αυτός ακολουθούσε τον Matthias του Janov. Γράφει κατ' απόλυτο τρόπο:

“Ωστόσο, ένα πράγμα, το οποίο πρέπει να είχε μεγάλη επίδραση στο να του δώσει την στροφή στην θεολογική του εξέλιξη, ήταν το ότι είχε αφιερώσει τον εαυτό του στην με επιμέλεια μελέτη της Βίβλου, των αρχαίων πατέρων της εκκλησίας, και ειδικά του Αυγουστίνου, του οποίου τα κείμενα πρέπει να είχε μελετήσει βαθιά, και του Robert του Lincoln˙ για όλα αυτά έχουμε άφθονες αποδείξεις στα γραπτά του. Από τις ιδέες που εκφράστηκαν από τον Matthias του Janov, το χρήσιμο υλικό είχε ήδη δοθεί· και μόνο από αυτό, χωρίς κάποια επιπρόσθετη επιρροή από τον Wyclif, μπορεί εύκολα να προκύψει μια διαμάχη, ικανή να οδηγηθεί στα άκρα από την αντίθεση του μεγάλου αντι-μεταρρυθμιστικού κόμματος⁵⁸”.

Τι λέει τώρα εδώ ο Neander; Λέει ότι, εφόσον ο Hus ακολουθούσε μόνο την Βίβλο και τους αρχαίους πατέρες της Εκκλησίας, αυτό ήταν αρκετό για να ακολουθεί τον Matthias και όχι τον Wyclif. Δεν υπάρχει λογική συνέπεια σε αυτόν τον συλλογισμό. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για επιχείρημα, αλλά για αφορισμό. Δείχνει μόνο την επιθυμία του Neander. Το γιατί ήταν αυτή η επιθυμία του θα το εξηγήσουμε σε λίγο.

Σε αυτόν τον αφορισμό του Wyclif εκ μέρους του Neander, ο Johann Loserth απαντά με απλότητα και σαφήνεια. Λέει, λοιπόν, ότι όσες φορές ο Matthias και ο Wyclif συμφωνούσαν στο ίδιο θέμα, ο Hus επικαλούνταν τον Wyclif, όχι τον Matthias⁵⁹. Αυτή είναι μία πολύ εύστοχη παρατήρηση. Δείχνει σε τι βάθος έχει μελετήσει ο Loserth το έργο και των δύο, Hus και Wyclif. Πραγματικά, έτσι είναι διότι ο Loserth έκανε γλωσσική σύγκριση των έργων και των δύο και στηρίχθηκε στην συμφωνία τους, για ν' αποδείξει ότι ο Hus εξαρτάται απόλυτα από τον Wyclif.

Οι πολέμιοι της σύγκρισης την χαρακτηρίζουν “μηχανιστική”, ωστόσο ήταν μία αντιπαραβολή ουσίας των κειμένων, τουλάχιστον για την εποχή στην οποία έγινε. Η βαρύτητά της φαίνεται από το ότι ακόμη και μετά από τόσα χρόνια προσπαθούν να εξουδετερώσουν τα συμπεράσματα του Loserth, ανεπιτυχώς. Ο όγκος των κειμένων που έχουν γραφτεί εναντίον της, με σκοπό να φανεί ότι ο Hus ακολουθούσε Τσέχους προδρόμους, είναι τεράστιος. Δεν πείθει παρά μόνο όσους θέλουν να πειστούν, και ομολογουμένως δεν είναι λίγοι αυτοί.

Εξίσου αποστομωτική είναι η απάντηση του Loserth στον ισχυρισμό του Neander, ότι πηγές θεολογίας βρίσκει ο Hus, εκτός από την Βίβλο, στους αρχαίους Πατέρες της Εκκλησίας και ειδικά στον Αυγουστίνο, όπως επίσης και στον Robert του Lincoln (Grossetête). Εδώ ο Loserth θαυμάζει την επιφανειακή εξέταση του Neander και ταυτόχρονα το ψέγει, διότι δεν εμβάθυνε στην αναζήτηση των πηγών του Hus. Αν το έκανε θα έβλεπε ότι όταν εξετάζει ένα θέμα ο Hus, όπως για παράδειγμα το θέμα της Εκκλησίας, βρίσκει το εφαλτήριο του στον Wyclif, όχι στον άγιο Αυγουστίνο. Αυτό, το απέδειξε αργότερα ο Paul De Vooght, όταν κατόπιν σχετικής εξέτασης συμπέρανε ότι ο Hus δεν είχε απ' ευθείας πρόσβαση στα έργα του αγίου Αυγουστίνου.⁶⁰

Επίσης, όσα γνώριζε για τον Grossetête, τα γνώριζε επειδή τα ανέφερε ο Wyclif, δεν είχε διαβάσει τον ίδιο τον Grossetête. Το ίδιο ισχύει και για άλλους συγγραφείς, τους οποίους ο Hus γνώριζε από τις αναφορές του Wyclif⁶¹. Το γιατί ο Neander, αν και Γερμανός, επιθυμούσε να μην ακολουθεί ο Hus τον Wyclif, αλλά κάποιον Τσέχο πρόδρομο θα το δούμε ευθύς αμέσως στο απόσπασμα που παρατίθεται:

“Βρίσκουμε στις αρχές του Janov την αρχική φύτρα ολόκληρου του μεταρρυθμιστικού κινήματος στην Βοημία˙ και θα παρέμενε εξολοκλήρου εθνικιστικό, εντελώς ανεξάρτητο από το αγγλικό πνεύμα. Και, πραγματικά, μπορούμε συνεχώς να παρατηρούμε την διαφορά, η οποία, στην θεολογία της Οξφόρδης, το θεωρητικό πνεύμα ήταν το επικρατέστερο˙ ενώ η μεταρρύθμιση της Βοημίας, από τους πρωτεργάτες και εκπροσώπους της, των οποίων τους χαρακτήρες έχουμε ήδη σκιαγραφήσει, ακολούθησαν μία τελείως πρακτική κατεύθυνση”.

Ο Neander εντοπίζει εξαρχής τον εθνικιστικό χαρακτήρα της αίρεσης στην Βοημία. Επειδή δεν βρίσκει κάτι ανάλογο ή αντίστοιχο στην αποστασιοποίηση του Wyclif, θεωρεί ότι πρόκειται για δύο διαφορετικά και ανεξάρτητα κινήματα. Θεωρεί, δηλαδή, εξαρχής ότι ο Hus πρέπει να είναι ανεξάρτητος από τον Wyclif, άρα πρέπει να βρει τους προδρόμους του. Η σχέση, λοιπόν, του Hus με τον Wyclif δεν είναι ζητούμενο της έρευνας του Neander, αλλά η ανεξαρτησία του ενός από τον άλλο είναι αρχική θέση.

Το να μιλά για διαφορά μεταξύ της θεωρητικής Οξφόρδης και πρακτικής Βοημίας είναι σαν να μιλά για διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης. Αυτό είναι οξύμωρο, καθώς η πράξη είναι το μέσο προσεγγίσεως της θεωρίας ειδικά στον Χριστιανισμό⁶². Άρα, αυτό που ο Neander θεωρεί ειδοποιό διαφορά είναι σημείον ενότητας και συνέχειας.

Εκείνο, όμως που επιβεβαιώνει τον Loserth, όταν μιλά για επιφανειακή προσέγγιση του ζητήματος από τον Neander, είναι αυτό που λέει ο τελευταίος, ότι δηλαδή το εθνικιστικό κίνημα παρέμεινε εντελώς ανεξάρτητο από το αγγλικό πνεύμα. Διότι αυτό που θα δείξουμε στο επόμενο κεφάλαιο είναι η όλο και αυξανόμενη επίδραση του αγγλικού πνεύματος στο εθνικιστικό κίνημα τα επόμενα χρόνια, μέσω του Peter Payne. Εδώ, όμως, ο Neander συλλαμβάνεται ανενημέρωτος. Δεν παρερμηνεύει τα γεγονότα, τα παραβλέπει.

Σημαντικό λάθος κάνει επίσης στην εκτίμηση του εθνικιστικού στοιχείου, καθώς εκλαμβάνει αυτό, ως αιτία της αποστασιοποίησης του Hus. Δεν αντιλαμβάνεται τον γνωστικό χαρακτήρα της αίρεσης του και αυτό δεν δικαιολογείται καθώς ο Neander έγραψε το 1818 μ.Χ. ένα βιβλίο πάνω στον Γνωστικισμό με τίτλο Genetische Entwickelung der vornehmsten gnostischen Systeme, (Γενετική Ανάπτυξη των διαπρεπέστερων γνωστικών Συστημάτων). Δικαιολογείται, βέβαια, γι' αυτή του την αδυναμία εξαιτίας της μεταστροφής του στον Προτεσταντισμό, τον οποίο δεν θα μπορούσε ποτέ να αναγνωρίσει ως ύστερο γνωστικό σύστημα. Αυτό είναι στόχος της παρούσας εκτενής ενότητας.

Επειδή, λοιπόν, θεωρεί ως γενεσιουργό αιτία της αποστασιοποίησης του Hus από την Ρώμη τον εθνικισμό, αναγκάζεται να αναζητήσει και τους αντίστοιχους Τσέχους προδρόμους. Δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η υιοθέτηση των ιδεών του Wyclif από τον Hus είναι αναγκαστική συνέπεια των γνωστικών προϋποθέσεων της θεολογίας και των δύο.

Από την άλλη ο Georg Friedrich Böhringer (1812-1879), Γερμανός θεολόγος, στο έργο του Die Kirche Christi und ihre Zeugen oder die Kirchengeschichte in Biographien ( Η Εκκλησία του Χριστού και οι Μάρτυρές της ή η Εκκλησιαστική Ιστορία σε βίους, σε 24 τόμους Ζυρίχη 1842-1858) φαίνεται εκ πρώτης όψεως να προσπαθεί να συνδυάσει τις δύο απόψεις:

“Είδαμε στον Konrad Waldhauser, στον Milic του Kremsier και στον Matthias του Janov να δρομολογείται στην Βοημία μία θρησκευτική κίνηση, η οποία αναπτύχθηκε από την ενδόμυχη ζωή του έθνους.

Είδαμε επίσης στην Αγγλία την ίδια εποχή, μία παρόμοια κίνηση με αυτήν την Βοημίας, αυτήν του Wyclif, αλλά πιο ολοκληρωμένη, ευκρινέστερη, με πιο αποφασιστική αντίθεση στην Ιεραρχία και το δόγμα της, με πιο καθοριστική επάνοδο στην μοναδικότητα της αυθεντίας του 'Νόμου του Θεού' και του γνήσιου Χριστιανισμού.

Αυτή η άποψη του Wycliff ενώθηκε λοιπόν με την ήδη υπάρχουσα στην Βοημία˙ αλλά όχι τόσο σχεδόν ισότιμα, όπως μία άποψη δίπλα σε μία άλλη, αντίθετα ως η πραγματικά κυρίαρχη.

Αυτό εκπληρώνεται στον Jan Hus, ο οποίος ως θεολογική προσωπικότητα ίσως να μην στέκεται τόσο ψηλότερα από τον Wyclif, στου οποίου τις ιδέες μαθήτευσε και υστερεί σε εικασία, οξύτητα πνεύματος και ευρύτητα οραματισμού.

Στον Hus συνεχίζεται το αληθινό και αυθεντικό βοημικό μεταρρυθμιστικό κίνημα, αλλά σε συνδυασμό με αυτό το νέο ένζυμο από την Αγγλία, - το οποίο παράγει την ιδιόρρυθμη ουσσιτική εκδοχή.

Αυτό το ουσσιτικό κίνημα, ωστόσο, είναι τόσο δυνατό και βαθύ στην Βοημία και τις παρακείμενες χώρες, ώστε οι πρότερες κινήσεις αυτού του είδους (στις περιοχές αυτές) να φαίνονται σαν αδύναμα πρελούδια.

Ωστόσο, η χρονική συγκυρία έπαιξε τον ρόλο της: το Σχίσμα που διαρκούσε ήδη τρεις δεκαετίες, το οποίο ακολούθησε τον παπισμό της Avignon, και δεν μπορούσε να αποτύχει, και μονοπωλούσε το ενδιαφέρον της διηρημένης και ορατής Εκκλησίας και των 'κεφαλών' αυτής, όπως είπε κάποτε ο Hus 'ουδέτερων', και δεν τους επέτρεπε να την οδηγήσουν προς την αόρατη, όπως είχε πει ήδη ο Matthias·

επιπρόσθετα, η εξουσία του βασιλιά Wenceslaus στην Βοημία, ο οποίος διαδέχθηκε τον πατέρα του Κάρολο IV την ίδια χρονιά, κατά την οποία ξέσπασε το σχίσμα˙ επίσης η αντίδραση στο ολοένα και ενδυναμούμενο γερμανικό έθνος, η ανάκαμψη, την οποία έλαβε αυτή την περίοδο ο εθνικισμός των Βοημών⁶³”. (ο χωρισμός των παραγράφων και η έμφαση δικά μας)

Εδώ ο Friedrich Böhringer θυμίζει έναν ακόμη παράγοντα που πρέπει να ληφθεί υπόψη στην ερμηνεία των γεγονότων της περιόδου. Ο παράγοντας αυτός είναι το παπικό σχίσμα, καθώς και οι θέση του καθενός από τους παραπάνω αναφερθέντας έναντι του σχίσματος και σε συμφωνία πάντα με την θέση του μονάρχη.

