Γνωστικισμός μέρος Η' - 8.16 JAN HUS – Ο Δονατισμός του Jan Hus - Τα Συγχωρητήρια

Γνωστικισμός
Μέρος Η'

Από τον Γνωστικισμό στον Προτεσταντισμό

8.16 Jan Hus Μέρος Ε'

Ο Δονατισμός του Jan Hus - Τα Συγχωρητήρια.

Όπως έχουμε αναφέρει και στα προηγούμενα, το 1966 κυκλοφόρησε το έργο του Paul de Vooght, L'Hérésie de Jean Huss. Σε αυτό, ως κανονολόγος, εξέτασε την περίπτωση του Jan Hus υπό το πρίσμα του παπικού “φιλελευθερισμού”, ως συνέχεια των εργασιών και των συμπερασμάτων της Β' Βατικανής Συνόδου. Έχοντας μελετήσει τα έργα του “κατηγορουμένου” και τις κατηγορίες εναντίον του, όσες τού προσήφθησαν πριν και κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Κωνσταντίας, ο de Vooght κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πολλές από τις ιδέες που του αποδίδονταν δεν ήταν καθόλου αιρετικές, άλλες δεν ήταν καν δικές του και δεν τις δίδασκε. Κατά τον Dom Paul de Vooght η μόνη αίρεση του Jan Hus ήταν η άρνηση της θεϊκά θεσμοθετημένης παπικής πρωτοκαθεδρίας στην Εκκλησία, η άρνηση του παπικού πρωτείου. Ωστόσο, γι' αυτήν την άρνηση δεν θα μπορούσε να έχει αθωωθεί στην Σύνοδο, οπότε κακώς καταδικάστηκε κατά τον Paul de Vooght:

“Καταδικάστηκε εξαιτίας του δόγματός του για την Εκκλησία από ένα συμβούλιο που κατείχε για το ίδιο θέμα ένα δόγμα αναμφισβήτητα χειρότερο¹”.

Πολλοί ήταν οι ακαδημαϊκοί που διαφώνησαν με την ετυμηγορία του Paul de Vooght, ο καθένας για τους δικούς του λόγους². Στο παρόν Ε' Μέρος θα εξεταστεί ο Δονατισμός του Jan Hus, οπότε θα γίνει κατανοητό ότι η αίρεσή του δεν ήταν μόνο η άρνηση του παπικού πρωτείου, κάτι που ενδιαφέρει κατά μοναδικό τρόπο πλέον τους παπικούς, μετά την σύνθεση της δικής τους παναίρεσης με τις ιδέες του Οικουμενισμού. Θα φανεί, δηλαδή, ότι τα δόγματα του Jan Hus καταδικάστηκαν από την αρχαία Εκκλησία, από επίσημες εκκλησιαστικές Συνόδους.

Στη συνέχεια θα εξεταστεί και η αντίδραση των Ουσσιτών της Βοημίας στα παπικά συγχωρητήρια με την ιδεολογική καθοδήγηση του Jan Hus και τις ακαδημαϊκές αντιπαραθέσεις στην Πράγα.

8.16.1 Εισαγωγικά για τον Δονατισμό.

Λόγω έκτασης τα εισαγωγικά στον δονατισμό δημοσιεύονται σε ξεχωριστή σελίδα.

8.16.2 Απόψεις για τον Δονατισμό του Jan Hus.

Υπάρχει μία ισχυρή αντίφαση μεταξύ των κειμένων του Jan Hus και των όσων δήλωσε ενώπιον της συνόδου της Κωσταντίας, σχετικά με την εγκυρότητα των μυστηρίων αμαρτωλών ιερέων. Αυτή η αντίφαση έχει γίνει ήδη αντιληπτή από όσους ασχολούνται με την ιστορία του Jan Hus, όπως ο David Schaff³. Ο τελευταίος βλέπει τον Hus ως δονατιστή.

Από την πλευρά του ο Amedeo Molnar θεωρεί ότι ο Hus εξέφρασε μία δικής του επινόησης δονατιστική άποψη στα εκκλησιαστικά και πολιτικά ζητήματα. Ο Hus αμφισβήτησε ανοιχτά τους δύο στυλοβάτες του μεσαιωνικού φεουδαρχικού συστήματος, τον αυτοκράτορα και τον πάπα, όταν δήλωσε ενώπιον της συνόδου, ότι ένας βασιλιάς, πάπας ή επίσκοπος ευρισκόμενος σε θανάσιμη αμαρτία δεν είναι πλέον βασιλιάς, πάπας ή επίσκοπος⁴.

Στο θέμα του δονατισμού, ο Paul de Voogt δικαιώνει και πάλι τον Jan Hus, θεωρώντας ότι αυτός διδάσκει μια παραδοσιακή θέση της παπικής θεολογίας, όπου ο ιεράρχης είναι πραγματικός ιεράρχης, όταν φέρει ως κόσμημα του αξιώματός του τον φαινομενικά ευαγγελικό βίο⁵. Τον de Vooght συμπληρώνει ο Ernst Werner με μια οξύμωρη δήλωση, ότι, δηλαδή, για τον Hus ένας αμαρτωλός ιεράρχης δεν είναι μεν ιεράρχης, ωστόσο εξακολουθεί να τελεί τα ιερατικά καθήκοντα⁶.

O Matthew Spinka θεωρεί ότι η κατηγορία του δονατισμού ήταν άδικη εκ μέρους των αντιπάλων του Jan Hus⁷. Τον αναγνωρίζει ως γνήσιο παπικό, ο οποίος “πατούσε πάνω σε λεπτό πάγο στο θέμα του δονατισμού, αλλά τον έσωσε το ότι αναγνώρισε εγκυρότητα στις πράξεις ενός αμαρτωλού ιερέως αν και αναξίως⁸”. Συνεπώς, στους μελετητές του Jan Hus δεν υπάρχει ομοφωνία.

8.16.3 Η θέση του Jan Hus στα έργα του.

Ο Jan Hus αναγνωρίζει ήδη από τα πρώτα θεολογικά του κείμενα, ότι ο τελεστής των Μυστηρίων είναι ο ίδιος ο Θεός. Στο έργο του Super IV Sententiarum συζητά το ερώτημα, αν ένας αμαρτωλός ιερέας μπορεί να βαπτίζει. Το κύριο επιχείρημά του είναι, ότι ο εν λόγω ιερέας βαπτίζει non bene, και ότι ο Θεός είναι ο βασικός παράγοντας, με του οποίου την χάρη τελείται το βάπτισμα. Επίσης, λέει ότι η βαπτισματική χάρη δεν κατέρχεται μέσω του ιερέα, αλλά πηγάζει και κατεβαίνει απ' ευθείας από τον Θεό στον βαπτιζόμενο⁹.

Στο σημείο που ο Hus θεωρεί ότι ο ιερέας είναι όργανο της χάριτος του Θεού για την τέλεση των Μυστηρίων δεν υπάρχει δονατισμός. Αυτός αναφύεται στο σημείο που ο ίδιος θεωρεί ότι ο Θεός ο ίδιος αρνείται, να ενεργήσει η χάρις Του μέσω αμαρτωλού ιερέα. Αυτή την θέση εκφράζει στο De Decimis, όπου λέει:

“Κι έτσι είναι ξεκάθαρο με ποια λογική είναι αλήθεια, ότι κανείς, όντας σε θανάσιμο αμάρτημα, δεν είναι ούτε άρχοντας, ούτε επίσκοπος ή ιεράρχης, εφόσον δεν είναι πραγματικά, δίκαια και επάξια τέτοιος, αλλά μόνο κατ' όνομα και κατ' αμφισημία επειδή ... ο Θεός δεν ευλογεί τέτοιον άρχοντα, εξουσία ή αξίωμα¹⁰”.

Η μέθοδος του Hus σε αυτό το έργο είναι, να παραλαμβάνει τις θέσεις και την επιχειρηματολογία του John Wyclif για την κοσμική εξουσία από το De Civili Dominio και να την μεταφέρει στην εκκλησιαστική, παραλληλίζοντας τις δύο εξουσίες αυθαίρετα, επειδή και οι δύο πηγάζουν από τον Θεό. Όταν διαβάζει κανείς στο De Decimis αποσπάσματα από τον άγιο Αυγουστίνο, τον οποίο επικαλείται ο Jan Hus, αγνοώντας ότι ο πρώτος ήταν ο κατεξοχήν αντιαιρετικός συγγραφέας ενάντια στην αίρεση του δονατισμού, έρχεται αμέσως στο νου το πόσο δίκιο έχουν εκείνοι που υποστηρίζουν, ότι ο Jan Hus γνώριζε τον άγιο Αυγουστίνο μόνο μέσα από τα αποσπάσματα που παραθέτει ο John Wyclif.

Αλλά, για να φανεί με πόση βία εξάγει ο Jan Hus τα συμπεράσματα που θέλει, θα ειπωθεί το εξής. Αμέσως παρακάτω στο συγκεκριμένο έργο επικαλείται το ένατο κεφάλαιο της Προς Ρωμαίους επιστολής του αποστόλου Παύλου, όπου ο απόστολος επικαλείται με την σειρά του τον προφήτη Ωσηέ. Ανάγει, λοιπόν, τον λόγο του Ωσηέ προς τους ανθρώπους, που ζουν σε θανάσιμη αμαρτία, για να δείξει, ότι χάριτι Θεού αυτοί καλούνται και λαός του Θεού, και ηγαπημένοι του Θεού, και βρίσκουν τόπο στην Εκκλησία, όπου καλούνται υιοί Θεού ζώντος. Καταλήγει, λοιπόν, στο:

“είναι φανερό ότι μέσω του ανάξιου και ακάθαρτου έργου του ιερέως η δύναμη του Θεού τελειοποιεί ένα άξιο και καθαρό έργο, όπως το βάπτισμα, η άφεση, η χειροτονία και το κήρυγμα του Λόγου του Θεού¹¹”,

και αμέσως παρακάτω δηλώνει, ότι

“αν επίσκοπος ή ιερέας ζει σε θανάσιμο αμάρτημα, δεν χειροτονεί, δεν λειτουργεί, δεν καθαγιάζει ούτε βαπτίζει¹²”.