Με βάση αυτό η θέση των Konrad Waldhauser, Milic του Kremsier και Matthias του Janov εξηγείται όχι ως μεταρρυθμιστική, αλλά ως αντιδραστική έναντι κάποιου συγκεκριμένου πάπα, ο οποίος δεν είναι επιλογή του Γερμανού, αλλά του Φράγκου μονάρχη. Οι παραπάνω παραμένουν πάντα πιστά τέκνα του παπισμού, όχι ριζοσπάστες. Αντίθετα, ο Hus δεν καταφέρεται εναντίον κάποιου συγκεκριμένου προσώπου, το οποίο δεν είναι της αρεσκείας αυτού ή του Wenceslaus. Καταφέρεται εναντίον των παπικών θεσμών, λόγω της ριζοσπαστικής θεολογίας του.

Η ομοιότητα της ρητορικής του Hus με τους υπολοίπους είναι επιφανειακή. Οι Konrad Waldhauser, Milíč του Kroměříž και Matthias του Janov χρησιμοποιούν το ηθικιστικό κήρυγμα για να καταφέρουν επιθέσεις εναντίον του προσώπου, το οποίο κάθεται στην κατ' αυτούς Αγία Έδρα. Αντίθετα, ο Hus χρησιμοποιεί το ηθικιστικό κήρυγμα για να καταδείξει την διαφθορά της ίδιας της Αγίας Έδρας, ανεξάρτητα του ποιος κάθεται σ' αυτήν. Με το ίδιο σκεπτικό, την ίδια ριζοσπαστική θεολογία, ο Wyclif εξέφρασε την αντίθεσή του στον παπισμό. Αντίθετα, ο αρχιεπίσκοπος της Πράγας πολέμησε τον Hus επειδή υποστήριζε το πρόσωπο του εγκάθετου από τους Φράγκους, πάπα.

Ο Friedrich Böhringer δεν άργησε να αναγνωρίσει την επίδραση του Wyclif επάνω στον Hus:

“Τι, λοιπόν, το θαυμαστό, ότι οι μεταρρυθμιστικές ιδέες του Wyclif άναψαν στην Βοημία; Ότι βρήκαν τον δρόμο τους για το Πανεπιστήμιο της Πράγας, όπου η ελεύθερη διδασκαλία (ήδη αναφέρθηκε παραπάνω) διευκόλυνε την διάδοσή τους; Αυτή η επίδραση του Wyclif είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι είναι κοινώς αναγνωρισμένο, όπως θα φανεί καθώς προχωράμε. Ωστόσο, για να πούμε κι αυτό προς ώρας, ο Hus δεν συμφωνούσε με τον Wycliff σε κάποια σημεία, και μάλιστα σ' αυτά που δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση την εποχή εκείνη. Δηλαδή, δεν συμφωνούσε με την αντίθεση στην Μετουσίωση, δεν συμφωνούσε με την άποψη ότι η διενέργεια του Μυστηρίου επηρεαζόταν από την υποκειμενική κατάσταση του λειτουργού (όπως είχε εμπλακεί λιγότερο με τα δογματικά ζητήματα), αν και ο Wycliff εκφράστηκε αλλού, όπως το έκανε ο Hus αργότερα⁶⁴”.

Στην απέναντι πλευρά βρέθηκε ο Αυστριακός θεολόγος και ιστορικός Bernhard Czerwenka (1825-1886). Στο έργο του Geschichte der evangelischen Kirche in Böhmen, υποστηρίζει ότι στον Hus βρίσκει την συνέχειά του ο Matthias του Janov. Με λίγα λόγια θεωρεί ότι ο Hus κινήθηκε εκτός παπικής εκκλησίας, άρα θα πρέπει να ακολούθησε τον Matthias, αν και (θεωρεί) ο πρώτος δεν ήταν τόσο ριζοσπάστης όσο ο δεύτερος⁶⁵. Η αλήθεια είναι ότι ο Matthias δεν ήταν καθόλου ριζοσπάστης. Στην καλύτερη των περιπτώσεων θα μπορούσαμε να τον πούμε αντι-κομφορμιστή, ριζοσπάστη ποτέ. Πάντως, το να θεωρεί ο Czerwenka τους Hus και Wyclif νομιναλιστές, δεν αφήνει περιθώρια για να λάβει κάποιος σοβαρά την άποψή του.

Ο Ignaz Heinrich Karl von Wessenbeg (1774-1860) ήταν Γερμανός ακαδημαϊκός και παπικός Βικάριος στην Κωνσταντία. Είχε, όμως, έντονες αντι-παπικές τάσεις. Πρέσβευε μία εθνική γερμανική εκκλησία, ανεξάρτητη από την Ρώμη, στα πρότυπα της Unitas Fratrum. Μνημειώδες έργο του είναι το Die grossen Kirchenversammlungen des 15. und 16. Jahrhunderts in Beziehung auf Kirchenverbesserung ( Οι μεγάλες εκκλησιαστικές Σύνοδοι των 15ου και 16ου αιώνων σε σχέση με την Εκκλησιαστική Πρόοδο), που αποτελούνταν από 4 τόμους και εκδόθηκε στην Κωνσταντία το 1840 μ.Χ. (2η έκδοση 1845).

Σε αυτό αφιερώνει πολλές σελίδες στους υποτιθέμενους προδρόμους του Jan Hus, αποδίδοντας στον Matthias του Janov κύριο ρόλο στην διαμόρφωση της θεολογίας του. Μάλιστα παρουσιάζει τον Mathias και τον Milič της Kremsier, ως αιτούμενους το ποτήριο της Θείας Κοινωνίας για τους λαϊκούς⁶⁶. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι στην Βοημία δεν έγινε καμιά αντιπαράθεση επί του αιτήματος αυτού πριν το 1414 μ.Χ. Αν και προσπαθεί να συνθέσει ένα δογματικό σύστημα του ουσιτισμού με βάση το De Ecclesia του Jan Hus, το ότι δεν βλέπει την επίδραση του αντίστοιχου έργου του Wyclif, καθιστά την προσπάθειά του μεροληπτική και, κατ' επέκταση, άχρηστη.

Αξίζει να γίνει αναφορά στην μονογραφία για τον Hus του Joseph Alexander Helfert της εποχής εκείνης, ώστε να καταδειχθούν τα σφάλματα αυτής. Ο J. A. Helfert (1820-1915) ήταν Αυστριακός πολιτικός και ιστορικός και έγραψε το Hus und Hieronymus το 1853 μ. Χ. Στο έργο αυτό αμφισβητεί την επίδραση του Wyclif επί του έργου του Hus, προβάλλοντας τον εξής ισχυρισμό: η μεταρρυθμιστική αντίθεση του Wyclif, την οποία πρόβαλε μέσα από τα έργα του και την πανεπιστημιακή του έδρα, δεν άσκησε καμία επίδραση στις ιερατικές τάξεις της πατρίδας του, περιορίστηκε στον ίδιο και έσβησε με τον θάνατο του ίδιου. Βάσει αυτού του ισχυρισμού εγείρονται βάσιμες αμφιβολίες για την επίδραση του Wyclif στον Hus, Καθώς ο Helfert θεωρεί αδύνατο το να επηρεάσει μια ιδέα κάποιον σε άλλη χώρα, όταν δεν μπορεί να επηρεάσει κάποιον στην ίδια την χώρα που γεννήθηκε⁶⁷.

Θεωρεί, λοιπόν, ο Helfert ότι η εξάρτηση του Hus από τον Wyclif εμπίπτει στην λογική πλάνη του συμπτωματικού συσχετισμού ή ψευδούς αιτίας (post hoc, ergo propter hoc, κατόπιν τούτου, άρα εξαιτίας τούτου). Κάποιος πίπτει σε αυτήν την πλάνη όταν εικάζει ότι κάτι που συμβαίνει μετά από κάτι άλλο, τότε αυτό είναι αποτέλεσμά του, συμβαίνει, δηλαδή, εξαιτίας της χρονικής σειράς. Ωστόσο, αδιαφορεί για την ιστορική αλήθεια, καθώς οι ιδέες του Wyclif οδήγησαν στην δημιουργία του κινήματος των Λολλάρδων στην Αγγλία, με αποτέλεσμα την πρόκληση εξεγέρσεων κατά τόπους, αν και όχι στον βαθμό έντασης των ουσσιτικών πολέμων. Επίσης, βλέπει πολιτικούς λόγους στο κίνημα των Λολλάρδων, αλλά δεν βλέπει τους ίδιους πολιτικούς λόγους στο κίνημα των ουσσιτών. Μεροληπτεί, καθώς η διαφορά αντιμετώπισης των δύο κινημάτων βρισκόταν στην πολιτική του κάθε ηγεμόνα. Ο μεν Ριχάρδος ΙΙΙ καταδίωξε σκληρά τους υποστηρικτές του Wyclif στην χώρα του, ενώ ο Wenceslaus τους προστάτευσε.

Στον ισχυρισμό του Helfert περί λογικής πλάνης, μπορεί κανείς να απαντήσει τα εξής: το ότι οι ιδέες του Wyclif μεταφυτεύθηκαν στην Βοημία δεν είναι συμπέρασμα των ιστορικών, για να εξετάσει κάποιος το πρόβλημα της λογικής πλάνης. Αυτό ήταν γνωστό και το ομολογούσαν οι ίδιοι οι Βοημοί την εποχή που ο Hus ζούσε ακόμη. Ούτε και ο ίδιος το αρνήθηκε ποτέ. Σε ημερολόγιο, λοιπόν, του Πανεπιστημίου της Πράγας (cod. Univ. VI F.12. Fol.79b) για την χρονιά 1409 μ. Χ. υπάρχει η εξής εγγραφή:

“A.D. 1409. Σχίσμα έγινε στην Πράγα μεταξύ των Βοημών φοιτητών και των άλλων εθνών, εκ του οποίου οι Γερμανοί και τα άλλα έθνη εγκατέλειψαν από την Πράγα. Και έτσι σύντομα τα Wyclif-ίτικα άρχισαν να δυναμώνουν και από πνευματική υπακοή στον καθηγητή Hus, λόγω της στενής σχέσης [των δύο] και με την ανοχή των κοσμικών αρχών”.⁶⁸

Συνεπώς, το ότι οι ιδέες του Wyclif μεταφυτεύθηκαν στην Βοημία είναι ένα μεμαρτυρημένο ιστορικό γεγονός, όχι υπόθεση κάποιων ιστορικών, ούτε ισχυρισμός αποδεικτέος ή μη, για να μιλάμε για λογική πλάνη.

Ο Gotthardt Victor Lechler (1811-1888 μ. Χ.) ήταν Γερμανός Λουθηρανός θεολόγος μαθητής του Ferdinand Christian Baur (αν και επέλεξε δικούς του δρόμους στην ερμηνευτική του). Ήταν περήφανος για το έργο του Johann von Wycliff und die Vorgeschichte der Reformation (Ιωάννης Wyclif και η προϊστορία της Μεταρρύθμισης, κυκλοφόρησε το 1873 μ. Χ. σε δύο τόμους). Πρόκειται για μια μονογραφία για τον Wyclif και στο τέλος ο συγγραφέας εξετάζει το αντίκτυπο των ιδεών του, κυρίως στην Βοημία και τον Jan Hus. Έχοντας εξετάσει σε βάθος τα έργα και των δύο, καταλήγει στα εξής συμπεράσματα για την σχέση τους:

“Οι δύο πρωτοπόροι της Μεταρρύθμισης, ο Wyclif και ο Hus, ήταν ο ένας για τον άλλο σαν πατέρας και γιος, ή μάλλον σαν δάσκαλος και μαθητής. 1. Και οι δύο αναγνώριζαν την Γραφή ως σημείο αναφοράς. Ο Wyclif ανακάλυψε την αλήθεια, ο Hus την υποστήριξε. Από την άλλη ο Wyclif αρνείται να δεχθεί την διδασκαλία της Εκκλησίας΄ ο Huss δέχεται ότι ερμηνεύει την Γραφή. 2. Και οι δύο βλέπουν την Εκκλησία ως 'συνάθροιση των εκλεκτών'. Ο Wyclif συνδέει αυτή την ιδέα με τις απόψεις του περί των Θείων εννοιών, του κόσμου και των κοσμικών βασιλείων, του αμαρτωλού κόσμου και του πνευματικού κόσμου. Επίσης θέτει ως βάση του το δόγμα του προορισμού, όχι όπως ο Αυγουστίνος, την πτώση και την οικουμενικότητα της ανθρώπινης αμαρτίας. Αλλά ο Huss δεν φιλοσοφεί· ακολουθεί απλά το δόγμα. 3. Και οι δύο πιστεύουν ότι ο Χριστός είναι ο μοναδικός μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Ο Wyclif απορρίπτει την λατρεία των αγίων και τις προσευχές σε αυτούς· ο Huss δεν έχασε ποτέ την πίστη του στις μεσιτείες τους. 4. Σχετικά με τα μυστήρια, ο Huss δεν είναι ισάξιος του Wyclif στην οξύτητα της κριτικής του. Συμφωνεί με αυτόν όσον αφορά την μη εξάρτηση της εγκυρότητας τους από τον χαρακτήρα του λειτουργού, αλλά δεν απορρίπτει την μετουσίωση. 5. Σχετικά με την διακυβέρνηση της Εκκλησίας, ο Huss συμφωνεί με τον Wyclif στην άρνηση του εκ Θεού δικαιώματος του πάπα (σ. τ. μ. Πρωτείο), αλλά φτάνει μόνο στο σημείο όπου δέχεται την ισότητα των επισκόπων, όχι όλων των ιερέων.