Προς το τέλος της ζωής του και όντας υπό εξέταση παρά της συνόδου της Κωνσταντίας, ο Hus εμφανίζεται πιο διαλλακτικός, ως προς τις δονατιστικές του θέσεις. Προσπάθησε να πείσει τους ανακριτές της συνόδου, ότι δεν ήταν ο αιρετικός, που διαπίστωναν ότι ήταν. Υποστήριξε, λοιπόν, ότι ένας φαύλος και ανήθικος ιερωμένος, αν και ανάξιος λειτουργός των μυστηρίων, μπορεί να βαπτίζει και να ιερουργεί λόγω του αξιώματός του¹³.

Για τον Hus ο πραγματικός ιερέας:

“Ένας άνθρωπος είναι αληθινός βικάριος αυτού, του οποίου την θέση καταλαμβάνει και από τον οποίο αξιώνεται να λάβει αυθεντική εξουσία. Αλλά κανείς δεν λαμβάνει την θέση του Χριστού ή του Πέτρου πραγματικά και κατά αποδεκτό από τον Χριστό τρόπο, εκτός και αν τον ακολουθεί στην ζωή του, διότι καμιά άλλη προϋπόθεση δεν είναι τόσο σημαντική, ούτε και λαμβάνει αυθεντική εξουσία από τον Θεός, εκτός από αυτήν. Συνεπώς, για ένα τέτοιου είδους αξίωμα, όπως αυτό του βικάριου, είναι απαραίτητα αμφότερα, η συμμόρφωση του βίου του ανθρώπου και η αυθεντία του καθιδρύματος¹⁴”.

Η αντίληψη περί βικαριάτου είναι γνωστή αίρεση του παπισμού. Ο Hus ως προερχόμενος από τους κόλπους του παπισμού δανείζεται την πολεμική του από τις αιρετικές θέσεις των παπικών. Ο δονατισμός του βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την ιδέα, ότι ο ιερέας είναι βικάριος του Χριστού, αντιπρόσωπος, δηλαδή,του Υιού του Θεού στην γη, με υπέρτερο όλων τον πάπα. Είναι λογική συνέχεια αυτής της αντίληψης το ότι ο ιερέας οφείλει να είναι άμεμπτος στον βίο του, χωρίς ηθικό σπίλο, διότι σύμφωνα με τα παραπάνω ο ιερέας, ως αντιπρόσωπος του Χριστού, τελεί ο ίδιος, αυτοπροσώπως τα μυστήρια.

Για την Ορθοδοξία αυτά είναι πλάνη. Ο ιερέας δεν είναι αντιπρόσωπος του Χριστού· είναι λειτουργός Αυτού. Αντλεί την ιεροσύνη του από τον ίδιο τον Μέγα Αρχιερέα και “δανείζει” τον εαυτό του στον Θεό, ο οποίος τελειοποιεί τα Μυστήρια με την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Κατ' αυτόν τον τρόπο, ο βίος του ιερέα δεν έχει άμεση επίπτωση στην τέλεση των Μυστηρίων, όσο αυτός δεν τίθεται σε αργία από την Εκκλησία. Τα Μυστήρια που τελούνται από ανάξιο ιερέα είναι έγκυρα.

Εδώ, λοιπόν, ο Hus θέτει δύο προϋποθέσεις για την εγκυρότητα της ιεροσύνης (verus vicarius)· αφενός την έγκυρη χειροτονία, αφετέρου την ενάρετη βιοτή (et morum conformitas et instituentis auctoritas). Σε επόμενο κεφάλαιο του ίδιου έργου ο συγγραφέας επαναλαμβάνει την παραπάνω θέση, προχωρά, όμως, ακόμη περισσότερο, λέγοντας ότι ο αληθινός ιερέας πρέπει να ζει πολύ ενάρετη ζωή, η οποία πρέπει να είναι φανερή τόσο στον Θεό, όσο και στους ανθρώπους. Αν αντίθετα η ζωή του δεν είναι ενάρετη, τότε δεν είναι ιερέας του Χριστού, αλλά του αντιχρίστου. Συνεπώς, ο ηθικός βίος του ιερέα, ενάρετος και φανερός, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι αυτός “verus”¹⁵.

O Hus χρησιμοποιεί το γνωστικό δόγμα του προορισμού και των εκλεκτών για να προσφέρει ένα δονατιστικό κριτήριο σχετικά με τον αληθινό ιερέα και ιεράρχη, λόγω αξιώματος και προσωπικής αρετής. Ο Hus χρησιμοποιεί την θεολογία του προορισμού σε πολλές περιπτώσεις αναφερόμενος στην ηθική αναμόρφωση των Χριστιανών. Γι΄ αυτόν, όσοι είναι στην Εκκλησία κατ' όνομα (nomine), είναι στην Εκκλησία εκ των πραγμάτων (re) εξαιτίας του προορισμού¹⁶.

Κατά παρόμοιο τρόπο και με την χρήση των ίδιων γνωστικών κριτηρίων, αρνείται την de iure εγκυρότητα των χειροτονιών ιερέων και ιεραρχών, καθώς θεωρεί ότι ο ιερέας ή ο ιεράρχης πρέπει να είναι εκλεκτός (προσοχή, όχι εκλεγμένος, όπως εσφαλμένα εκλαμβάνεται ο λόγος του Hus από τους παπικούς) του Θεού, για να κατέχει έγκυρα την θέση του ιερέα ή ιεράρχη. Συνεκδοχικά και με πλήρη αντιστοιχία στους παπικούς θεσμούς, ο Hus ισχυρίζεται ότι ο πάπας και οι καρδινάλιοι πρέπει να είναι προορισμένοι για την αιώνιο ζωή, σύμφωνα με τις ιδέες του γνωστικού προορισμού, για να είναι αληθινός πάπας και αληθινοί καρδινάλιοι.

Ήδη, σε ένα από τα πρώιμα έργα του, το Super IV Sententiarum, κάνει την διάκριση μεταξύ της εκλογής στο αξίωμα, όπως στην περίπτωση του Ιούδα, και της εκλογής λόγω προορισμού στην αιώνια ζωή:

“Αναρωτιέται, αν ο προορισμός και η εκλογή είναι κατά βάθος το ίδιο. Ας γνωρίζει, ότι δεν είναι, διότι κάποιος μπορεί να είναι εκλεκτός και όχι προορισμένος, και κατά συνέπεια άλλο καλείται εκλογή και όχι προορισμός. Συνεπώς δεν είναι κατά βάθος το ίδιο. Αυτό γίνεται φανερό με το παράδειγμα του Ιούδα Ισκαριώτη, ο οποίος ήταν εκλεκτός, αλλά όχι προορισμένος˙ το πρώτο γίνεται φανερό από αυτό που είπε ο Σωτήρ στο Ιωαν. 6:οὐκ ἐγὼ ὑμᾶς τοὺς δώδεκα ἐξελεξάμην; καὶ ἐξ ὑμῶν εἷς διάβολός ἐστιν¹⁷. Το δεύτερο από αυτό που είπε ο ίδιος στο Ιωάν. 17: οὐδεὶς ἐξ αὐτῶν ἀπώλετο εἰ μὴ ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας¹⁸. Εν αντιθέσει, φαίνεται να είναι κοινός τόπους στους διδασκάλους και ειδικά στους καθηγητές, οι οποίοι διατυπώνουν την αρχή, ότι η εκλογή και ο προορισμός είναι το ίδιο¹⁹”.

Ο Hus θέτει το θέμα της θεϊκής εκλογής ως προϋπόθεση για όλες τις βαθμίδες της ιεροσύνης και ταυτόχρονα ως διακριτικό γνώρισμα του αληθινού ιερέα, το οποίο τον διακρίνει από τον ψευδο-ποιμένα. Και πάλι φέροντας το παράδειγμα του Ιούδα, θεωρεί ότι αυτός νόμιμα εκλέχθηκε στο αποστολικό αξίωμα, όντας εκλεγμένος από τον Χριστό²⁰. Γι' αυτούς ωστόσο, που βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας, πάπα και καρδιναλίους, ο ίδιος θέτει ως προαπαιτούμενο τον προορισμό τους για την αιώνια ζωή.

Στη γνωστική ελιτίστικη θεολογία του Hus η χειροτονία δεν λαμβάνει εγκυρότητα εντός της καθιδρυματικής Εκκλησίας παρά μόνο από την εκ Θεού εκλογή. Χρησιμοποιεί αυτήν την θεολογία ως μέσο, για να προσφέρει τα δονατιστικά κριτήρια περί του αληθώς χειροτονημένου ιερέα με την προσθήκη της προσωπικής αξίας του προσώπου, ταυτόχρονα με το αξίωμα. Δηλαδή, μετά την χειροτονία ο ιερέας χάνει την ιεροσύνη εξαιτίας της προσωπικής του απαξίας, ανεξάρτητα της κανονικότητας του αξιώματος.

Κατά συνέπεια, το εκ μέρους του κάλεσμα σε ηθική μεταρρύθμιση της Εκκλησίας κρύβει δονατιστικά δόγματα. Αυτή η θεολογία άπτεται και των Μυστηρίων, καθώς η εγκυρότητά τους εξαρτάται από την προσωπική αξία του τελούντος αυτά. Επίσης, άπτεται και της κανονικότητος των ιερατικών βαθμίδων, καθώς όσο ανεβαίνει η κλίμακα της ιεραρχίας, τόσο αυστηρότερη οφείλει να είναι, κατά την άποψή του, η ηθική του κατάσταση. Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις η συμβολή για την επίτευξη της ηθικής καθαρότητας και συνάμα η ευθύνη για την αστοχία προς αυτή την κατεύθυνση επιβαρύνουν το πρόσωπο που φέρει το αξίωμα. Αγνοείται εντελώς η ενέργεια της θείας χάριτος.

Στο Super IV Sententiarum, ο Hus υποστηρίζει ότι ο Ιούδας έχασε το επισκοπικό (εννοεί το αποστολικό) αξίωμα, εξαιτίας της απροθυμίας του να προσαρμόσει την ζωή του στο θέλημα του Θεού:

“Ο Ιούδας σίγουρα έχασε την επισκοπή του επειδή διέπραξε σιμωνία. Παρέδωσε σώμα και ψυχή στην καταδίκη, επειδή δεν συμμόρφωσε κατάλληλα το θέλημά του με το θέλημα του Κυρίου²¹”.

Στο De Ecclesia αναφέρεται στο τι σημαίνει να είναι ένας πάπας, ένας επίσκοπος, ένας ιερέας, ένας διάκονος αληθινός απόστολος του Χριστού – να ζει και να διδάσκει τον νόμο του Χριστού. Θέτει σημεία για την διάκριση του αληθινά εκ Θεού απεσταλμένου, λέγοντας ότι ο τοιούτος είναι αφενός μεν απεσταλμένος απευθείας από τον Θεό, αφετέρου ζει την ζωή ενός αποστόλου, διδάσκοντας την αποστολική διδασκαλία²².

Η απευθείας εκ Θεού αποστολή θέτει σε διαθεσιμότητα όλους τους χειροτονημένους από την Εκκλησία ιερείς. Η εν συνεχεία επάνοδός τους στην ιεροσύνη ή η αργία τους καθορίζεται από το γνωστικό κάλεσμα της μίμησης της ζωής των αποστόλων, με την παραγραφή ολόκληρης της Ιεράς Παράδοσης, κάτι το οποίο είδαμε στα προηγούμενα κεφάλαια, ως διδασκαλία όλων των γνωστικών σεκτών. Αυτή την διδασκαλία παρέλαβε και εφάρμοσε ο Λούθηρος στην Μεταρρύθμιση, θέτοντας εαυτόν αποδέκτη της δονατιστικής κληρονομιάς. Ας μην εκπλήσσεται ο αναγνώστης αν διαπιστώνει ότι τελικά ο Λούθηρος δεν είπε κάτι καινούργιο. Ακόμα και το θέμα που ήγειρε με τα συγχωρητήρια, θα φανεί παρακάτω, ότι πρώτος ο Hus το ξεκίνησε και στην αντιρρητική του στηρίχθηκε. Γι' αυτό και θα το εξετάσουμε.

Όσον αφορά τον πάπα, ως βικάριο του Πέτρου, ο Hus περιγράφει τις αρετές του αποστόλου, οι οποίες είναι πίστη, ταπείνωση και αγάπη, για να καταλήξει ότι ο πραγματικός βικάριος πρέπει να έχει αποκτήσει αυτές τις αρετές²³. Όποιος δεν φέρει τα εξωτερικά σημεία των αρετών, αυτός δεν είναι αληθινός βικάριος του Πέτρου και δεν είναι αποδεκτός από τον Θεό, ως τέτοιος, κατά την εκκλησιολογία του Hus. Εδώ υπάρχουν δύο επικίνδυνα σημεία, πρώτον ότι ο πάπας παύει να είναι πάπας, εάν δεν κατέχει τις αρετές του Πέτρου. Τα κριτήρια είναι στην πραγματικότητα ηθικιστικά και όχι θεολογικά (αίρεση). Το δεύτερο, ότι δεν αναγνωρίζεται ο πάπας από τον Θεό ακόμη και αν κατέχει την έδρα.

Εδώ ο Hus καταργεί το κανονικό δίκαιο. Για να δικαιολογήσει αυτή του την θέση, επικαλείται τα εξής από το κανονικό δίκαιο. Λέει ότι αυτός που αγιάζει το αξίωμα, ποιείται (facit) τιμή στο αξίωμα, την στιγμή που στο κανονικό δίκαιο (Decretum) αναφέρεται ότι δέχεται (accipit) τιμή από το αξίωμα²⁴. Ό,τι ισχύει για τον πάπα, ισχύει και για τους καρδιναλίους. Για να είναι κάποιος αληθινός καρδινάλιος πρέπει να διάγει ενάρετο αποστολικό βίο²⁵.

Στην τελική του απολογία προς την Σύνοδο της Κωνσταντίας στις 18 Ιουνίου του 1415 μ.Χ., ο Hus απαντά στις κατηγορίες που προέκυψαν από τα παραπάνω αποσπάσματα από το De Ecclesia με επιμονή στην άποψή του, ότι ο πραγματικός διάδοχος του Χριστού και του Πέτρου αναγνωρίζεται από αμφότερα, το αξίωμα και την αρετή (officio et merito):

“Papa non est manifestus et verus succesor principis apostolorum Petri, si vivit moribus contrariis Petro²⁶”.

Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΓΧΩΡΗΤΗΡΙΑ

8.16.4 Τα συγχωρητήρια στην Τσεχία πριν τη διαμάχη.

Τα συγχωρητήρια ήταν γνωστά στην Τσεχία ήδη από τις αρχές το ΙΓ' αι. μ.Χ.²⁷. Από τα μέσα του ΙΔ' αι. μ.Χ. η πώλησή τους εξελίχθηκε σε μαζικό φαινόμενο. Την ίδια εποχή η κρίση του Μεγάλου Σχίσματος του παπισμού, καθώς και οι πολιτικο-οικονομικές αναταράξεις της γερμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίες ακολούθησαν τον θάνατο του Καρόλου Δ', ανέδειξαν την Τσεχία σε γόνιμο έδαφος για την υποδοχή των ιδεών του Wyclif και σε αυτό το ζήτημα.

O Wyclif είχε ασκήσει κριτική στην πώληση των συγχωρητηρίων²⁸, τα οποία είχε εκδώσει ο πάπας Ουρβανός Στ' το 1383 μ.Χ. για να χρηματοδοτήσει την σταυροφορία του. Η διάδοση τον ιδεών του στην Βοημία μέσω του Πανεπιστημίου και στην συνέχεια των έργων του καθόρισε την διαμόρφωση της άποψης των Τσέχων ακαδημαϊκών και σε αυτό το ζήτημα. Ο Ματθαίος του Janov εκφράστηκε επ' αυτού στο έργο του Regulis Veteris et Novi Testamenti, το οποίο συντάχθηκε μεταξύ του 1387 και 1393 μ.Χ²⁹. Εκεί άσκησε κριτική στην έκδοση και πώληση των συγχωρητηρίων, ως ανταμοιβή στην προσκύνηση των εικόνων, των αγαλμάτων και των λειψάνων των αγίων, διότι κατ' αυτό τον τρόπο ο Χριστιανός οδηγείται μακρυά από την αληθινή πίστη. Ωστόσο, δεν επέκρινε την θεολογία πίσω από τα συγχωρητήρια.

Το 1393 μ.Χ. ο πάπας Βονιφάτιος ΙΧ ανακήρυξε την χρονιά ως Ιωαβηλαίο για την Βοημία³⁰ μετά από παρότρυνση του βασιλιά Wenceslaus IV. Ο τελευταίος, αν και ήταν ο Γερμανός Βασιλιάς των Ρωμαίων από το 1376 μ.Χ., δεν είχε στεφθεί ακόμη αυτοκράτορας, οπότε όφειλε να ταξιδέψει στην Ρώμη, όπου και θα γινόταν η στέψη. Το Έτος της Χάριτος είχε ως λόγο ανακήρυξης την προετοιμασία της χώρας για το εν λόγω ταξίδι και φυσικά ήταν μία θαυμάσια ευκαιρία για την πώληση συγχωρητήριων και την εξ αυτής άνοδο της στάθμης του θησαυροφυλακίου της Ρώμης, λόγω της συνοδής αθρόας αύξησης των προσκυνητών στην Αιώνια Πόλη.

Τα κέρδη από την πώληση των συγχωρητήριων μοιραζόταν, βάσει του δικαίου της εποχής, στον Βασιλιά και τον Πάπα, κατά το αναλογούν μερίδιο. Λόγω της μη συμμετοχής στα κέρδη ο Αρχιεπίσκοπος της Πράγας, δεν κράτησε απλώς απόσταση από την διενέργεια του όλου σχεδίου, αλλά ταυτόχρονα παρότρυνε τους θεολόγους του Πανεπιστημίου, να εκφραστούν ανοικτά ενάντια στην πρακτική της πώλησης, να συντάξουν διατριβές εναντίον της και να συμμετάσχουν σε δημόσιες αντιπαραθέσεις προς αντίκρουση της αμφίβολης θεολογικής της βάσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα της ρήξη των σχέσεών του με τον Wenceslaus IV.