Ο Wyclif ήταν αυθεντική διάνοια. Ο Huss είναι σε σύγκριση με αυτόν, όπως ο πλανήτης προς τον Ήλιο. Ο Wyclif ήταν ανεξάρτητος· ο Huss έδινε βάση στην κοινή γνώμη. Και οι δύο ήταν γεμάτοι με ζήλο για τον αγώνα του Θεού· αλλά ο Huss ήταν περισσότερο ευγενής από τον Wyclif – όχι γλυκομίλητος, όπως ο Λούθηρος, αλλά ευαίσθητος και μειλίχιος. Ο Wyclif ήταν δραστήριος και ενεργητικός΄ ο Huss ήταν περισσότερο υπομονετικός. Ο Wyclif ήταν άνθρωπος του Θεού΄ ο Huss ήταν τέκνο του Θεού⁶⁹”.

Σημείο αναφοράς επί μία πεντηκονταετία ήταν το έργο του Johann Loserth (1846-1936), Wyclif und Hus, Zur Genesis der hussitischen Lehren, το οποίο εκδόθηκε το 1884 μ. Χ. Στο έργο αυτό ο Loserth αντιπαρέβαλε τα έργα του Hus με τα έργα του Wyclif και κατέγραψε συστηματικά όλα τα σημεία της συμφωνίας των δύο. Συμπέρασμά του ήταν ότι ο Hus δεν ήταν ούτε αυθεντικός στοχαστής, ούτε αυθεντικός μεταρρυθμιστής, αλλά αντέγραψε τα πάντα από τον Wyclif. Χαρακτηριστικά, γράφει ότι ο Hus ήταν η ηχώ του Wyclif. Παραθέτουμε ένα μικρό μόνο απόσπασμα από ένα τεράστιο σε κόπο έργο:

“Τα αναρίθμητα αποδεικτικά αποσπάσματα στα προηγούμενα κεφάλαια κατέστησαν σαφή την επίδειξη της εμπλοκής των έργων του Wyclif από τον Hus, και τον τρόπο της χρήσης τους. Θα πέφταμε, βέβαια, σε πλάνη, αν υποθέταμε ότι με αυτή την απόδειξη το θέμα εξαντλείται σε κάποιον βαθμό.

Η πλήρης διαλεύκανση της υπόθεσης θα ήταν έργο αυτών που ασχολούνται με την έκδοση των έργων του Hus. Στο αποδεικτικό υλικό των παραπάνω σελίδων ο σκοπός είναι να παρουσιάσουμε μόνο δείγματα, τα οποία θα μπορούσαν να αυξηθούν σε υπολογίσιμο βαθμό από οποιονδήποτε αφιερώσει τον εαυτό του στην μελέτη των κειμένων του Wyclif αυτών του Hus.

Υπάρχουν ακόμα αρκετά σημεία στα οποία ο Hus έχει προσαρμοστεί λέξη-λέξη στα επιχειρήματα του Wyclif: στο δόγμα του για τις πηγές της χριστιανικής πίστης, της εκκλησίας και του καθιδρύματος αυτής, και επίσης για τον παπισμό και την ιερατική τάξη· στο δόγμα του για την εκκλησιαστική διακυβέρνηση, στο δόγμα του προορισμού και τις συνέπειές του, στην αμαρτία και τις επιπτώσεις της στους κοσμικούς και εκκλησιαστικούς θεσμούς· στο δόγμα για τα Μυστήρια – με εξαίρεση, ίσως, το δόγμα περί τη Θείας Ευχαριστία, αλλά και στον Wyclif, είναι γνωστό, αυτό το δόγμα τού το είχαν προσάψει με πείσμα οι αναρίθμητοι εχθροί του- στην εσχατολογία του, τις συλλήψεις του σχετικά με την εθνική εκκλησία, αν κάποιοι έτσι εκλαμβάνουν την Ecclesia particularis· και, τελικά, σε όλες τις σοβαρές εμπλοκές του στην ανύψωση και εξιλέωση της εκκλησιαστικής κατάστασης στην πατρίδα του, σε όλα αυτά είναι ένας πιστός μαθητής του Wyclif.

Αυτά που ο τελευταίος συνδέει με την κατάσταση των πραγμάτων στην Αγγλία, την μάχη εκεί ενάντια στην κακή εκκλησιαστική κατάσταση και κανόνες, όλα αυτά τα προβάλει στις συνθήκες στην Βοημία. Όπως είδαμε στα παραπάνω αποδεικτικά αποσπάσματα του πέμπτου κεφαλαίου, αφιέρωσε τον εαυτό του σε μεγάλο βαθμό στο να τοποθετήσει το Βοημία εκεί που ο Wyclif γράφει Αγγλία, ή να αντικαταστήσει το rex Anglorum με το rex Boemorum⁷⁰”.

Πρόκειται για την πιο σημαντική εργασία της εποχής εκείνης, πάνω στο υπό συζήτηση θέμα και υπό εξέταση ζήτημα. Η εργασία αυτή ήταν αδύνατον να αντικρουστεί, καθώς κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αυτά έχουν γραφεί από τους Wyclif και Hus, γι' αυτό και όσες προσπάθειες έγιναν ήταν για να υποτιμηθεί. Για να γίνει κατανοητή η αξία αυτού του έργου, αρκεί να ειπωθεί ότι για μια πεντηκονταετία ακολουθούνταν από την πλειοψηφία των Γερμανών και Άγγλων ακαδημαϊκών⁷¹.

Για παράδειγμα ο George Macaulay Trevelyan (1876-1962), Βρετανός ιστορικός και ακαδημαϊκός στο Cambridge, στο έργο του England in the Age of Wycliffe, 1368-1520, τοποθετείται ως εξής: “Το ουσσιτικό κίνημα ήταν καθαρός και ξάστερος Ουϊκλιφισμός⁷²”. Επίσης, ο Reginald Lane Poole (1857-1939), Βρετανός ιστορικός και λέκτορας στην Οξφόρδη, στο έργο του Wycliffe and the Movements of Reform, αφιερώνει ένα κεφάλαιο, το Lollardy in England and Bohemia, στην εξέταση του αντίκτυπου των δεών του Wyclif στον Hus και καταλήγει στο ότι οι Ουσσίτες ήταν Λολλάρδοι⁷³. O Poole δεν κρύβει την υποχρέωση του στον Loserth, του οποίου την άποψη ακολουθεί⁷⁴.

Ο Poole διερεύνησε, επίσης, τους πιθανούς δρόμους, τους οποίους μπορεί να ακολούθησαν τα έργα του Wyclif, μέχρι την άφιξή του στην Βοημία. Επικεντρώθηκε στην μετάβαση Βοημών φοιτητών στην Οξφόρδη, όπως ο Ιερώνυμος της Πράγας, ο George του Knyehnicz και ο Νικόλαος Faulfisch⁷⁵. Τέλος, σε συνεργασία με τον Loeserth εξέδωσαν έργα των Wyclif και Hus, υπό την αιγίδα της Wyclif Society.

Παρόμοια, ο Eustace John Kitts στους παράλληλους βίους των πάπα Ιωάννη ΧΧΙΙΙ και Jan Hus, αναφέρει τον δεύτερο ως ακόλουθο του Wyclif⁷⁶. Από την πλευρά του ο Arthur Stanley Turberville (1888-1945), επίσης Βρετανός ιστορικός από την Οξφόρδη με βιογραφικό στα Πανεπιστήμια του Liverpool, του Manchester και της Ουαλίας, στο έργο του Medieval Hersy and Inquistition (1920) γράφει: “Οι απόψεις του μεγάλου Βοημού ηγέτη δεν ήταν αυθεντικές... καθοδηγούνταν υπό την επήρεια των δογμάτων του Wyclif” και παρακάτω “Το De Ecclesia του είναι λίγο παραπάνω από μετάφραση [του έργου] του Wyclif. Συνολικά, παρέμεινε εμφανώς πιο ορθόδοξος από τον διδάσκαλό του⁷⁷”.

Επειδή, λοιπόν, το έργο του Loserth, αφενός ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστεί και αφετέρου η επίδρασή του ήταν καταλυτική, έγιναν προσπάθειες υποτίμησής του. Έτσι, κατηγορήθηκε ότι η οπτική του ήταν εθνικιστική υπέρ των Γερμανών, ενταγμένη στο ευρύτερο πνεύμα του εθνικισμού του τέλους του ΙΘ' αι⁷⁸. Σ' αυτή την κατηγορία μπορεί κάποιος άνετα να αντιπροτείνει, ότι το σύνολο των απολογητών υπέρ της ανεξαρτησίας του Hus από τον Wyclif είναι Τσέχοι.

Πρωτοπόρος αυτών των απολογητών ήταν ο Κόμης Francis Lützow (Hrabě František Lützow, 1849-1916). Από όλους τους υποστηρικτές του Hus o Lützow ομολογεί απροκάλυπτα τον θαυμασμό του στον πρώτο: “Γράφω ως ένθερμος θαυμαστής του Hus, και ταυτόχρονα ως ενθουσιώδης Βοημός πατριώτης, ως θερμός και ευσεβής Χριστιανός”. Λίγες γραμμές παρακάτω, προσθέτει: “Το γεγονός της συμπάθειάς μου για τον Hus, ελπίζω, υπήρξε ένα κίνητρο για να κοσκινήσω προσεκτικά όλα τα αξιόπιστα στοιχεία, τα οποία θα ήταν εναντίον του, και να μελετήσω εξονυχιστικά τα κείμενα όλων αυτών που έχουν γράψει δυσμενώς γα τον Hus⁷⁹.

Ταυτόχρονα, κατηγορεί όσους υποστηρίζουν την εξάρτηση του Hus από τον Wyclif, ότι αμαυρώνουν την φήμη του για λόγους θρησκευτικής (παπικούς) ή εθνικιστικής (Γερμανούς) μισαλλοδοξίας:

“Και νεότεροι Γερμανοί ιστορικοί έχουν προσπαθήσει με περισσή επινοητικότητα να κατηγοριοποιήσουν τους συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την ζωή του μεγαλύτερου άνδρα που ανήκε στην τσέχικη ή βοημική φυλή. Αρκεί να σημειωθεί εδώ ότι αυτοί οι συγγραφείς είτε διάκεινται ευμενώς προς την Εκκλησία της Ρώμης και γι' αυτό, αν και με μεγάλους περιορισμούς, είναι εχθρικοί προς τον Hus, ή αντίθετοι με την Ρώμη, που τιμούν σ' αυτόν ένας από τους πρώιμους αθλητές της θρησκευτικής ελευθερίας και έναν από τους προδρόμους των Γερμανών μεταρρυθμιστών. Αυτός ο διαχωρισμός μπορεί να φαντάζει προφανής, αλλά δεν είναι και τόσο απόλυτος, όσο δείχνει. Έτσι, οι ρομανιστές συγγραφείς που ανήκουν στο τσέχικο ή βοημικό έθνος έχουν γράψει συχνά υπέρ του Hus. …

Από την άλλη, Προτεστάντες Γερμανοί συγγραφείς έχουν επιτεθεί με βιαιότητα κατά της μνήμης του Hus τα τελευταία χρόνια. Είδαν σε αυτόν τον ατρόμητο αθλητή της καταπιεσμένης τσέχικης ή βοημικής εθνικότητας. ... Αναμφίβολα και σίγουρα χωρίς να το θέλουν, αυτοί οι Γερμανοί συγγραφείς έχουν προσφέρει μεγάλη υπηρεσία στην υστεροφημία του Hus, Καθώς τράβηξαν την προσοχή στον ρόλο που αυτός έπαιξε ως Βοημός πατριώτης⁸⁰”.

Είναι ξεκάθαρο σε όποιον διαβάζει αυτές τις γραμμές, ότι ο Lützow παρουσιάζει την μεροληψία του ως καλή πρόθεση και αντικειμενικότητα. Είναι επίσης σίγουρο, ότι το τελικό αποτέλεσμα του έργου του καθορίστηκε από την συμπάθεια και τον θαυμασμό που ο ίδιος αισθανόταν για τον Jan Hus. Έτσι, φτάνει στο σημείο να υιοθετεί μυθεύματα, όπως την δοκιμασία της φωτιάς από την οποία πέρασε το χέρι του ο Hus, ως ένδειξη της ευσέβειάς του και να τα δέχεται σαν ιστορικά γεγονότα⁸¹.