To 1394 μ.Χ. κυκλοφόρησε μία διατριβή του Δομηνικανού Heinrich von Bitterfeld, η De largicione et virtute indulgenciarum anni iubilei³¹. Σε αυτό το έργο ο συγγραφέας άσκησε κριτική στις καταχρήσεις, οι οποίες γινόταν κατά την πώληση των συγχωρητήριων. Επειδή, όμως, δεν ασχολήθηκε καθόλου με το θεολογικό υπόβαθρο αυτής της πρακτικής, η κριτική του δεν ήταν κάτι περισσότερο από έναν λαϊκισμό των ημερών.

Εξάλλου, ο συγγραφέας, ένας Γερμανός δομηνικανός, ήταν αντίθετος με τις απόψεις του Wyclif και απλά εξυπηρετούσε την θέση του αρχιεπισκόπου της Πράγας. Αυτή η μερίδα των ακαδημαϊκών που συμπαραστάθηκε στον Αρχιεπίσκοπο για το θέμα της πώλησης των συγχωρητήριων, δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να περιοριστεί σε κηρύγματα ηθικιστικού περιεχομένου και λαϊκίστικου ύφους, οπότε οι απόψεις τους δεν εκλαμβάνονται ως μεταρρυθμιστικές. Δεν τους απασχόλησε καθόλου η θέση των συγχωρητήριων στην χριστιανική πίστη και οι σωτηριολογικές προεκτάσεις των λεγομένων ευσεβών πράξεων, δηλαδή των προσκυνηματικών ταξιδιών και των σταυροφοριών, μεταξύ των οποίων πράξεων συγκαταλέγονται και τα συγχωρητήρια.

Η παπική βούλα του 1411 μ.Χ.

Το 1409 μ.Χ. η σύνοδος της Πίζα εξέλεξε τον Baldassare Cossa ως Πάπα Ιωάννη ΧΧΙΙΙ σε αντικατάσταση των δύο ανταγωνιστών παπών μέσα στα πλαίσια του Μεγάλου Σχίσματος της Δύσης. Ο ένας εκ των δύο καθηρημένων, ο πάπας Γρηγόριος ΧΙΙ προσέφυγε στον βασιλιά της Νάπολης Λαδισλάβο d'Angiò-Durazzo³². Ο τελευταίος εισέβαλε στην Ρώμη και απομάκρυνε τον Ιωάννη, ο οποίος κατέφυγε στην Μπολόνια.

Για να μπορέσει ο Ιωάννης ΧΧΙΙΙ να νομιμοποιηθεί στην Αγία Έδρα, έπρεπε να κάνει πόλεμο με την Νάπολη και μάλιστα με δικά του έξοδα. Οι στρατιωτικές του αποτυχίες τον ανάγκασαν να κηρύξει σταυροφορία τον Σεπτέμβριο του 1411 μ.Χ. ενάντια στο βασίλειο της Νάπολης. Στις 9 Σεπτεμβρίου εξέδωσε παπική βούλα³³, με την οποία αφόρισε τον βασιλιά της Νάπολης. Στην συνέχεια, εξέδωσε βούλα, με την οποία κήρυξε την σταυροφορία, στις 2 Δεκεμβρίου του 1412 μ.Χ.³⁴. Για την πραγματοποίηση της σταυροφορίας εξέδωσε συγχωρητήρια, για να τα απονείμει σε όσους συμμετείχαν ενεργά σε αυτήν και να τα πωλήσει σε όσους θα την χρηματοδοτούσαν οικονομικά.

Ταυτόχρονα, καλούσε όλους τους πατριάρχες, αρχιεπισκόπους, επισκόπους και λοιπούς ιεράρχες έναντι της ποινής του αφορισμού, “δημόσια, και με στεντόρεια φωνή”, να κηρύξουν τον Λαδισλάβο “αφορισμένο, ψευδομάρτυρα, σχισματικό, βλάσφημο, πεπτωκότα, προστάτη αιρετικών, ένοχο του εγκλήματος της εσχάτης προδοσίας (σ.σ. Lèse-majesté), συνωμότη εναντίον μας και κατά της Εκκλησίας³⁵”. Μαζί με τον Λαδισλάβο αναθεματίζονταν και όλοι οι συνεργάτες του και όσοι τον ακολουθούσαν. Ακόμη και αν ζητούσε συγγνώμη και επεδείκνυε έμπρακτη μετάνοια, προβλεπόταν η άφεση να του δοθεί από τον πάπα στον νεκροκρέββατό του, με την προϋπόθεση να απέχει από ανάμειξη στα εκκλησιαστικά πράγματα.

Σε πολιτικό επίπεδο εξόρκιζε στο αίμα του Χριστού όλους τους άρχοντες και όλους τους πολίτες, “όλους τους αυτοκράτορες, βασιλείς, πρίγκιπες κοσμικούς, εκκλησιαστικούς, μοναστικούς, όπως και ιεράρχες, πανεπιστημιακούς και ιδιώτες και των δύο φύλων... να προστατεύσουν την κατάσταση και την τιμή της Εκκλησίας και την δική μας”, με το να θεωρούν τον Λαδισλάβο καταδικασμένο εχθρό και να τον διώκουν, τους δε υπηκόους του σε επανάσταση³⁶.

Με την βούλα κήρυξης της σταυροφορία (Erectio Crucis), ζητούσε από τους ίδιους να τον εξολοθρεύσουν, υποσχόμενος άφεση αμαρτιών σε όσους με ειλικρίνεια μετανοούν και εξομολογούνται και αναλαμβάνουν τον σταυρό, δηλαδή συμμετέχουν στην σταυροφορία, είτε οι ίδιοι προσωπικά, είτε εξοπλίζοντας και συντηρώντας κάποιον στρατιώτη για ένα μήνα, είτε απλώς χρηματοδοτώντας. Σε αυτούς πρόσφερε άφεση των αμαρτιών τους, για τις οποίες είχαν μεταμεληθεί εκ καρδίας και είχαν εξομολογηθεί με το στόμα [illam peccatorum suorum, de quibus corde contriti et or confessi fuerint].

Ταυτόχρονα, εξουσιοδοτούσε δύο απεσταλμένους για τις πόλεις του Salzburg, της Πράγας και της Νυρεμβέργης. Ο πρώτος ήταν ο Wenceslaus Tiem de Mikulov (Nikolsburg), ένας Γερμανός με καταγωγή από την Μοραβία και ο δεύτερος, ο Pax de Fantuciis της Μπολόνια, διαπρεπής κανονολόγος. Καλούσε δε τις κοσμικές και εκκλησιαστικές κατά τόπους αρχές, να βοηθήσουν τους απεσταλμένους του με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο.

Το κάλεσμα του Ιωάννη ΧΧΙΙΙ δεν βρήκε θερμή υποστήριξη και σε κάποιες χώρες ξεκίνησε ανοικτή αντιπαράθεση πάνω στο θέμα της πώλησης των συγχωρητήριων, κυρίως από υποστηρικτές του Γρηγορίου ΧΙΙ. Για παράδειγμα, το Πανεπιστήμιο της Βιέννης αντιτάχθηκε σθεναρά, αν και καθ' όλα παπικό, και κατάφερε να πείσει τον δούκα της Αυστρίας Albrecht να απαγορεύσει την πώλησή τους³⁷. Στην Γαλλία και την Βρετανία η βούλα αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία.

8.16.6 Η υποδοχή της παπικής βούλας στη Βοημία

Αντίθετα, ο βασιλιάς Wenceslaus IV υποστήριξε τον Ιωάννη ΧΧΙΙΙ, προώθησε την πώληση στα εδάφη του και μεσολάβησε στον Πολωνό βασιλιά, για να εξασφαλίσει και την δική του στήριξη³⁸. Δεδομένης της στάσης του βασιλιά υπέρ των μεταρρυθμιστών στην διαμάχη τους με τον αρχιεπίσκοπο της Πράγας, Zbynĕk Zajíc, αυτή η μεταστροφή εξέπληξε τους πρώτους και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης σε πολλά έργα³⁹.

Ο Wenceslaus Tiem de Mikulov (Nikolsburg) έφθασε στην Πράγα στις 22 Μαΐου του 1412 μ.Χ. Η ημέρα αναγγελίας της πώλησης των συγχωρητηρίων πιθανολογείται ότι ήταν η ημέρα της Πεντηκοστής, η οποία την χρονιά εκείνη έπεσε στις 22 Μαΐου. Ο βασιλιάς, όμως, δεν είχε αναγγείλει δημόσια την συναίνεσή του σε αυτή την πώληση. Ως σημεία πώλησης ορίστηκαν οι πιο πολυσύχναστοι ναοί της πόλης, ο καθεδρικός ναός του αγίου Βίτου, ο ναός των αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Vyšhrad, και ο ενοριακός ναός της Παναγίας του Τýn στην Παλαιά Πόλη, όπου ο ιερατικός προϊστάμενος, ο Hans του Wartenberg, ήταν Γερμανός και αντίπαλος των μεταρρυθμιστών⁴⁰. Ταυτόχρονα, αυτά πωλούνταν και σε πολλούς ενοριακούς ναούς στις επαρχίες από τους ενοριακούς ιερείς.

Ωστόσο, σε αυτές τις επαρχιακές ενορίες εμφανίστηκαν και οι πρώτες αντιδράσεις στην πώλησή τους. Στο Kouřim της Κεντρικής Βοημίας ο ενοριακός ιερέας, υποστηρικτής της μεταρρύθμισης και φίλος των μεταρρυθμιστών, απαγόρευσε την πώληση των συγχωρητήριων⁴¹. Στο Jindřichův Hradec της Νότιας Βοημίας, οι πωλητές των συγχωρητήριων αντιμετωπίστηκαν με βάναυσο τρόπο από τον τοπικό πληθυσμό και εκδιώχθηκαν από την πόλη⁴².