Ο Lützow διαπράττει τα ίδια μεθοδολογικά λάθη, για τα οποία κατηγορεί αυτούς που υποστηρίζουν αντίθετh άποψη. Κατηγορεί, λοιπόν, τους Γερμανούς ότι γράφουν ως Γερμανοί. Ωστόσο, ο ίδιος δεν αποφεύγει να εκφράσει τα έντονα αντi-γερμανικά του αισθήματα. Για παράδειγμα, όταν ο αυτοκράτορας Ρούπερτ στάθμευσε τα στρατεύματά του στην Βοημία μετά την εκθρόνιση του Wenceslaus, o Lützow μιλά για εισβολή των Γερμανών⁸². Δεν πρόκειται, βέβαια, για πραγματική εισβολή, διότι τότε η Βοημία αποτελούσε ήδη τμήμα της Γερμανικής αυτοκρατορίας, αλλά για την αποκατάσταση της τάξης σε μια επαρχία της αυτοκρατορίας, όπου αυτή διασαλεύθηκε από δυναστικούς ανταγωνισμούς.

Μετά τον Lützow ακολούθησε μισός αιώνας προσπαθειών εκ μέρους των Τσέχων, για να μπορέσουν να αντικρούσουν τις κατηγορίες του Loserth περί παπαγαλίας των έργων του Wyclif από τον Hus. Ο τεράστιος όγκος έργων που παράχθηκαν για τον σκοπό αυτό δείχνει, τουλάχιστον, το πόσο στιβαρό ήταν το έργο του Loserth. Βέβαια, τα πολυάριθμα αποδεικτικά στοιχεία που ο τελευταίος προσκομίζει, αγνοήθηκαν και οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στο να βρεθούν αντίστοιχα στοιχεία στα έργα των υποτιθέμενων προδρόμων του.

Μια από τις πρώιμες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση έγινε από τον Václav Novotný, ο οποίος παρουσίασε τις συστηματικές έρευνές του στο Ε' Διεθνές Συνέδριο των Ιστορικών Επιστημών στις Βρυξέλλες (Palais de Academies) το 1923 μ.Χ.⁸³. Η προσπάθεια αυτή γνώρισε έντονη κριτική από Αμερικανούς και Άγγλους ιστορικούς όπως οι S. H. Thompson και R. R. Betts., με αποτέλεσμα να μην έχει την απήχηση που ο ίδιος ανέμενε.

Ακολούθησε ο Otakar Odložilík (1899-1973), Τσέχος ιστορικός, ο οποίος έγραψε αρκετές εργασίες για την ιστορία του Προτεσταντισμού στην Βοημία και την Unitas Fratrum. Επειδή δίδαξε στο Culumbia και στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια το έργο του κατέστη προσβάσιμο στη Δύση. Ο Otakar Odložilík δεχόταν μεν την ως ένα βαθμό επίδραση του Wyclif στον Hus, αλλά στηριζόμενος στις διαφορές των δύο, προέβαλε και την υπόθεση του εγχώριου μεταρρυθμιστικού κινήματος της Βοημίας:

“Είναι εντελώς φυσικό το ότι οι σχέσεις μεταξύ Αγγλίας και Βοημίας, τις οποίες περιγράψαμε, δεν θα μπορούσαν να μην επηρεάσουν το τσέχικο μεταρρυθμιστικό κίνημα. Είναι, ωστόσο, δύσκολο να καθορίσουμε με ακρίβεια την έκτασή της και να πούμε ποια στοιχεία του ουσσιτικού δόγματος ήταν αυθεντικά και ποια είχαν ως πηγή τα έργα του Wycliffe. Δεν υπήρχε ομογνωμία μεταξύ των ηγετών του βοημικού κινήματος στην σχέση του με τον Wycliffe. Μπορούμε να δούμε όλες τις διαβαθμίσεις στις γνώμες, από τους ακραίους συντηρητικούς, οι οποίοι βρισκόταν συχνά αντίθετοι και τον απέρριπταν, και μετριοπαθείς υποστηρικτές που θαύμαζαν την προσπάθειά του για εκκλησιαστική μεταρρύθμιση, μέχρι αποφασισμένους οπαδούς, οι οποίοι δέχονταν ακόμη και εκείνα από τα δόγματά του που καταδικάστηκαν από τις εκκλησιαστικές αρχές και διέρρηξαν τις σχέσεις του μαζί τους⁸⁴”.

Παρατηρούμε μία μετριοπάθεια στην τοποθέτηση του Odložilík. Δείχνει να υποστηρίζει μία ενδιάμεση θέση, δεχόμενος την ως ένα βαθμό επίδραση του Wyclif αλλά και την βαθιά ριζωμένη στην Βοημία ύπαρξη ενός αυτόχθονου μεταρρυθμιστικού ρεύματος, που προήλθε από τους Kondrad Waldhauser, John Milíč του Kroměříž και Matthias του Janov. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το ότι έγραψε σε μια περίοδο, κατά την οποία κυρίαρχη τάση στην ερμηνευτική ήταν αυτή του Loserth, όπως και το ότι απευθυνόταν σε ένα δυτικό κοινό ακαδημαϊκών, οι οποίοι δεν είχαν λόγο να υποστηρίξουν την ύπαρξη τσέχικου μεταρρυθμιστικού κινήματος. Άρα, και μόνο το ότι έθεσε αμφισβήτηση, όχι στην ίδια την κυρίαρχη άποψη, αλλά στην απολυτότητά της, ήταν επιτυχία.

Δύο σημεία ενδιαφέροντος του έργου του Odložilík είναι τα εξής. Πρώτος αυτός διατυπώνει την θέση περί της διαμεσολάβησης του Aldabertus Rankonis de Ericinio (Vojtěch Raňkův z Ježova), ο οποίος ως καθηγητής θεολογίας μετακινήθηκε από το Παρίσι στην Οξφόρδη. Στην διαθήκη του διέθεσε όλη την περιουσία του για να δίνονται υποτροφίες σε δύο σπουδαστές από την Πράγα να φοιτούν στην Οξφόρδη⁸⁵. Δεύτερο ενδιαφέρον σημείο είναι η έρευνά του για την διάδοση των ιδεών Wyclif και Hus στις χώρες τις Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης⁸⁶.

Όπως έχει ειπωθεί ήδη, οι Τσέχοι έκαναν πολύ κοπιαστική δουλειά και έχυσαν πολύ μελάνι για να μπορέσουν να συνδέσουν τον Hus με τους υποτιθέμενους προδρόμους του. Το έργο του Palacký, Předchůdcové husitství v Čechách⁸⁷ (Οι πρόδρομοι του Ουσσιτισμού στην Βοημία) θεωρείται πλέον κλασσικό και σύμφωνα μ' αυτό ο Hus συνέχισε την πρωτοβουλία αυτών και ανέπτυξε τις δικές τους ιδέες. Το έργο αυτό, όπως και τα άλλα που θα αναφερθούν, είναι εύκολα προσβάσιμα στον ιστοχώρο, ωστόσο ακατανόητα στον Έλληνα αναγνώστη. Το μόνο που θα άξιζε να προσθέσουμε για το συγκεκριμένο έργο είναι ότι κυκλοφόρησε το 1846 μ.Χ. στα γερμανικά, και ο συγγραφέας υπέγραψε με το ψευδώνυμο J. P. Jordan.

Για τον Konrad Waldhauser ως πρόδρομο του Jan Hus έγραψαν στα τσέχικα ο Ferdinannd Menčik⁸⁸ και František Loskot⁸⁹. Πιο πρόσφατα ο Jiři Spěváček⁹⁰. Ομοίως για τον Jan Milíč του Kromĕříž⁹¹ έγραψαν στα τσέχικα οι František Loskot⁹², Otakar Odložilík⁹³ και πρόσφατα ο Miroslav Kaňák (Τσέχος θεολόγος, 1917-1985)⁹⁴ και ο Peter C. A. Morée(1964-)⁹⁵. Για τον Matthias του Janov σημαντική εξακολουθεί να παραμένει η μονογραφία του Vlastimil Kybal⁹⁶.

Την προσπάθεια υποστήριξαν δυνατά ονόματα της τσέχικης ιστοριογραφίας, όπως ο František Michálek Bartoš (1889-1972)⁹⁷, o Václav Novotný (1869-1933)⁹⁸, Jan Evagelista Sedlák (1871-1924)⁹⁹, και άλλοι. Στο θέμα της αντιγραφής των έργων του Wyclif από τον Hus, οι Τσέχοι αυτοί πρότειναν ότι ο Hus δεν το έπραξε δουλικά αλλά με ελεύθερη επεξεργασία (SedláK), μετατρέποντας τα δύσκολα και πολλές φορές χαοτικά βιβλία του σε χρήσιμα εγχειρίδια (Bartoš). Σε αυτά ο Paul de Voogt συμπλήρωσε ότι ο Hus ανασκεύασε παράλληλα τις αιρέσεις του Wyclif και τις παρουσίασε σε πιο ορθόδοξη μορφή. Αυτό θα συζητηθεί παρακάτω.

O Jan Evagelista Sedlák ισχυρίστηκε ότι ο Hus δεν έκανε απλώς αντιγραφή των έργων του Wyclif, αλλά επιδέξια χρήση αυτών, επιλέγοντας για τα δικά του γραπτά τα κατάλληλα αποσπάσματα μεταξύ αρκετών διαφορετικών έργων, με αποτέλεσμα η δική του δουλειά να είναι καλύτερα οργανωμένη και πιο κατανοητή από την αντίστοιχη του Άγγλου καθηγητή¹⁰⁰.

Κληρονόμος της προσπάθειας των Τσέχων ιστορικών και θεολόγων ήταν ο Matthew Spinka (1890-1972)¹⁰¹. Η προσφορά του, μεταξύ άλλων, έγκειται στο ότι έγραψε τα έργα του στα αγγλικά και με αυτό τον τρόπο έφερε στην Δύση την εργασία των προηγούμενων Τσέχων ιστορικών. Ο ίδιος ήταν επηρεασμένος αφενός από τον Προτεσταντισμό και αφετέρου από το έργο του F. Bartoš. Ήταν ένας ένθερμος υποστηρικτής του Jan Hus και προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες του Loserth¹⁰².

Επειδή έγραψε πολλά έργα για τον Hus στα αγγλικά, το έργο του είναι προσβάσιμο και κατανοητό γι' αυτήν την εργασία. Παρουσιάζει, λοιπόν, την εργασία των Τσέχων καθηγητών για την απεξάρτηση του Hus από την επιρροή του Wyclif στα κεφάλαια 1 & 2 του βιβλίου του John Hus and the Czech Reform¹⁰³. Είναι προφανές ότι για τον Spinka ο Hus ήταν φορέας ενός αυτόχθονου μεταρρυθμιστικού προγράμματος, το οποίο προϋπήρχε της ανάληψης της διδασκαλικής έδρας στο Πανεπιστήμιο της Πράγας από τον ίδιο¹⁰⁴.

O Spinka υποστήριξε ότι ο Hus και οι Ουσσίτες εκπροσωπούσαν τον τσέχικο εθνικισμό σε μια πρωτόλεια μορφή του, η οποία περιείχε και εθνικιστικής προέλευσης εκκλησιαστικές μεταρρυθμιστικές τάσεις¹⁰⁵. Επίσης, θεωρεί ότι κύρια επιρροή στην διαμόρφωση των ιδεών του άσκησε ο Matthias του Janov¹⁰⁶. Προσθέτει, ότι επειδή υπήρχαν αυτές οι τάσεις στην Βοημία, κατέστη δυνατόν να εξαπλωθούν οι ιδέες του Wyclif στην Βοημία, σε μια χρονική συγκυρία όπου ο γάμος της Άννα της Βοημίας με τον Ριχάρδο ΙΙ της Αγγλίας άνοιξε τον δρόμο¹⁰⁷.

O Spinka δέχεται τις σχέσεις μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας από την μία πλευρά και της Βοημίας από την άλλη. Αναγνωρίζει την προϊστορία αυτών των σχέσεων που οφειλόταν στον Adalbertus Ranconis, τις δυνατότητες που έδωσε ο γάμος της Άννας της Βοημίας, όπως και τον ρόλο που έπαιξε ο Ιερώνυμος της Πράγας, όταν γύρισε από την Αγγλία. Επίσης, δέχεται την βοήθεια των Nicholas Faulfisch και George της Kninice με την επίσκεψή τους στα κέντρα των Λολλάρδων, όπως το Kemerton κοντά στο Gloucester και το Braybrook στο Northamptonshire, όπου αντέγραψαν έργα του Wyclif.

Σε αυτά προσθέτει την αποστολή των βιβλίων από τον Richard Wyche, τον ιερέα με τον οποίο είχε αλληλογραφία ο Hus¹⁰⁸, με σκοπό την αντικατάσταση των βιβλίων του Wyclif, τα οποία είχαν καεί το 1409 μ.Χ. Σ' αυτούς προσθέτει και τον Peter Payne, τον Λολλάρδο που δικάστηκε μαζί με τον John Oldcastle και διέφυγε το 1413 μ.Χ. στους Βάλδιους της Γερμανίας και από κει στην Πράγα, όπου έγινε καθηγητής των λατινικών. Με αυτόν τον προσανατολισμό ο Spinka διαμόρφωσε μια νέα μετριοπαθή και συνδιαλλακτική θέση στην τσέχικη ιστοριογραφία, με αποδοχή κάποιων εκ των θέσεων του Loserth και προβολή των εθνικιστικών σημείων της ουσσιτικής ιδεολογίας, ως διαχωριστικά στοιχεία του Hus από τον Wyclif.

Την οπτική του Spinka ακολούθησε και ο Howard Kaminsky, ο οποίος είδε την επίδραση του Wyclif επάνω στον Hus, αλλά ισχυρίστηκε ότι το ουσσιτικό κίνημα ήταν μια ιδιαίτερη βοημική εκδοχή¹⁰⁹. Βρίσκει ότι η φλόγα της μεταρρύθμισης ξεκίνησε από το Παρίσι, από όπου το παρέλαβε ο Milič και το μεταλαμπάδευσε στον Matthias. Αυτοί οι δύο έφεραν την μεταρρυθμιστική ιδεολογία στην Βοημία, όπου συναντήθηκε με τις ιδέες του Wyclif, όταν αυτές έφθασαν στην Πράγα. Θεωρεί, λοιπόν, ότι πριν τον Hus υπήρχε μία μετριοπαθής τάση προς μεταρρύθμιση, η οποία έγινε πιο επιθετική μετά την συνάντηση της με τις ιδέες του Wyclif και την επεξεργασία τους από την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του Hus.

Μια πιο τολμηρή θέση επί του θέματος προτείνει ο Thomas A. Fudge¹¹⁰. Στο έργο του The Magnificent Ride: The First Reformation in Hussie Bohemia προτείνει ότι οι Ουσσίτες δεν πρέπει να θεωρούνται πρόδρομοι της Μεταρρύθμισης, αλλά είναι οι ίδιοι η πρώτη μεταρρύθμιση πριν από αυτήν του Λούθηρου, η οποία έπεται¹¹¹.

O Fudge διαφωνεί με τον Loserth, και θεωρεί ότι το ουσσιτικό ήταν ένα ιδιαίτερο βοημικό κίνημα, ανεξάρτητο από όσα προηγήθηκαν αυτού, όπως οι Βάλδιοι και οι Λολλάρδοι. Επίσης, θεωρεί ότι δεν επηρέασε καθόλου την Μεταρρύθμιση του Λούθηρου¹¹². Γι' αυτόν, ο ιδρυτής του κινήματος και οι ακόλουθοί του είχαν την δική τους καθορισμένη θεολογία, η οποία δεν πήρε στοιχεία από άλλες μεταρρυθμιστικού περιεχομένου. Συμπεραίνει ότι: “Ο Jan Hus και το ουσσιτικό κίνημα ήταν η αποκορύφωση μιας μακράς, σημαντικής, εγχώριας τσέχικης, μεταρρυθμιστικής παράδοσης¹¹³”, η οποία προμοτάρησε στον λαό την renovatio και reformati. Το πόσο μακριά από την πραγματικότητα είναι αυτά τα συμπεράσματα περί ανεξαρτησίας σκέψεως του Hus και των Ουσσιτών θα φανεί στο επόμενο κεφάλαιο.

Την ιδέα περί του Ουσσιτισμού ως πρώτης Μεταρρύθμισης, ο Thomas Fudge την παρέλαβε από τον Amedeo Molnár¹¹⁴. Αυτός χρησιμοποίησε τον όρο αυτό για να περιγράψει τα κινήματα των Βάλδιων και των Ουσσιτών μαζί και σε αντιδιαστολή με την δεύτερη Μεταρρύθμιση, αυτή του Λούθηρου. Για τον Molnár η πρώτη Μεταρρύθμιση έγινε από τις δύο αυτές ομάδες μέσα στα πλαίσια του παπισμού αλλά και από κινήματα που εξήλθαν του παπισμού ήδη από τον ΙΒ' αιώνα. Ο αντικειμενικός στόχος της πρώτης Μεταρρύθμισης ήταν η αναμόρφωσή του παπισμού στα ανώτερα ιεραρχικά επίπεδα. Για τον λόγο αυτό οι Βάλδιοι έδειξαν παθητική ενώ οι Ουσσίτες επιθετική αντίσταση¹¹⁵.

Η σχέση του Hus με τον Wyclif εξετάζεται με προσοχή και από εκείνους τους ιστορικούς, οι οποίοι ασχολούνται εξειδικευμένα με την αίρεση (Jeffrey Burton Russell¹¹⁶, Steven Ozment¹¹⁷) και την αλληλεπίδραση με το ευρωπαϊκό περιβάλλον της εποχής (Brian Tierney, Sidney Painter¹¹⁸).

Οι τελευταίοι εξετάζουν το πώς η σχέση Hus-Wyclif αλληλεπίδρασε με τις παπικές αρχές και την κοινωνία. Οι Tierney και Painter καταλήγουν στο ότι, αν και οι ιδέες του Wyclif κυκλοφορούσαν στην Πράγα από νωρίς, ο Hus δεν συμφωνούσε σε όλα τα σημεία τις διδασκαλίας του Άγγλου καθηγητή. Κήρυσσε τις ιδέες αυτού, όσες αφορούσαν την Εκκλησία, την εκκλησιαστική περιουσία και την Αγία Γραφή, αλλά δεν ένιωθε άνετα με τις απόψεις του για τα Μυστήρια, ειδικά την εναντίωση του στο δόγμα της Μετουσίωσης. Οι δύο ιστορικοί θεωρούν ότι ο Hus ήταν περισσότερο κήρυκας και μεταρρυθμιστής παρά θεολόγος και ακαδημαϊκός¹¹⁹.

Οι ιστορικοί που ασχολούνται με την εξέλιξη των αιρέσεων εξετάζουν την θέση που κατέχουν ο Hus και ο Wyclif στο ευρύτερο σχήμα των αιρετικών κινημάτων τον Μεσαίωνα. Αυτοί ασχολούνται περισσότερο με το θεολογικό και κοινωνικό αντίκτυπο των σεκτών του μεσαίωνα, καθώς και των σχέσεων που αυτές ανάπτυξαν μεταξύ τους.

Ο Russell θεωρεί ότι οι απόψεις των Hus και Wyclif σχετίζονται και τους βλέπει ως πρόδρομους της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. Κατά την δική του έκφραση: “αυτά τα κινήματα ήταν παρόμοια με προηγούμενες μεσαιωνικές αποστασίες, και με διαφορετικούς τρόπους ομοίαζαν με την μελλοντική προτεσταντική Μεταρρύθμιση”. Γι' αυτόν, οι δύο είχαν προχωρήσει περισσότερο από προηγούμενες αιρέσεις και στόχευαν σε μια εκκλησιαστική μεταρρύθμιση, την οποία θα αναλάμβανε να πραγματοποιήσει ο Προτεσταντισμός.

Την εκκλησιαστική μεταρρύθμιση αναλάμβαναν να πραγματοποιήσουν στην βάση των εξής παραμέτρων˙ την ευαγγελική έμφαση στην Αγία γραφή, το ηθικιστικό πρόγραμμα που προτάθηκε από τους ουμανιστές της Αναγέννησης, την δύναμη των κοσμικών εξουσιών. Οι μεταρρυθμιστές αυτοί παρουσιάζονταν ως τιμητές, αλλά και θεματοφύλακες μίας ηθικής τάξης ανώτερης, έναντι της αντίθετης ηθικής κατάπτωσης του παπισμού,ο οποίος είχε αποστασιοποιηθεί από την αρχική, ευαγγελική χριστιανική ζωή και παράδοση.

Η διαφορά των δύο αυτών μεταρρυθμιστών από τους προκατόχους τους ήταν, κατά τον Russel, το γεγονός ότι αμφότεροι ήταν διανοούμενοι με καλά διαμορφωμένα συστήματα, σε αντιδιαστολή με τους Βάλδιους για παράδειγμα, των οποίων το θεωρητικό σχήμα δεν ήταν τόσο καλά διαμορφωμένο. Επικουρικός παράγοντας αυτών των προσπαθειών ήταν οι κοσμικές και πνευματικές συγκυρίες, τόσο της αποκομμένης γεωγραφικά Αγγλίας, όσο και της συμπαγούς εθνικιστικά Βοημίας.

Ταυτόχρονα, η ομοιότητα των δύο αιρέσεων με τον μεταγενέστερο Προτεσταντισμό στηριζόταν σε κάποια συγκεκριμένα στοιχεία. Ο Hus και ο Wyclif, όπως ο Λούθηρος, ο Ζβίγκλιος και ο Καλβίνος, είχαν αναπτύξει τα πιστεύω τους μέσα στα πνευματικά όρια του παπισμού. Περιέγραψαν επακριβώς αυτά που ήθελαν να πουν και τα υποστήριξαν με αποδείξεις από την Αγία Γραφή¹²⁰.

Κατόπιν τούτων, ο Russell δέχεται την σύνδεση του Hus με τον Wyclif, όχι τόσο ως προσωπική επιλογή, αλλά ως τάση στον Πανεπιστήμιο της Πράγας:

“Η σύνδεση των Λολλάρδων – ή τουλάχιστον του Wyclif – με της μεταρρύθμιση στην Βοημία είναι άμεση, οφειλόμενη στον γάμο του Ριχάρδου ΙΙ με την Άννα της Βοημίας. Η άποψη του Wyclif στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μεταφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο της Πράγας μέσω ενός δικτύου Ουικλιφφιστικών ή ημι-ουικλιφφιστικών ιδεών με ευρύτητα μέσω πολλών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, ειδικά του Παρισιού και της Γερμανίας. [Οι ιδέες αυτές] συζητήθηκαν και υιοθετήθηκαν ανοικτά στο Πανεπιστήμιο της Πράγας. Εκεί έγιναν μείζον συστατικό του βοημικού μεταρρυθμιστικού κινήματος μαζί με την κληρονομιά της αίρεσης από τον πρώιμο Μεσαίωνα. Αυτό που έκανε το βοημικό μεταρρυθμιστικό κίνημα δυνατότερο απ' ότι το αγγλικό ήταν πρώτον η βοημική αριστοκρατία και μετά μεγάλο μέρος του βοημικού πληθυσμού στις πόλεις και την εξοχή υποστήριξαν την αίρεση ως έκφραση του τσέχικου εθνικισμού ενάντια στους γερμανόφωνους ηγεμόνες¹²¹”.

Για τον Steven Ozment, όπως και για τον Russell, ο Hus είναι επίσης πρόδρομος της Μεταρρύθμισης. Θεωρεί ότι πριν τον Προτεσταντισμό, κανένα θρησκευτικό κίνημα δεν είχε περισσότερη επιτυχία ενάντια στον παπισμό από τους Ουσσίτες της Βοημίας. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει και δέχεται την σχέση του Hus με τον Wyclif, σημειώνοντας ότι η επιρροή του τελευταίου στην ουσσιτική ιδεολογία, της προσέδωσε διεθνή διάσταση και διακριτό αιρετικό προσανατολισμό¹²².

Ο Ozment περιγράφει τους τρόπους με τους οποίους οι ιδέες του Άγγλου καθηγητή μεταδόθηκαν στην Πράγα, όπου το 1407 μ.Χ. διαβάζονταν τα βιβλία του από τον κύκλο των φίλων του Hus. Οι προσπάθειες των Γερμανών από το 1403 μ.Χ. να απαγορεύσουν την κυκλοφορία αυτών των βιβλίων θεωρείται αποτυχημένη εκ προοιμίου. Για τον Ozment και οι δύο εκπροσωπούσαν την κοινή προσπάθεια όλων των αντιτιθέμενων στον παπισμό κινημάτων του ύστερου Μεσαίωνα και μάλιστα ισοδύναμα. Έτσι, συνδέει τον Wyclif και τον Hus με τις υπόλοιπες παρόμοιες αιρέσεις και μεταξύ τους.

Ο ουσσιτισμός είναι για τον Ozment μια διεύρυνση και μια τροποποίηση των ιδεών του Wyclif, που μόνο έτσι μπορούν να γίνει κατανοητός. Η διδασκαλία των δύο είναι η αποκορύφωση μιας σειράς αιρετικών σεκτών, που ξεκινούν με τους Βάλδιους και τους Φρατιτσέλλι και τελειώνουν μέσω της επίδρασης του ουσσιτισμού με την προτεσταντική Μεταρρύθμιση¹²³.

Μια διαφορετική, αν και μοναχική, άποψη επί του θέματος εκφράζει ο David C. Mengel. Στην πραγματεία του Emperor Charles IV (1346-1378) as the Architect of Local Religion in Prague¹²⁴, προτείνει τον Κάρολο IV ως δημιουργό μίας τοπικής τσέχικης θρησκευτικής λατρείας. Ξεκινά από το γεγονός ότι ο βασιλιάς κάλεσε τον Konrand Waldhauser στην Πράγα από την Βιέννη, οπότε θεωρεί ότι οι λεγόμενοι πρόδρομοι του Jan Hus δεν ήταν ούτε ανεξάρτητοι ούτε μεταρρυθμιστές, αλλά εκτελεστικά όργανα της πολιτικής του Καρόλου. Με αυτή την οπτική δεν χρειάζεται καν να ασχοληθεί με την σχέση του Hus με τον Wyclif. Ταυτόχρονα, απορρίπτει οποιαδήποτε σχέση με την προτεσταντική Μεταρρύθμιση, καθώς γι' αυτόν οι Ουσσίτες δεν είναι καν μεταρρυθμιστές αλλά μια τοπική κουλτούρα.