Στην Πράγα την αντίδραση ενάντια στην πώληση των συγχωρητηρίων ξεκίνησε ο Ιερώνυμος με την βοήθεια των φοιτητών του. Αυτοί εμφανίστηκαν στους κεντρικούς δρόμους τη πόλης με πλαστά αντίγραφα συγχωρητήριων, τα οποία μοίραζαν στον κόσμο συνοδεύοντας την πράξη τους με άσεμνα και προσβλητικά αστεία. Μάλιστα, ένας εκ των φοιτητών είχε ντυθεί ως πόρνη και έκανε προκλητικές χειρονομίες. Η επίδειξη τελείωσε με το κάψιμο ενός πλαστού παπικού διατάγματος, μέσα σε αποδοκιμασίες και χαρακτηρισμούς για τον πάπα ως “ρουφιάνο” και “προαγωγό” στην σημερινή πλατεία του Καρόλου, που τότε γινόταν η εμποροπανήγυρη των βοοειδών⁴³.

Η μη ανάμειξη των αρχών φανερώνει ότι ο βασιλιάς δεν είχε τοποθετηθεί ακόμη επί του θέματος. Αυτό εξόργισε τον αρχιεπίσκοπο της Πράγας, ο οποίος με την σειρά του απαίτησε την δημόσια τοποθέτηση του Wenceslaus. Αυτή έγινε μία εβδομάδα πριν τις 17 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς, ημέρα κατά την οποία ο Jan Hus εξέφρασε σε δημόσια τοποθέτηση στο Πανεπιστήμιο την αντίθεσή του στην έκδοση συγχωρητήριων για την οικονομική ενίσχυση σταυροφοριών. Η ημερομηνία αυτή είχε οριστεί για την δημόσια αντιπαράθεση πάνω στο εξής θέμα: ήταν θεμιτό να εγκριθεί το παπικό διάταγμα για την ανάληψη του σταυρού (σ.σ. δηλαδή να πάρουν τα όπλα, σταυροφορία) ενάντια στον Λαδισλάβο της Νάπολης και τους συμμάχους του, σύμφωνα με τον θείο νόμο, για τη σωτηρία του λαού και το όφελος του βασιλείου;

Η θεολογική σχολή έστειλε δύο μέλη της στον αρχιεπίσκοπο, να του ζητήσουν να απαγορεύσει την δημόσια αντιπαράθεση. Από την πλευρά του ο Στέφανος (Štĕpán) του Páleč, ως κοσμήτορας της σχολής, απαγόρευσε στους πτυχιούχους της σχολής, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και ο Hus, να παραστούν.

- Η θέση του Hus για τα συγχωρητήρια

O Hus δεν έλαβε και πολύ στα σοβαρά τις προειδοποιήσεις και τις υπομνήσεις για την υποχρέωσή του να υπακούσει στον Wenceslaus. Η άποψή του ότι πρέπει να προτιμά να υπακούει κάποιος στην αλήθεια παρά στους φίλους του είναι ήδη γνωστή από τα προηγούμενα κεφάλαια. Έτσι, ανακοίνωσε την πραγματοποίηση της διάλεξης ενώπιον του κοινού την προκαθορισμένη ημέρα⁴⁴. Η διάλεξη του Hus, αν και κατέληγε στην απόρριψη του παπικού διατάγματος, ενθουσίασε τον Ιερώνυμο της Πράγας, ο οποίος αμέσως μετά διοργάνωσε διαδήλωση διαμαρτυρίας μπροστά στο δημαρχείο της πόλης.

Η θέση του Hus για τα συγχωρητήρια εκφράστηκε στα δύο έργα του, το Questio de indulgenciis, το οποίο είναι η γραπτή μορφή της διάλεξης που έδωσε στις 17 Ιουνίου του 1412 μ.Χ⁴⁵. και το Contra cruciatam⁴⁶, το οποίο συντάχθηκε την ίδια χρονιά. O Hus δέχεται την παπική αίρεση του Πουργατορίου, αλλά θεωρεί ότι μόνο με την μετάνοια (poenitentia) και την εξομολόγηση (confessio) προκύπτει βελτίωση (emendatio) της κατάστασης του πιστού σε αυτό. Δεν δέχεται την επάρκεια των συγχωρητήριων, πολύ δε περισσότερο την αποτελεσματικότητα των “ευσεβών πράξεων”, όπως οι σταυροφορίες.

Η αντίδραση του Hus και των συντρόφων του μεταρρυθμιστών μπορεί να θεωρηθεί ως φυσική αντίδραση στις καταχρηστικές υπερβολές των ανταγωνισμών των παπών, τόσο μεταξύ τους, όσο και με τους κοσμικούς άρχοντες. Αποτέλεσμα, ήταν η νόμιμη κριτική εκ μέρους του ακαδημαϊκού κόσμου, οι οποίοι σημειωτέον είχαν δικαίωμα λόγου στο δόγμα της πίστεως, καθώς αυτό δεν προκύπτει μόνο από την αποκάλυψη και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, αλλά είναι αντικείμενο μελέτης, με την θεολογική σκέψη να δέχεται βελτίωση προϊόντος του χρόνου, σύμφωνα με την κακοδοξία των παπικών.

Το πρόβλημα για τους μεταρρυθμιστές δεν ήταν η καινοτομία της αίρεσης π.χ. η σύλληψη αυτή καθεαυτή της ιδέας του Πουργατορίου, αλλά η οικονομική εκμετάλλευση της ιδέας από τον πάπα και πιο ειδικά η υπερ-εκμετάλλευση της ιδέας. Γι' αυτό και βλέπουμε τους μεταρρυθμιστές να μην διαμαρτύρονται για την αλλοίωση του σωτηριολογικού δόγματος εκ μέρους του παπισμού, αλλά η διαμαρτυρία τους να κατευθύνεται ενάντια στα συγχωρητήρια, ενάντια στα προσκυνηματικά ταξίδια, ενάντια στην προσκύνηση των λειψάνων, ενάντια στις σταυροφορίες.

Αυτή η επιδερμική κριτική στις κακοδοξίες του παπισμού είναι εμφανής στο Contra octo doctores⁴⁷, όπου απορρίπτει την κατάσταση του Πουργατορίου και μιλά για τέσσερα είδη συγχώρεσης: α) την υπερούσια (supersubstantialis), πηγή της οποίας είναι ο Θεός, β) την ουσιώδη (substantialis), φορέας της οποίας είναι ο Χριστός γ) την ποιμαντική (ministerialis), όπου μεσολαβεί ο ιερέας, και την τέταρτη (quarta), η οποία είναι κοινή μεταξύ των λαϊκών. Για τον Hus η τέταρτη είναι αναγκαία συνθήκη για την διενέργεια της υπερούσιας συγχώρεσης.

- Η ακαδημαϊκή αντιπαράθεση.

Απάντηση στις απόψεις του Jan Hus φαίνεται ότι αποτελεί το έργο του Φραγκισκανού μινορίτη Mařik (Μαυρίκιος), Tractatus de indugensiis⁴⁸. Αυτός εξετάζει το θέμα των συγχωρητήριων περισσότερο συστηματικά και σύμφωνα με την παπική διδασκαλία. Ταυτόχρονα, τα συγκρίνει με τα μνημόσυνα (suffragia), θεωρεί δε ότι στο θέμα της κατάστασης της ψυχής στο Πουργατόριο, τα συγχωρητήρια είναι καταλληλότερα και ωφελιμότερα, διότι είναι προσωπικά σε αντίθεση με τα μνημόσυνα, τα οποία είναι συλλογικά.

Η διάλεξη του Hus στις 17 Ιουνίου του 1412 μ.Χ. έδωσε την ευκαιρία στους καθηγητές της θεολογικής σχολής να κατηγορήσουν τους αντιπάλους τους στον βασιλιά. Ο Στέφανος του Páleč, ως κοσμήτορας της σχολής, ζήτησε από τους φοιτητές του Jan Hus και Jacobellus του Stříbro, να ανακαλέσουν τις θέσεις τους πάνω στο θέμα των συγχωρητήριων και ειδικά στον δεύτερο, την θέση του για τον ερχομό του Αντιχρίστου (πάπα). Ο Jacobellus υπάκουσε. Ο Hus αντιτάχθηκε όχι μόνο στην διαταγή του κοσμήτορα, αλλά και των αυλικών συμβούλων.

Ο Wenceslaus κάλεσε τους καθηγητές σε συνάντηση ενώπιον του βασιλικού συμβουλίου. Στην ακρόαση, η οποία έγινε στο κάστρο Žebrák, ο Στέφανος διάβασε την πραγματεία του με τίτλο Gloriosus⁴⁹, στην οποία επιχείρησε να καταδείξει τον Jan Hus, ως ανυπάκουο τέκνο του παπισμού και του βασιλιά. Ο τελευταίος ζήτησε μία ακαδημαϊκή αντιπαράθεση επί του θέματος με την προϋπόθεση, ο ηττημένος να καταδικαστεί σε θάνατο στην πυρά. Την πραγματοποίηση του αιτήματός του απέρριψαν οι αυλικοί σύμβουλοι.

Ο Wenceslaus ζήτησε από το συμβούλιο να κλείσει το θέμα το γρηγορότερο δυνατό, καθώς έφτασαν νέα, ότι στην Πράγα γινόταν συνεχείς διαδηλώσεις ενάντια στους πωλητές των συγχωρητήριων, τους οποίους ο λαός έβλεπε ως σιμωνιακούς. Οι μαθητές και λοιποί ακόλουθοι του Hus διένειμαν φυλλάδια με απειλητικό ή δυσφημιστικό περιεχόμενο εναντίον τους και πολλά βρέθηκαν μέσα στα κυτία πώλησης των συγχωρητήριων στον καθεδρικό ναό, στον ναό του Vyšehrad και στον ναό της Παναγίας του Týn. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρξαν και συμπλοκές του κόσμου με τους πωλητές⁵⁰.