Τα παραπάνω είναι ενδεικτικά των τεράστιων προσπαθειών που έγιναν μέχρι σήμερα και συνεχίζουν να γίνονται για να υποστηριχθεί η μία ή η άλλη άποψη. Επειδή το θέμα του παρόντος είναι η σχέση του Hus με τον Wyclif, δεν θα αναφερθούν καθόλου οι απόψεις των μαρξιστών ιστορικών που τείνουν να βλέπουν τα μεταρρυθμιστικά κινήματα υπό το πρίσμα της επανάστασης των καταπιεσμένων λαών που στενάζουν από την τυραννία των καπιταλιστών και επικεντρώνονται στις επαναστάσεις των αγροτών, κυρίως του Ιστ' αι¹²⁵.

 

8.15.4 Η επίδραση του Wyclif μετά τον Hus.

 

O Wyclif συνέχισε να επιδρά στην θεολογία των Ουσσιτών ακόμη και μετά τον θάνατο του Hus. Αυτό συνέβη μέσω του Peter Payne, ενός Άγγλου Λολλάρδου και καθηγητή της Σχολής των Τεχνών στην Οξφόρδη, ο οποίος έφτασε στην Βοημία το 1415 και τέθηκε στην ηγεσία του κινήματος¹²⁶. Στην Βοημία υπηρέτησε επί σαράντα έτη το μεταρρυθμιστικό κίνημα ως θεολόγος, μεσολαβητής μεταξύ των ουσσιτικών φατριών, διπλωματικός απεσταλμένος στην Πολωνία, εκπρόσωπος στην αυλή του Σιγισμούνδου και αντιπρόσωπος στην σύνοδο της Βασιλείας¹²⁷.

O Peter Payne υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία των Λολλάρδων στην Οξφόρδη, πριν την έλευσή του στην Βοημία. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αγγλία για να γλυτώσει τον διωγμό εναντίον των Λολλάρδων, ο οποίος ακολούθησε την ήττα του επαναστάτη Sir John Oldcastle¹²⁸. O Payne ήταν γνωστός στην Βοημία ήδη από το 1406 μ. Χ. μέσω των επαφών των Τσέχων με το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Είχε δύο μοναδικά χαρακτηριστικά για το θέμα που εξετάζουμε˙ πρώτον δεν μιλούσε τσέχικα, δεύτερον δεν γνώριζε τους υποτιθέμενους προδρόμους της βοημικής μεταρρύθμισης. Ήταν, δηλαδή, ξεκάθαρος εκφραστής της θεολογίας του Wyclif στην Βοημία.

Η πρώτη του επαφή στην Βοημία ήταν με τον Jakoubek του Stříbro μαθητή του Jan Hus, ο οποίος ήταν και υποστηρικτής της θεολογίας του Wyclif, σύμφωνος με τις απόψεις του τελευταίου για την Θεία Ευχαριστία και αρνητής του παπικού δόγματος της μετουσίωσης. Με την παρακίνηση και υποστήριξη του Jakoubek o Peter Payne έγραψε την πρώτη πραγματεία του στην Πράγα για την Θεία Ευχαριστία, χωρίς, όμως, να αγγίξει τα θέματα στα οποία δεν υπήρχε συμφωνία και χωρίς να παρουσιάσει τα δυνατά επιχειρήματα του Wyclif πάνω στο ζήτημα¹²⁹.

Αργότερα την ίδια χρονιά, ο Peter Payne αναγκάστηκε να γράψει μία ακόμη πραγματεία ενάντια στην ορκωμοσία, καθώς, προφανώς, αναγκάστηκε να ορκιστεί για την είσοδό του στο Πανεπιστήμιο της Πράγας. Να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Wyclif δεν είχε γράψει κάτι παρόμοιο και σαν θέμα φαίνεται ότι δεν απασχολούσε την θεολογία του. Ενάντιοι στον όρκο ήταν οι Βάλδιοι στην Γερμανία, από τους οποίους πέρασε ο Payne μετά την φυγή του από την Οξφόρδη, και μέσω αυτών έφθασε στην Πράγα¹³⁰.

Για τα επόμενα δύο χρόνια δεν υπήρξε έντονη δραστηριότητα εκ μέρους του Peter Payne. Είναι γνωστό ότι δίδαξε σε σχολείο στην Νεάπολη στην Πράγα, όπου φοιτούσαν νεαροί Ουσσίτες. Προσπάθησε να δημιουργήσει συμμαχία των Ουσσιτών με τους Βάλδιους της Γερμανίας, χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα,καθώς το μίσος εναντίον των Γερμανών ήταν ανασταλτικός παράγοντας. Σε θεολογικά θέματα, κύριο αίτημα των Ουσσιτών την εποχή εκείνη ήταν η εφαρμογή της πρακτικής της κοινωνίας αμφοτέρων των ειδών, κάτι που δεν είχε απασχολήσει τον Wyclif, οπότε και ο Payne δεν είχε να πει τίποτα.

Από το 1417 μ.Χ. ξεκίνησε η αμφισβήτηση συγκεκριμένων διδασκαλιών του Wyclif και το 1420 μ.Χ. εξελίχθηκε σε γενικευμένη επίθεση στην φιλοσοφία και θεολογία του. Το 1417 μ.Χ. ο Jakoubek προσπάθησε να περάσει στο κίνημα περιορισμό στην χρήση των εικόνων, αλλά συνάντησε σθεναρή αντίσταση. Την χρονιά αυτή ο Peter Payne έγραψε το De Ymaginibus¹³¹, στο οποίο υπεραμύνεται των θέσεων του Wyclif για τις εικόνες. Είναι αλήθεια ότι ο Άγγλος καθηγητής δεν έγραψε κάποιο ξεχωριστό έργο επί του θέματος, αλλά η άποψή του εκφράζεται στο De Eucharistia Maior¹³². Πίστευε ότι οι εικόνες ήταν επιτρεπτές για να καθοδηγούν τον νου των πιστών προς τον Δημιουργό, ωστόσο, προειδοποιούσε για τον κίνδυνο της ειδωλολατρείας προβάλλοντας ως επιχείρημα το ότι δεν υπήρχαν εικόνες στην αρχαία Εκκλησία.

Ο Peter Payne ακολούθησε την ίδια επιχειρηματολογία και έκανε διαχωρισμό μεταξύ latria και dulia, όπως είχε κάνει και ο Wyclif¹³³. Ως δουλεία όριζε την φυσική πράξη της προσκύνησης των εικόνων και ταξινομούσε την λατρεία των εικόνων, ως τοιαύτης κατηγορίας¹³⁴. O Payne μπορούσε να δεχθεί το ότι οι εικόνες θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα βιβλία των λαϊκών, αλλά φοβόταν ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν μεγαλύτερη σύγχυση. Αναρωτιόταν, πώς θα μπορούσε κάποιος να απεικονίσει στην Αγία Τριάδα χωρίς να πέσει σε πλάνη;

Τρία χρόνια μετά την συγγραφή του De Ymaginibus, η κατάσταση του ουσσιτισμού άρχισε να αλλάζει εξαιτίας των πολιτικο-κοινωνικών ανακατατάξεων, τις οποίες είδαμε στην αρχή του κεφαλαίου. Το κίνημα άρχισε να διασπάται και να δημιουργείται η ακραία ουσσιτική φατρία με κέντρο το Θαβώρ. Η μετριοπαθέστερη μερίδα του κινήματος είχε ως κέντρο το Πανεπιστήμιο της Πράγας. Συνέπεια αυτών ήταν η αμφισβήτηση των δογμάτων του Wyclif. Ο Peter Payne έγραψε αυτή την εποχή δύο πραγματείας προς υπεράσπιση του διδασκάλου του, τις De Predestinatione και De Necessitate Futurorum¹³⁵.

Στο πρώτο έργο ο συγγραφέας προσπάθησε να αποδείξει ότι ο προορισμός οδηγεί τους ανθρώπους στο να πράττουν καλές πράξεις, σε αντίθεση με την άποψη, ότι ο προορισμός αφαιρεί από τον άνθρωπο την ηθική αξία των καλών πράξεων. Επίσης, υποστήριξε ότι ο Θεός επιτρέπει την αμαρτία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ο αίτιος της αμαρτίας. Στο δεύτερο έργο συνεχίζει το σκεπτικό του θέματος, λέγοντας ότι η αναγκαιότητα των γεγονότων να συμβούν, όπως υποστήριξε ο Wyclif, καθιστά τους ανθρώπους μαριονέτες στα χέρια του αιώνιου μαριονετίστα. Η θεωρία αυτή είχε κάποιες ανεπιθύμητες παρενέργειες, τις οποίες για να εξαλείψει έγραψε ότι: “Δεν είναι αλήθεια ότι επειδή ο Θεός επιτρέπει στους ανθρώπους να αμαρτάνουν, συνεπώς αμαρτάνει ... ωστόσο, επειδή οι άνθρωποι αμαρτάνουν, έτσι ο Θεός επιτρέπει στους ανθρώπους να αμαρτάνουν¹³⁶”.

Ένας από τους αντιπάλους του Peter Payne αυτή την εποχή ήταν ο Nicholas Stoyčzín, καθηγητής στην Σχολή των Τεχνών στην Πράγα. Αυτός προκάλεσε τον πρώτο να διαλεχθούν περί του Wyclif. Ο Stoyčzín διαμαρτύρονταν για την διχογνωμία στους κόλπους του ουσσιτισμού και θεωρούσε υπεύθυνο γι' αυτήν τον John Wyclif. Δεν συμφωνούσε με τον ακραίο ρεαλισμό του και τα περισσότερα από τα δόγματά του. Σύμμαχος του Peter Payne στην υπεράσπιση τον ιδεών του Άγγλου αιρετικού ήταν ο John Příbram.

Η άφιξη του στρατού του Σιγισμούνδου στην Βοημία, ανάγκασε τους Ουσσίτες να παραμερίσουν προς στιγμή τις διαφορές τους. Οι τελευταίοι έστειλαν διάφορες διπλωματικές αποστολές και σε μία από αυτές συμμετείχε και ο Peter Payne. Η αποστολή έγινε προς τον Πολωνό βασιλιά και στόχευε στο να δεχτεί αυτός ή ο ανιψιός του στο στέμμα της Βοημίας. Η αποστολή στην οποία συμμετείχε ο Payne έγινε τον Δεκέμβριο του 1420 μ.Χ¹³⁷.

Λόγω της διακοπής των συζητήσεων για τον Wyclif, o Peter Payne δεν έγραψε κάποιο έργο την περίοδο αυτή. Επειδή δεν γνώριζε τσέχικα, δεν ήταν δυνατόν να αναλάβει κάποιο ιερατικό καθήκον. Ο κύριος ρόλος του ήταν διαμεσολαβητικός μεταξύ των δύο φατριών των ουσσιτών. Το ότι ήταν ξένος και δεν συμμετείχε σε τοπικές διαμάχες και αντεκδικήσεις ήταν το ιδανικό πρόσωπο για κάτι τέτοιο. Το ότι εκπροσωπούσε τις ιδέες του Wyclif, με τις όποιες διαφωνίες, τον καθιστούσε συμπαθή και αποδεκτό και από την ομάδα των συντηρητικών του Πανεπιστημίου και από την ομάδα των ακραίων Θαβωριτών.

Στο υπό εξέταση θέμα, ο Peter Payne ήταν ο άνθρωπος που καθόρισε την θεολογία των Θαβωριτών. Ο ίδιος δεν συμφωνούσε με την χιλιαστική διάσταση της διδασκαλίας τους. Ως καθηγητής στην Νεάπολη είχε διδάξει σε όλους όσοι την εποχή εκείνη ανέλαβαν αφενός την ηγεσία της ομάδας αυτής και αφετέρου καθόρισαν την θεολογίας της.

Το 1420 μ.Χ. οι Θαβωρίτες εξέλεξαν επίσκοπο. Η κίνηση αυτή είχε ως πρακτικό αποτέλεσμα να παραμεριστούν οι χιλιαστικές τους απόψεις και να στραφούν σε περισσότερο οργανωτικά θέματα της εκκλησίας τους. Όπως ήταν φυσικό, στράφηκαν στον Peter Payne για καθοδήγηση σε θέματα ριζοσπαστικής θεολογίας. Αυτός έγραψε μια σειρά από εγχειρίδια και περιλήψεις των δογμάτων του Wyclif, με ευρετήρια στα έργα αυτού, για την επιμόρφωση των θαβωριτών κληρικών και λαϊκών. Από αυτά δεν έχει επιζήσει το σύνολο, αλλά μόνο μερικά¹³⁸.