- Τα επεισόδια στην Πράγα.

Ο βασιλιάς ζήτησε από το δημοτικό συμβούλιο της Πράγας να καταστείλει με την βία τις διαδηλώσεις και ζήτησε 2 δημοτικοί σύμβουλοι να μεταβούν στο κάστρο Žebrák. Η θεολογική σχολή προχώρησε σε εκ νέου καταδίκη των 45 άρθρων του Wyclif, καθ' υπόδειξη της αυλικής καγκελαρίας για χάρη του γενικού καλού του βασιλείου. Ταυτόχρονα, ζητήθηκε να κηρυχθούν αιρετικές οι σκανδαλώδεις θέσεις των Hus, Jacobellus και των ακολούθων τους. Ο βασιλιάς πρόσθεσε στα ανωτέρω την αφαίρεση της ελευθερίας του λόγου των ανώνυμων κηρύκων, οι οποίοι παρακινούσαν δημόσια τον λαό.

Στις 10 Ιουνίου συνέβησαν ταραχές σε πολλές ενορίες από ανθρώπους ενάντιους στην πώληση των συγχωρητήριων. Στην λαϊκή εξέγερση εκείνης της ημέρας συμμετείχαν πολλοί φοιτητές, τρεις εκ των οποίων συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην φυλακή της Παλαιάς Πόλης. Στα ουσσιτικά χρονικά σώζονται μόνο τα ονόματά τους, Martin, Jan και Stašek. Την επομένη το πρωί ο Jan Hus προσέτρεξε στο δημαρχείο της πόλης, συνοδευόμενος από συναδέλφους του καθηγητές και πολλούς φοιτητές. Έξω από το δημαρχείο συγκεντρώθηκε πλήθος κόσμου. Οι δημοτικοί σύμβουλοι υποσχέθηκαν ότι τίποτα κακό δεν θα συμβεί στους νεαρούς συλληφθέντες, φοβούμενοι το συγκεντρωμένο πλήθος. Ωστόσο, και οι τρεις εκτελέστηκαν κοντά στο δημαρχείο.

Όταν διαδόθηκε το μαντάτο, πλήθος κόσμου, Τσέχων και Γερμανών, μεταρρυθμιστών και παπικών, συγκεντρώθηκε στον τόπο εκτέλεσης. Μία γυναίκα τύλιξε τα άψυχα σώματα με σεντόνια, ενώ ένας νέος, ο Jan του Jičin, κάλεσε τους συμπατριώτες του να αναλάβουν στους ώμους τούς νεκρούς. Ο κόσμος συνόδευσε την πομπή μέχρι το παρεκκλήσιο της Βηθλεέμ, ψάλλοντας το Isti sunt sancti (Αυτοί είναι άγιοι)⁵¹. Εκεί ετάφησαν και θεωρήθηκαν οι πρώτοι Ουσσίτες μάρτυρες⁵².

Οι Jan Hus, Jakoubek και Ιερώνυμος της Πράγας αποσύρθηκαν από το προσκήνιο συγκλονισμένοι από το γεγονός. Ωστόσο, το διαμαρτυρόμενο πλήθος συνέχισε να συγκεντρώνεται μπροστά στο δημαρχείο της πόλης. Οι συλλήψεις συνεχίστηκαν επίσης, αλλά η απουσία των ριζοσπαστών ηγετών βοήθησε στο να μην προχωρήσουν οι αρχές σε νέες εκτελέσεις. Σε συνέχεια της βασιλικής εντολής, διοργανώθηκε μια νέα συνάντηση στο δημαρχείο της Παλαιάς Πόλης στις 16 Ιουλίου. Εκπρόσωποι του βασιλιά ήταν ο αυλικός σύμβουλος Wenceslaus Králík του Buřenice και επίσκοπος Olomouc, Konrad της Vechta.

Μετά τις εισαγωγικές ομιλίες, τον λόγο έλαβε ο Ιεροεξεταστής Mikuláš. Αυτός τόνισε την ανάγκη να καθαρίσει το όνομα της βασιλείας από την κατηγορία της ατιμίας. Απείλησε, μάλιστα, με εξορία, όποιον έφερε αντίρρηση στα άρθρα, τα οποία επρόκειτο να διαβάσει. Τότε εκφώνησε τα άρθρα και τις βασιλικές εντολές και απαγορεύσεις. Επίσης, ανακοίνωσε την ποινή του αναθέματος σε δεν έπρατταν το καθήκον τους, δηλαδή να καταδείξουν και αποκηρύξουν αιρετικούς. Τέλος, διάβασε την απαγόρευση του αρχιεπισκόπου στις επιθέσεις εναντίον του παπικού διατάγματος. Την εποχή εκείνη αρχιεπίσκοπος στην Πράγα ήταν ο Albík του Uničov, ένας κατά τα άλλα μετριοπαθής άνθρωπος με ουδέτερη στάση στην όλη υπόθεση της πώλησης των συγχωρητήριων και των αντιδράσεων που αυτή προκάλεσε.

Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου, Marek του Hradec, επιφορτίστηκε το καθήκον να καταστήσει γνωστές τις αποφάσεις, σε όλες τις βαθμίδες των ακαδημαϊκών, και να επιτηρεί την συμμόρφωσή τους σε αυτές. Οι θεολόγοι διαμαρτυρήθηκαν άμεσα και, αν και οι μεταρρυθμιστές δεν ήταν παρόντες, ο πρύτανης υποστηρίχθηκε μόνο από τον Προκόπιο του Pilsen και τον Friedrich Epping, Γερμανό αντι-κομφορμιστή. Με τον τρόπο αυτό και μέσα σε δυο μήνες έληξε η διαμάχη για τα συγχωρητήρια.

Η διαμάχη σε ακαδημαϊκό επίπεδο- Η θέση του Jan Hus.

O Jan Hus δεν μπορούσε να σιωπήσει, όταν τού δινόταν η ευκαιρία να επιτεθεί στον πάπα σε σχέση με τις εξελίξεις σε εκκλησιαστικά ζητήματα. Αν και η αντίρρησή του αρχικά δεν αφορούσε την παπική αίρεση των συγχωρητήριων, αντιτέθηκε στην πώλησή τους και στο κάλεσμα σε πόλεμο, το οποίο αφορούσαν οι παπικές βούλες. Στην αρχή περιορίστηκε στο να εκφράσει την διαφωνία του στο δικό του ακροατήριο και στην συνέχεια συμβουλεύθηκε τους συναδέλφους του για να πάει το ζήτημα παραπέρα, αναμένοντας, βέβαια, και την δική τους υποστήριξη⁵³.

Σιγά-σιγά οι φίλοι του τον εγκατέλειψαν και από κάποιο σημείο και μετά βρέθηκε αντιμέτωπος με κάποιους από αυτούς, όπως ο Στέφανος Páleč και ο καθηγητής του Στανισλάβος του Znojmo. Στο έργο του Contra Paletz υποστηρίζει ότι ήταν η διαμάχη για την πώληση των συγχωρητήριων και την σταυροφορία εναντίον Χριστιανών η αιτία, η οποία τον χώρισε από αυτόν. Ο ίδιος ο Στέφανος ήταν αυτός που του έδειξε για πρώτη φορά την φόρμα των συγχωρητήριων και για τον Hus, ο Στέφανος ήταν ο πρώτος που είχε αναγνωρίσει τα λάθη σε αυτή. Αν μιλά με μια δόση πικρίας για την απώλεια του φίλου παραδέχεται: “Ο Páleč είναι φίλος, και η αλήθεια είναι φίλη· όντας και οι δύο φίλοι, είναι άγιο να προτιμά κανείς την αλήθεια”⁵⁴.

Ο Páleč δεν αρνήθηκε ποτέ ότι βρήκε λάθη, αλλά επέμενε ότι τα λάθη υπήρχαν στην φόρμα των συγχωρητήριων, την οποία έφεραν οι απεσταλμένοι, όχι στην παπική βούλα. Για τον λόγο αυτό ο Στέφανος δεν επέτρεψε να διαβαστεί η φόρμα στην ενορία του, χωρίς να θεωρεί ότι αυτό ήταν βλασφημία ενάντια στον πάπα⁵⁵. Ωστόσο, ο Hus στο De Ecclesia αναφέρει ότι άκουσε ο ίδιος τον Páleč να ισχυρίζεται ότι η φόρμα είχε εξαχθεί από την βούλα, η οποία του είχε δοθεί από τους λεγάτους του πάπα αυτοπροσώπως. Επίσης, ότι περιείχε προφανή σφάλματα και με βάση τα όσα του παρήγγειλαν οι απεσταλμένοι, έπρεπε να αναγνωστούν στον λαό από ιεροκήρυκες⁵⁶.

Στην κριτική του επί της βούλας ο Jan Hus αντιγράφει την φόρμα αυτολεξεί:

“Στην φόρμουλα της άφεσης που δόθηκε στους παπικούς απεσταλμένους, μεταξύ άλλων είχε εισαχθεί αυτή η δήλωση:

'και επίσης βάσει της αποστολικής αυθεντίας που μού δόθηκε, σού δίνω άφεση από όλες τις αμαρτίες, αν έχεις μετανοιώσει ειλικρινά και τίς έχει εξομολογηθεί στον Θεό και σ' εμένα. Αν δεν μπορείς να αναλάβεις προσωπικά το εγχείρημα (σ.σ. Να συμμετέχεις στη σταυροφορία), αλλά επιθυμείς να φέρεις προσφορά κατά την δυνατότητά σου σύμφωνα μ' εμένα και τους όρους των κομισσάριων εις υπεράσπιση και βοήθεια του ανωτέρω αναφερθέντος εγχειρήματος, σού χορηγώ και παραχωρώ πλήρη απαλλαγή από τις αμαρτίες σου, συμπεριλαμβανομένης της ποινής και της ενοχής. Εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος⁵⁷”.