Η προσφορά αυτή του Peter Payne έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της θεολογίας του Θαβώρ. Τις θέσεις του Wyclif για την Θεία Ευχαριστία υιοθέτησε ο John Němec του Žatec (Johannis Teutonicus του Saaz). Αυτός έγραψε μία σημαντική πραγματεία για την Θεία Ευχαριστία με τίτλο Cum spiritus veritatis summe odiens mendacium στηριζόμενος στα αποσπάσματα από τα έργα του Wyclif, τα οποία είχε ετοιμάσει ο Peter Payne¹³⁹. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γερμανός ακαδημαϊκός Erhard Peschke: “οι ιδέες του Αγγλο-Σάξωνα Wyclif αναπαράχθηκαν πιο αντικειμενικά και πιστά από έναν Γερμανό Θαβωρίτη, τον Ιωάννη Γερμανικό του Žatec...” και συμπληρώνει ότι ο Ιωάννης δούλεψε πάνω στις ιδέες του Wyclif με πιο συστηματικό τρόπο από ότι ο ίδιος ο Wyclif¹⁴⁰.

Υπήρξαν και άλλες πραγματείες περί της Θείας Ευχαριστίας γραμμένες από Θαβωρίτες, οι οποίες ακολουθούσαν τις ιδέες του Wyclif και του Payne, αν και στους Θαβωρίτες δεν υπήρχε ομοφωνία για την ακριβή φύση της παρουσίας του Χριστού στο Μυστήριο. Σύμφωνα με το Τσέχο ιστορικό Jan SedláK, οι σημειώσεις του Payne και οι απλοποιημένες επεξηγήσεις του έγιναν αποδεκτές στο Θαβώρ, ώστε δεν χρειαζόταν τα έργα του ίδιου του Wyclif, αλλά αποσπάσματα εκλαμβάνονταν από τις συλλογές του Payne¹⁴¹.

Το 1426 μ.Χ. έγινε μία προσπάθεια στην Πράγα από τους συντηρητικούς Ουσσίτες να κηρυχθεί ο Wyclif αιρετικός. Της προσπάθειας ηγούνταν ο John Příbram και στόχος του ήταν να φανεί στην Ρώμη ότι οι Ουσσίτες δεν ήταν αιρετικοί, αλλά μεταρρυθμιστές. Τα Χριστούγεννα της ίδιας χρονιάς έλαβε χώρα μία λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ του Příbram και του Payne με θέμα την Θεία Ευχαριστία. Ο δεύτερος υπερασπίστηκε την άρνηση του παπικού δόγματος της μετουσίωσης με επιχειρήματα από τον Wyclif, ενώ ο Příbram υποστήριξε το παπικό δόγμα. Ο John Rokycana, το ανερχόμενο πρόσωπο στην ηγεσία του ουσσιτικού κλήρου, ακολούθησε μετριοπαθή στάση.

Ο Rokycana αναγνώρισε την προσφορά του Wyclif στην διαμόρφωση της θεολογίας των Ουσσιτών και γνώριζε ότι ο Hus είχε χρησιμοποιήσει τα έργα του για να διατυπώσει την δική φιλοσοφία και εκκλησιολογία. Ωστόσο, δεχόταν και την μετουσίωση. Έτσι, υπερασπίστηκε τον Wyclif, αλλά απέρριψε την άρνηση της μετουσίωσης που ήταν και το κύριο θέμα της επίθεσης των συντηρητικών. Η επιτυχής υπεράσπιση του Payne έδωσε στον Rokycana την δυνατότητα να συμφιλιώσει τις δύο πλευρές και δεν χρειάστηκε να προχωρήσει σε καταδίκη κάποιας από τις δύο ουσσιτικές φατρίες.

Αμέσως μετά ο Payne έγραψε ακόμη μία πραγματεία σχετική με το θέμα της αντιπαράθεσης, με τίτλο Tripes contra M. Przíbram pro J. Wiclef¹⁴². Το έργο γράφτηκε για να φανεί ότι ο Wyclif δεν ήταν αιρετικός, γι' αυτό και χρησιμοποιεί τις εκφράσεις των συντηρητικών Ουσσιτών, όσο αυτό ήταν δυνατόν. Ο Payne προσπάθησε να απαλλάξει τον Wyclif από την κατηγορία του Příbram, ότι δεν πίστευε ότι τα καθαγιασμένα δώρα δεν ήταν Σώμα Χριστού, αλλά μόνο άρτος. Εξηγεί ότι ο Wyclif πίστευε ότι η παρουσία του Χριστού στο Μυστήριο ήταν “habitudinaliter et sacramentaliter” και όχι “substantialiter et naturaliter”. Έτσι, ο Payne υποστήριξε για χάρη του Wyclif μία πραγματική παρουσία του Χριστού στο Μυστήριο, αλλά όχι σωματική¹⁴³.

Έτι δε περισσότερο ο Payne υποστήριξε ότι ο Wyclif δεχόταν την σωματική παρουσία του Χριστού στο Μυστήριο, αλλά όχι με τον τρόπο που το διατύπωναν οι σχολαστικοί. Επίσης, κατηγόρησε τους σχολαστικούς ότι θεωρούσαν και πίστευαν στον πολλαπλασιασμό τους Σώματος του Χριστού στο Μυστήριο, κάτι που ο Wyclif και ο ίδιος απέρριπταν. Τέλος, αρνήθηκε την κατηγορία ότι ο Wyclif ήταν δονατιστής. Όταν ο τελευταίος δήλωνε ότι ιερέας ή επίσκοπος που βρισκόταν σε θανάσιμη αμαρτία, δεν μπορούσε να τελεί Μυστήρια, πρόσθετε το “digne et meritorie”.

(Πάντως το κείμενο του Wyclif έχει ως εξής: “Si episcopus vel sacerdos existat in mortali peccato, non ordinat, non conficit, nec baptizat, ne consecrat”. Fasciculi Zizaniorum Magistri Johannis Wyclif cum Tritico, Walter Waddington Shirley (ed), London 1858, p. 278.

Ενώ ο Payne υποστηρίζει ότι έγραψε: “Episcopus vel sacerdos existens in peccato mortali non ordinat nec conficit, nec baptizat sc. digne et meritorie”, Tripes contra M. Przíbram pro J. Wiclef f. 5b

Άρα το “digne et meritorie” είναι προσθήκη του Payne που δεν υπάρχει στο κείμενο του Wyclif).

Τους επόμενους μήνες ο Příbram ετοίμασε μία ομολογία πίστεως και ζήτησε από τους Payne και Jakoubek να την υπογράψουν. Σκοπός του ήταν να τους μειώσει στα ματια των ριζοσπαστών, σε περίπτωση που αυτοί υπέγραφαν ή να τους κατηγορήσει ως Θαβωρίτες, αν αυτοί δεν υπέγραφαν. Και οι δύο απέφυγαν να υπογράψουν καταθέτοντας την δική τους ομολογία πίστεως. Η ομολογία του Payne διασώζεται και φαίνεται ότι είναι προσεκτικά διατυπωμένη, ώστε να μην μπορεί κάποιος να τον κατηγορήσει για αίρεση¹⁴⁴.

Ο Příbram βρέθηκε σε δύσκολη θέση την Μεγάλη Πέμπτη του 1427 μ.Χ., όταν ο Rokycana ανακάλυψε ότι αυτός βρισκόταν σε μυστική συνεννόηση με την Ρώμη για ένωση. Ο Příbram και οι συνεργάτες του εξορίστηκαν από την Πράγα και ο Rokycana αναγνωρίστηκε ως επικεφαλής των συντηρητικών Ουσσιτών στην Πράγα, με τον Jakoubek να χαίρει επίσης μεγάλης εκτίμησης. Το ίδιο και ο Wyclif μέσω του Payne. Επί σκοπού οι δύο απεσταλμένοι από πλευράς Ουσσιτών να συζητήσουν με τους παπικούς θεολόγους στο Žebrák στα τέλη του 1427 μ.Χ. ήταν οι John Rokycana και Peter Payne¹⁴⁵.

Τον Απρίλιο του 1433 μ.Χ. οι τέσσερις Ουσσίτες που κλήθηκαν να παραβρεθούν στην σύνοδο της Βασιλείας και να υπερασπιστούν τα Τέσσερα Άρθρα, ήταν εκ μέρους της φατρίας της Πράγας ο Rokycana, εκ μέρους των Θαβωριτών ο Nicholas de Pelhřimov, εκ μέρους των Ορφανών ο Ulrich von Znojmo και αυτός που υπερασπίστηκε το τέταρτο άρθρο ήταν ο Peter Payne.

O Payne εκφώνησε δύο μακροσκελείς ομιλίες σχετικά με την ακτημοσύνη του κλήρου ενώπιον της συνόδου¹⁴⁶. Οι ομιλίες του είναι εμφανώς επηρεασμένες από τις ιδέες του Wyclif και του Αρχιεπισκόπου Fitzralph de Armagh για την ατομική ιδιοκτησία. Η κεντρική ιδέα των ομιλιών ήταν ότι οι κληρικοί δεν δικαιούνται να κατέχουν ατομική περιουσία, την οποία προσδιορίζει ως “την δραστική φυσική δύναμη ή αποκτηθείσα εξουσία των ανθρώπων να κατέχουν στην κοινωνία αγαθά υποκείμενα σε κατηγορηματικό δίκαιο και να τα χρησιμοποιούν σύμφωνα με την λογική¹⁴⁷”. Αυτός ο ορισμός, βέβαια ανήκει στον Richard Fitzralph και είναι παρμένος από το έργο του De Pauperie Salvatoris Βιβλίο IV κεφ. ΙΙΙ¹⁴⁸.

Στο τέλος της πρώτης ομιλίας του συγκεντρώνει τα βασικά επιχειρήματά του ενάντια στο δικαίωμα των κληρικών να κτώνται ατομική ιδιοκτησία:

 

1. Όλα τα δικαιώματα, τα οποία απολάμβαναν οι Λεβίτες της Παλαιάς Διαθήκης και δεν τέθηκαν σε απαγόρευση στην Καινή Διαθήκη θα πρέπει να τηρηθούν. Οι Λεβίτες δεν είχαν αστικές εξουσίες και ιδιοκτησία.

2. Εφόσον ο Μωσαϊκός Νόμος της Παλαιάς Διαθήκης ήταν πιο κοσμικός από τις εντολές της Καινής Διαθήκης, συνεπάγεται ότι οι ακόλουθοι του Χριστού θα πρέπει να είναι πιο πνευματικοί από τους Λεβίτες. Ωστόσο, ακόμη και οι Λεβίτες δεν είχαν ιδιοκτησία ως αστικό δικαίωμα.

3. Κανείς δεν επιτρέπεται να ζει με δύο διαφορετικούς τρόπους. Ωστόσο, η ατομική ιδιοκτησία είναι κοσμική και γι' αυτό δεν είναι επιτρεπτή σε έναν κληρικό¹⁴⁹.

 

Η δευτερολογία του Payne στην σύνοδο της Βασιλείας ήταν απάντηση στο παπικό ομιλητή John Palomar. Σε αυτήν ο Payne κάνει μια ιστορική αναδρομή του λειτουργήματος του κληρικού. Αναγνωρίζει τρεις τρόπους, κατά τους οποίους ο κλήρος αποκτά αγαθά. Κατά τον πρώτο που είναι και τελειότερος, ο κλήρος λάμβανε δωρεές ελεημοσύνης που του παρείχαν τα απαραίτητα προς το ζην. Ο κλήρος χρησιμοποιούσε τα αγαθά για να ικανοποιεί τις ανάγκες του και να υπηρετεί τις ανάγκες των φτωχών. Και οι δύο αυτές προϋποθέσεις απόκτησης αγαθών ήταν επιτρεπτές. Στο τέλος, ο κλήρος κατέληξε να λαμβάνει υπεράριθμα δώρα τα οποία τον οδήγησαν στην απληστία¹⁵⁰.

Η κατάπτωση του κλήρου οφείλεται, κατά τον Peter Payne, στην Δωρεά του Κωνσταντίνου, την οποία και απορρίπτει διότι είναι ενάντια στο θέλημα του Θεού για την ακτημοσύνη του κλήρου. Στο σημείο αυτό, ούτε ο Payne, ούτε όσοι αντιτίθενται στο δικαίωμα της Εκκλησίας και του κλήρου να κατέχουν ιδιοκτησία, αμφισβητούν την γνησιότητα της Δωρεάς. Αυτό είναι κάτι που θα γίνει σε ύστερο χρόνο από τους Προτεστάντες. Εδώ αμφισβητεί την νομιμότητά της καθώς, αν και είχε εγκριθεί από συνόδους και κανονικό δίκαιο, παρόλα αυτά καταπατούσε τον υψηλότερο νόμο, δηλαδή τον νόμο του Θεού¹⁵¹. Η Δωρεά του Κωνσταντίνου έβγαλε την εκκλησία από την αποστολική της κατάσταση.

Στην ομιλία αυτή ο Payne συζητά και αναλύει εκτενώς τον ρόλο των λαϊκών στην αφαίρεση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ήταν, κατά την γνώμη του, καθήκον των λαϊκών να διορθώσουν τον κλήρο, όταν αυτό κρίνονταν απαραίτητο¹⁵². Σε αυτή την περίπτωση, οι λαϊκοί θα έπρεπε να αφαιρέσουν τα αγαθά από τους κληρικούς και να τα δώσουν στους φτωχούς. Αυτή η επιχειρηματολογία, η οποία ήταν παρμένη εξ ολοκλήρου από τον Wyclif, δεν ήταν δυνατό να γίνει δεκτή από την σύνοδο της Βασιλείας. Όταν, βέβαια, λέει λαϊκοί δεν εννοεί τον λαό αλλά τις κοσμικές αρχές.