Οι δύο δηλώσεις, του Páleč και του Hus, είναι αντικρουόμενες. Το ερώτημα που τίθεται είναι, ποιος από τους δύο έχει δίκιο; Η παραπάνω φόρμα δεν υπάρχει στην βούλα. Ωστόσο, ο Hus είχε την βούλα μπροστά του, όταν συνέταξε το έργο του, καθώς σε άλλα σημεία δίνει αποσπάσματα, τα οποία υπάρχουν εντός αυτής. Εφόσον η παραπάνω φόρμα δεν υπάρχει στην βούλα, τότε ο Páleč έχει δίκιο, διότι καταφέρθηκε μόνο εναντίον της φόρμας, όχι εναντίον της βούλας, ενώ ο Hus ισχυριζόταν ότι η φόρμα είχε δοθεί στον Páleč από τους κομισσάριους και είχε εξαχθεί από την βούλα.

Από την άλλη, η ίδια η φόρμα δεν περιέχονταν στην βούλα, αλλά το νόημα αυτής υπήρχε. Δηλώνεται για παράδειγμα, ότι οι κομισσάριοι και οι πωλητές μπορούσαν να δίνουν άφεση αμαρτιών στους αγοραστές με το δικαίωμα, το οποίο τους παραχωρούσε ο πάπας. Επίσης, αναφέρεται ρητά, ότι σε όσους αγοράζουν τα συγχωρητήρια και μετανοιώνουν αληθινά και εξομολογούνται “δίνουμε άφεση αμαρτιών... συγχωρητήρια και ...αύξηση της αιωνίου ευλογίας⁵⁸”. Είναι ξεκάθαρο ότι σκοπός της βούλας ήταν να πωλήσει συγχωρητήριο και απαλλαγή από το πουργατόριο σε όσους συμμετείχαν ή βοηθούσαν στη διενέργεια της σταυροφορίας. Γι' αυτό τον λόγο εκδόθηκε η παπική βούλα. Ο Hus είχε δίκιο και η αντιδικία του με τον Páleč ήταν παρελκυστική, ώστε να μην συζητείται η ουσία της βούλας, αλλά η διατύπωση.

- H Quaestio … de Indulgentiis.

Τον Ιούνιο του 1412 μ.Χ. ο Hus ανέλαβε να εκφωνήσει στο Πανεπιστήμιο μια κριτική επί της παπικής βούλας⁵⁹. Η εξέταση του θέματος έγινε επί της κανονικής βάσης αυτής. Ο Hus χώρισε το θέμα του σε τρία μέρη· την άφεση αμαρτιών, την οικονομική ενίσχυση του πολέμου και την πώληση των συγχωρητήριων.

Για το πρώτο θέμα, ο Hus υποστήριξε ότι η άφεση των αμαρτιών είναι αποκλειστικό δικαίωμα του Θεού⁶⁰. Οι ιερείς έχουν το δικαίωμα που τους παραχωρήθηκε από αυτόν⁶¹, να συγχωρούν αμαρτίες στους μετανοημένους μέσα στα πλαίσια του Μυστηρίου και υπό αυστηρά καθορισμένες συνθήκες⁶², δηλαδή, ο εις αμαρτία πεσών να εξομολογηθεί και να πάρει την απόφαση να μην αμαρτήσει ξανά. Έτσι, λαμβάνει συγχώρεση από τον ίδιο τον Θεό. Στην συνέχεια ο μετανοημένος οφείλει να τηρεί όλες τις εντολές του Θεού⁶³. Έτσι δεν χρειάζεται το πουργατόριο, κατά τον λόγο του Θεού⁶⁴.

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις παρέχεται η άφεση των αμαρτιών. Κανείς δεν δύναται να συγχωρεί αμαρτίες με δική του εξουσία και αυθεντία· ούτε ο ίδιος ο πάπας⁶⁵. Ο ρόλος του ιερέα είναι να αναγγείλει την άφεση που παραχωρεί ο ίδιος ο Θεός. Οι λειτουργοί του δεν μπορούν να παρέχουν συγχωρητήρια, πολύ δε περισσότερο να τα πωλούν και αυτά δεν έχουν καμία ισχύ, πολύ δε περισσότερο, χρονική διάρκεια. Η άφεση των αμαρτιών δεν δίδεται έναντι χρημάτων.

Στο δεύτερο μέρος ασχολείται με το θέμα του πολέμου. Θεωρεί ότι η κήρυξη πολέμου είναι μία πράξη που αρμόζει στους κοσμικούς άρχοντες και μόνο, όχι στους ιεράρχες της Εκκλησίας. Συνεπώς, μόνο οι πρώτοι μπορούν να απαιτούν οικονομική ενίσχυση για ένα τέτοιο σκοπό, διότι αυτό είναι καθήκον τους. Αναφέρει ότι η τέχνη του πολέμου είναι επικίνδυνη και δύσκολη (ars bellandi est periculosa, atque difficilis)· είναι υποκείμενη σε περιορισμούς, ως προς την αιτία του πολέμου, ως προς τον τρόπο που διεξάγεται, και ως προς τον στόχο που επιτυγχάνεται⁶⁶.

Αναφορικά με το πρώτο, ο Hus θεωρεί ότι πρέπει ένας πόλεμος να διεξάγεται μόνο για την υπεράσπιση της πίστεως και όχι για κοσμικό κέρδος. Θα πρέπει να διεξάγεται με μετριοπάθεια και ως προς το τρίτο, θα πρέπει ο τελικός στόχος να είναι η αγάπη και η μεταβολή του εχθρού σε φίλο⁶⁷.

Οι πάπες και ο κλήρος οφείλει να πολεμά με το πνευματικό ξίφος, δηλαδή με προσευχές και επιδίωξη την συναίνεση, μέσω παρακλήσεων⁶⁸. Ο πάπας δεν πρέπει να διεξάγει πόλεμο για κοσμική κυριαρχία ή πολιτικές επιδιώξεις⁶⁹. Εδώ ο Hus χρησιμοποιεί πολλά αποσπάσματα από το κανονικό δίκαιο και τους Πατέρες της Εκκλησίας, όπως και από τους λατίνους. Το βιβλικό “ ἰδοὺ μάχαιραι ὧδε δύο” (Λουκ. 22,38), το οποίο οι πάπες επικαλούνται κατά κόρον για να στηρίξουν τις σταυροφορίες που διεξάγουν, ο Hus θεωρεί ότι η Εκκλησία κατέχει μόνο την πνευματική μάχαιρα˙ το πολεμικό ξίφος ανήκει στους κοσμικούς άρχοντες⁷⁰. Δεν επιτρέπεται στον πάπα να διεξάγει σταυροφορίες⁷¹.

Στη συνέχεια ισχυρίζεται ότι, αν και ο πάπας κατέχει την πνευματική αυθεντία, δεν την χρησιμοποιεί σωστά πάντα. Συνεπώς, δεν είναι αναγκαστικό να γίνεται υπακοή σε όλες τις εντολές του. Παραθέτει επί τούτου από τον σχολιαστή της Παλαιάς Διαθήκης Νικόλαο της Λύρα⁷², ότι εντολή που περιέχει προφανές σφάλμα, δεν πρέπει να εκτελείται⁷³.

Στην συνέχεια παραθέτει από το κανονικό δίκαιο τον απαγόρευση που λέει, ότι “οποιαδήποτε εντολή είναι αντίθετη με τον νόμο του Θεού, δεν είναι καθολική αλλά αιρετική” (quòd quicquid à quocunque definitum fuerit contrarium legi Dei, non catholicum, sed hareticum est tenendum) και ως τέτοια δεν πρέπει να τηρείται. Ο πάπας θα πρέπει να κάνει υπακοή στο βιβλικό “ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου·” (Ιωαν. 18,36)⁷⁴. Αντίθετα, όχι μόνο δεν κάνει, αλλά επιζητεί κοσμική εξουσία και αυτή είναι η τελική επιδίωξη της βούλας που εξέδωσε για την πώληση συγχωρητήριων. Άρα, καταλήγει στο δεύτερο θέμα ο Hus, στόχος του πάπα είναι να μαζέψει χρήματα⁷⁵.

Στο τρίτο μέρος ο Hus ασχολείται με το ζήτημα της πώλησης των συγχωρητήριων και γι' αυτό είναι και το πιο μακροσκελές. Παραθέτει την φόρμα των συγχωρητήριων, το κείμενο της οποίας παρατέθηκε παραπάνω. Για τον Hus η φόρμα περιέχει τρία σφάλματα. Πρώτον, αρνείται ότι η συγχώρεση των αμαρτιών παραχωρείται από τον Θεό δωρεάν, και δωρεάν πρέπει να δίδεται και από τους λειτουργούς του⁷⁶.

Η απαίτηση προς τον αγοραστή, να συμμετέχει στη σταυροφορία ή να υποστηρίξει το πολεμικό σχέδιο, είναι επίσης παράνομη, διότι θέτει προϋπόθεση στην δωρεάν χορήγηση της χάριτος του Θεού⁷⁷. Το τρίτο σφάλμα, το οποίο συνιστά βλασφημία, είναι το ότι η άφεση των αμαρτιών χορηγείται στο όνομα του πάπα ή του πωλητή των συγχωρητήριων. Για τον Hus δηλώνει θράσος, ένας αμαρτωλός άνθρωπος να χορηγεί το Άγιο Πνεύμα⁷⁸. Και είναι βλασφημία, οι ιερείς του Θεού να σφετερίζονται αυτά που είναι αρμόδια στο Θεό⁷⁹.