Είναι φανερό ότι οι Ουσσίτες υποστήριζαν την ακτημοσύνη του κλήρου τους και αυτό ήταν ιδέα παρμένη από την διδασκαλία του Wyclif. Ωστόσο, κανένας παπικός και φυσικά καμία σύνοδος δεν θα δεχόταν να περάσει η εκκλησιαστική περιουσία στις κοσμικές αρχές. Πολύ δε περισσότερο τους τρόμαζε η πιθανότητα της κατάσχεσης που προτείνονταν. Για τον λόγο αυτό ο Payne ερωτήθηκε πολλές φορές από την σύνοδο για την σχέση του με την διδασκαλία του Wyclif και υποχρεώθηκε από τις περιστάσεις να την υπερασπιστεί. Έτσι, αντιμετώπισε την κατηγορία της αίρεσης από τους Άγγλους αντιπροσώπους στην σύνοδο¹⁵³.

Οι Ουσσίτες αντιπρόσωποι υποστήριξαν τον Payne, καθοδηγούμενοι από τον Rokycana. Γι' αυτούς το θέμα ήταν περισσότερο φιλοσοφικό παρά δογματικό και δεν ήταν ακραίοι συντηρητικοί όπως ο Přibram. Έξυπνα, απέφυγαν να υπεισέλθουν στο δόγμα της μετουσίωσης όταν ρωτήθηκαν από την σύνοδο και ταυτόχρονα δεν άφησαν να εκδηλωθούν οι θεολογικές διαφορές των ουσσιτικών φατριών εντός της αντιπροσωπίας.

Οι διαπραγματεύσεις με την σύνοδο συνεχίστηκαν και μετά την αποχώρηση της αντιπροσωπείας από την Βασιλεία τον Ιούνιο του 1433 μ.Χ. Ο ρόλος του Payne ήταν να μην υποχωρήσουν οι Ουσσίτες στις απόψεις τους για την ακτημοσύνη των κληρικών και την Θεία Κοινωνία. Η προσπάθειά του ήταν μάταιη, καθώς τελικά επήλθε συμβιβασμός τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς με τον παπισμό και ένωση με την Ρώμη. Στους Ουσσίτες επιτράπηκε να λαμβάνουν την Θεία Κοινωνία σύμφωνα με την πρακτική των Ουτρακιστών, δηλαδή να κοινωνούν με άρτο και οίνο¹⁵⁴. Τα υπόλοιπα τρία άρθρα παραμερίστηκαν, ειδικά αυτό που αφορούσε την ακτημοσύνη των κληρικών, για το οποίο μάχονταν ο Payne.

Στον εμφύλιο που ξέσπασε μεταξύ των φατριών των Ουσσιτών, νικήτρια ομάδα αναδείχθηκε αυτή της Πράγας. Η λύση δόθηκε στο πεδίο της μάχης στο Lipany, τον Μάιο του 1434 μ.Χ. Οι δυνάμεις της Πράγας συνεπικουρούμενες από τον στρατό που έστειλε η σύνοδος της Βασιλείας νίκησαν τον στρατό των Θαβωριτών και των Ορφανών. Η ομάδα των Ορφανών έπαψε να υφίσταται και απορροφήθηκε από την ομάδα της Πράγας, υπό την αρχηγεία του Rokycana.

Η πόλη του Θαβώρ μαζί με τις παρακείμενες πόλεις δεν έπεσαν στις δυνάμεις της Πράγας. Ωστόσο, έχασαν την αίγλη και την αξία που είχαν προηγουμένως. Ο Peter Payne βρέθηκε σε δεινή θέση, καθώς, όπως φαίνεται ήταν εγκατεστημένος στο Θαβώρ χωρίς να είναι πάντως Θαβωρίτης¹⁵⁵.

Τον Ιούλιο του 1434 μ.Χ. έγινε μία σύνοδος των Ουσσιτών, χωρίς την συμμετοχή των Θαβωριτών. Τα συμπεράσματα της συνόδου ήταν διαλλακτικότερα και περιελάμβαναν τα Τέσσερα Άρθρα σε πιο αποδεκτή μορφή. Επίσης, οι Ουσσίτες αποδέχονταν τα επτά Μυστήρια, τις νηστείες, το πουργατόριο, την μεσιτεία των αγίων¹⁵⁶. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς ο Rokycana έκανε μία προσπάθεια συνδιαλλαγής με την μερίδα των Θαβωριτών, είτε γιατί πίστευε ότι ενωμένο του ουσσιτικό κίνημα θα είχε περισσότερη βαρύτητα έναντι της συνόδου, είτε γιατί οι Ορφανοί που ενώθηκαν μαζί του τόν παρότρυναν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ως διαμεσολαβητή όρισε τον Peter Payne. Αυτό ήταν αναμενόμενο καθώς ο Payne είχε παίξει και άλλες φορές τον ρόλο του μεσολαβητή για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω. Διατάχθηκε να χειριστεί το θέμα, δηλαδή να χειριστεί τα θεολογικά ζητήματα και τις θεολογικές διαφορές της Πραγαίας ομάδας με αυτές του Θαβώρ, στην βάση των δικών του κειμένων, όπως και αυτών του Hus και του Wyclif. Αυτό δείχνει καθαρά ότι ο Rokycana ήταν υποστηρικτής της θέσης του Wyclif μέσα στον ουσσιτισμό.

Το 1436 μ.Χ. επήλθε συμφωνία της συνόδου της Βασιλείας, του αυτοκράτορα Σιγισμούνδου και των Ουσσιτών στην Jihlava. Οι Θαβωρίτες απείχαν από την συμφωνία και ο αυτοκράτορας πίεσε τον Payne να συναινέσει, ώστε αυτοί να πειστούν και να πάψουν να δρουν ανεξάρτητα από την Πράγα. Ο Payne υπέγραψε ξεχωριστή διακήρυξη, η οποία σώζεται σήμερα με τον τίτλο Magistri Petri Paine Anglici natione inter Magistros Pragenses ex una et sacerdotes Thaborienses parts ex altera Pronuntiatio και περιέχεται στο Chronicon Taboritarum του Νικόλαου του Pelhřimov¹⁵⁷. Σε αυτή την διακήρυξη ο Payne αποδεχόταν τα επτά μυστήρια, τις μεσιτείες των αγίων, την χρήση των αμφίων από τους ιερείς, και την ύπαρξη του πουργατόριου.

Οι Θαβωρίτες δεν αποδέχθηκαν την διακήρυξη του Payne. Θεώρησαν ότι αυτή δεν ήταν σύμφωνη με την Αγία Γραφή, οπότε δεν πληρούσε τις απαιτούμενες προϋποθέσεις, για να την δεχτούν¹⁵⁸. Λίγο μετά την υπογραφή της διακήρυξης, ο Peter Payne αναγκάστηκε να φύγει από την Πράγα, διότι έφθασε ένταλμα σύλληψής του από την σύνοδο. Εγκαταστάθηκε στην πόλη των Θαβωρητών Zatec και εκεί τον συνέλαβαν το 1438 μ.Χ. Απελευθερώθηκε το 1440 μ.Χ.

Το 1441 μ.Χ. έγραψε μια θεολογική πραγματεία με τίτλο De Sacramento¹⁵⁹. Το 1443 ήταν συμπρόεδρος σε ένα θεολογικό συνέδριο μεταξύ της Πράγας και του Θαβώρ που έγινε στην Kutná Hora¹⁶⁰. Τα θέματα του συνεδρίου ήταν τα ίδια που συζητούνταν πάντα μεταξύ των Θαβωριτών και των Πραγαίων, όπως τα είχε θέσει ο Payne παλαιότερα. Κύριο θέμα, βέβαια, αυτός της Θείας Ευχαριστίας. Πάνω σε αυτό το θέμα ο Payne λογομάχησε με τον Přibram, ο οποίος είχε επιστρέψει από την εξορία. Το συνέδριο δεν κατέληξε πουθενά, όπως και όλες οι προηγούμενες προσπάθειες συνδιαλλαγής με τους Θαβωρίτες. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες συμφώνησαν στην θέση του Rokycana για το παπικό δόγμα της μετουσίωσης και τις θέσεις του Payne, όπως αυτός είχε τοποθετηθεί στην διακήρυξη του 1436 μ.Χ. Αυτό σημαίνει ότι επαναβεβαιώθηκε η θέση του Wyclif στον ουσσιτισμό, καθώς η διακήρυξη είχε ως βάση τα δικά του κείμενα, όπως και αυτά του Jan Hus¹⁶¹.

Το 1448 μ.Χ. πέθανε ο Přibram και στην Πράγα επέστρεψε ο Rokycana, ύστερα από μία σύντομη εξορία, κατά την οποία οι ακραίοι συντηρητικοί του πρώτου έλεγχαν την πόλη. Ο Peter Payne επέστρεψε επίσης στην Πράγα, αλλά δεν ανέλαβε κάποια ενεργό θέση. Λειτούργησε περισσότερο ως ινστρούχτορας του ανιψιού του Rokycana, αδελφού Γρηγορίου. Αυτό είναι πλύ σημαντικό για το θέμα μας διότι ο αδελφός Γρηγόριος είναι ο ιδρυτής της Unitas Fratrum, της ουσσιτικής, δηλαδή, εκκλησίας, η οποία δημιουργήθηκε το 1458 μ.Χ. δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Peter Payne.

Η θεωρητική βάση της Unitas Fratrum ήταν τα κείμενα του Petr Chelčický (1390-1460), ο οποίος θεωρείται ο πρώτος πασιφιστής συγγραφέας της Αναγέννησης. Κατά δική του ομολογία, την σκέψη του είχε επηρεάσει ο John Wyclif, ειδικά στο θέμα της Θείας Ευχαριστίας και όχι οι Θαβωρίτες¹⁶². Επειδή ο Petr Chelčický δεν γνώριζε Λατινικά, το πιο πιθανό είναι ότι τον Wyclif τον γνώριζε από τις συλλογές που είχε συνθέσει ο Peter Payne.

 

8.15.5 Επίλογος Δ΄ Μέρους.

 

Από τα παραπάνω εκτεθέντα βγαίνουν τα εξής σίγουρα συμπεράσματα. Ο Wyclif επηρέασε άμεσα τον Jan Hus στις φιλοσοφικές και θεολογικές του απόψεις. Το επιχείρημα που προτείνεται, ότι υπήρχαν διαφορές στην θεολογία των δύο έχει και τον αντίλογό του. Σε αυτά που ο Hus θεωρείται ότι διαφωνεί με τον Wyclif, ήταν αυτά στα οποία συμφωνούσε με τον παπισμό. Ωστόσο, ο ουσσιτισμός δεν διακρίνεται από τον παπισμό λόγω των σημείων συμφωνίας με αυτόν, αλλά από τα θέματα στα οποία διαφωνεί με αυτόν. Δεν μας ενδιαφέρουν τα σημεία διαφωνίας Hus και Wyclif, διότι αυτά είναι σημεία συμφωνίας με τον παπισμό και δεν εμπίπτουν στα πλαίσια της μεταρρυθμιστικής θεολογίας. Η μεταρρυθμιστική θεολογία του Hus οφείλεται στον Wyclif. Εξάλλου, ο Hus καταδικάστηκε από την σύνοδο της Κωνσταντίας, ως οπαδός του Wyclif.

Η θεολογία του John Wyclif παρέμεινε εν χρήσει στον ουσσιτισμό χάρη στους Jakoubek, Rokycana και κυρίως χάρη στον Peter Payne. Οι ιδέες του παρείχαν το θεολογικό πλαίσιο για τον καθορισμό της θεολογίας των Θαβωριτών και πάλι χάρη στον προσηλυτισμό του Peter Payne. Οι Θαβωρίτες υιοθέτησαν τις απόψεις του Wyclif για την Θεία Ευχαριστία και αυτές οι απόψεις ήταν το σημείο τριβής τους με την Πράγα. Από την πλευρά της Πράγας, οι δύο κύριοι υποστηρικτές του, Rokycana και Payne, ήταν διαπραγματευτές με την σύνοδο της Βασιλείας.

Ο Wyclif επηρέασε έμμεσα την θεολογία της Unitas Fratrum, μαζί με τις ιδέες των Βάλδιων που κυκλοφορούσαν στην Νότια Βοημία και φυσικά του Jan Hus. Στην Unitas Fratrum καταστάλαξε ο ουσσιτισμός για τους επόμενους αιώνες.

 

________________________________ 

  © 2021 impantokratoros.gr
Επιτρέπεται η χρήση, διάθεση και αναπαραγωγή του υλικού του ιστοχώρου,
κατόπιν αδείας του διαχειριστή του ιστοχώρου,
αρκεί να διατηρείται το αρχικό νόημα χωρίς περικοπές, που πιθανόν να το αλλοιώνουν, για μη εμπορικούς σκοπούς,
με βασική προϋπόθεση την αναφορά στην πηγή:
https://www.impantokratoros.gr/AC169D40.el.aspx