Ο Hus διαμαρτύρεται και θεωρεί τα συγχωρητήρια άκυρα, διότι για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες ενός ανθρώπου πρέπει αυτός να μετανοήσει⁸⁰. Εφόσον, ο πάπας δεν μπορεί να ξέρει αν κάποιος έχει μετανοήσει ειλικρινά, δεν μπορεί να του χορηγήσει με την δική του αυθεντία άφεση αμαρτιών⁸¹. Επίσης, η βούλα δεν συνυπολογίζει το παπικό δόγμα περί μετανοίας και ειδικά την προϋπόθεση της ικανοποίησης της θείας δικαιοσύνης, μέσω της αποκατάστασης του κακού που έχει γίνει⁸².

Ένας ακόμα λόγος, για τον οποίο τα συγχωρητήρια είναι άκυρα κατά τον Hus, είναι το ότι ο Θεός δεν συγχωρεί τον αμετανόητο. Η συγχώρεση του Θεού προηγείται οποιασδήποτε πράξης του ιερέως ή του πάπα΄ ο ιερέας την αναγγέλει δεν την χορηγεί. Ο Hus φέρνει το παράδειγμα ενός ανθρώπου του οποίου η καρδιά έχει πάθει σκλήρυνση. Έχει διαπράξει θανάσιμα αμαρτήματα, αλλά δεν έχει μετανοήσει. Κατά την βούλα του πάπα, αν αυτός ο άνθρωπος συμμετάσχει στη σταυροφορία ή συνεισφέρει οικονομικά για την πραγματοποίησή της, πεθαίνοντας θα πάει στον παράδεισο. Από την άλλη, άνθρωπος, ο οποίος έζησε με δικαιοσύνη την ζωή του και διέπραξε συγγνωστά αμαρτήματα, αλλά δεν αγόρασε συγχωρητήρια, πεθαίνοντας είναι καταδικασμένος να περάσει από το πουργατόριο. Και αναρωτιέται ο Hus· είναι αυτό θεία δικαιοσύνη⁸³;

Ένα άλλο θέμα που τίθεται με βάση την λογική των παπικών υπέρ των συγχωρητήριων, είναι ότι αυτά θα μπορούσαν να αδειάσουν το πουργατόριο⁸⁴. Αν ο πάπας έχεις τέτοια δύναμη, γιατί την περιορίζει μόνο στους αγοραστές των συγχωρητηρίων; Γιατί δεν τους σώζει όλους, αλλά το κάνει μόνο όταν χρειάζεται χρήματα⁸⁵; Αυτό είναι παράλογο και ο πάπας δεν κατέχει τέτοια δύναμη. Από την άλλη, δεν είναι σίγουρο ότι ο πάπας θα έσωζε κάποιον χωρίς χρήματα⁸⁶.

Επίσης, στρεφόμενος ο Hus σε αυτούς που δικαιολογούν τα συγχωρητήρια, ισχυριζόμενοι ότι ο πάπας είναι αλάθητος, δηλώνει ότι μια τέτοια δήλωση είναι βλασφημία. Αυτό θα σήμαινε ότι ο πάπας είναι επίσης και αναμάρτητος, αλλά αναμάρτητος είναι μόνο ο Χριστός. Οι πάπες, όχι μόνο έκαναν λάθη, αλλά και κάποιοι από αυτούς υπήρξαν αιρετικοί⁸⁷.

Εκείνο που έχει ιδιαίτερη αξία να δούμε είναι τα όσα λέει ο Hus για την πολιτική σκοπιμότητα της βούλας. Αναγνωρίζει ότι κινητήριος δύναμη του πάπα στις αποφάσεις του είναι η επιδίωξη πολιτικής εξουσίας. Γράφει:

“Σύμφωνα με την λογική, δεν είναι δυνατόν να πει κάποιος, ότι ο πάπας δεν έχει φιλοδοξία για κοσμική κυριαρχία, αλλά μάλλον ότι προτίθεται ελεύθερα και σιωπηρά, να βασιλεύσει στην Εκκλησία του Χριστού, καθ’ ομοίωση του Πέτρου, και ο αντίπαλος του Θεού και της Εκκλησίας να διωχθεί. Ο Θεός μόνο γνωρίζει, αν αυτός ο πάπας πρωτίστως ή κατά συνέπεια προτίθεται. Πάντως είναι σίγουρο ότι προτίθεται, είτε πρωτίστως είτε κατά συνέπεια, είτε κατηγορηματικά είτε σιωπηρά, κάτι το οποίο είναι ενάντιο στην θεία βούληση και τάξη, και επομένως διαπράττει βαρύ αμάρτημα, όταν προσπαθεί να εξασφαλίσει για τον εαυτό του κοσμική κυριαρχία αντίθετα με την πτωχεία του Χριστού. Είναι, λοιπόν, πρόδηλο, ότι αμαρτάνει γι’ αυτό, όπως και οι άνθρωποι που τον βοηθούν να το πετύχει⁸⁸”.

Τέλος, ο Hus δεν θεωρεί λάθος το να ασκεί κριτική και να τίθεται ενάντια στην βούλα του πάπα, εφόσον τα κίνητρα της κριτικής είναι η ευσέβεια και η αγάπη για την πίστη. Για τον λόγο αυτό βρήκε απήχηση στον λαό της Πράγας. Ας δούμε πως το εκφράζει ο Paul de Vooght:

“Στην πάλη του ενάντια στην ψευδο-σταυροφορία και τα συγχωρητήρια ο Hus δεν περιορίστηκε μόνο στις διατριβές του στα λατινικά. Κήρυξε στο λαό και μοιραία η πάλη επέστρεψε στις οδούς. Όταν ο Hus επιτέθηκε στη σιμωνιακή πρακτική των συγχωρητήριων, το έκανε από αγάπη για την πίστη. Ήθελε να αποτρέψει τους Χριστιανούς από το να χάσουν την ψυχή τους, δείχνοντας προληπτική εμπιστοσύνη στα συγχωρητήρια. Πολλοί πτωχοί ιερείς και λαϊκός κόσμος τον ακολούθησαν, επειδή έβλεπαν σ' αυτόν έναν υπερασπιστή για το πενιχρό πουγγί τους. Αν και ο Hus κήρυξε μόνο το πτωχό ευαγγέλιο, αυτό δεν ήταν αρκετό για ν' αποκαταστήσει πνεύμα ηρεμίας και ειρήνης· τούς ενθάρρυνε, ειδικά τους πτωχότερους, να υπερασπιστούν τα υλικά ενδιαφέροντά τους ενάντια στις εκβιαστικές αξιώσεις. Αυτόν, όμως, τον ενδιέφερε μόνο να οδηγήσει όλους τους Χριστιανούς στο ευαγγελικό απόσπασμα (Μακάριοι οι πτωχοί). Εξαιτίας της λογικής των προθέσεών του, έγινε δημαγωγός, ως επί το πλείστον ασυνείδητα, ο οποίος υποστήριξε άμετρα τα αιτήματα των λιγότερο ευνοημένων. Αποκήρυξε την απληστία και την πλεονεξία. Στο κάλεσμά του, οι απόκληροι ξεσηκώθηκαν, έτοιμοι ν' αποτινάξουν την καθεστηκυία τάξη, και να περιδρομιάσουν τα πολυπόθητα αγαθά, έχοντας απογυμνώσει αυτούς, τους οποίους ζήλευαν⁸⁹”.

Όταν ο Paul de Vooght μιλά για τις διατριβές του Hus στα λατινικά, εννοεί, εκτός από thn Quaestio, στην οποία αναφερθήκαμε μέχρι τώρα, και την Replica Magistri Joannis Hus, Contra Bullam Papae Joan. XXIII, in quae erexit crucem adversus Ladislaum Regem Apuliae. Η δεύτερη ακολούθησε σε σύντομο χρόνο, είναι περιληπτική των παραπάνω θέσεων του Hus και δεν περιέχει κάτι καινούργιο, οπότε δεν θα την εξετάσουμε.

Στην συνέχεια ο Hus κλήθηκε στην Αρχιεπισκοπή, για να δώσει εξηγήσεις και κυρίως να του ζητηθεί να υπακούσει τον Πάπα. Παρόντες ήταν και δύο παπικοί λεγάτοι. Ένας εξ αυτών, τόν ρώτησε αν είναι έτοιμος να κάνει υπακοή στην “αποστολική” εντολή, χωρίς, όμως να καταλαβαίνει την διάκριση μεταξύ του επιθετικού προσδιορισμού “αποστολικός” και “παπικός”. Όπως ήταν φυσικό, ο Hus απάντησε ότι είναι διακαής του πόθος, να υπακούει την αποστολική διαταγή, διασκεδάζοντας και εκμεταλλευόμενος τον ευσεβίστικο βερμπαλισμό των λεγάτων. Αργότερα έγραψε:

“Κύριοι, καταλάβετέ με. Είπα ότι είναι διακαής μου πόθος να εκπληρώνω τις αποστολικές διαταγές και να τις υπακούω σε όλα· αλλά καλώ αποστολικές διαταγές την διδασκαλία των του Χριστού αποστόλων. Όσο οι διαταγές του Ρωμαίου ποντίφικα είναι σε αρμονία με τις αποστολικές διαταγές και διδασκαλία... σε αυτό το βαθμό προθυμότατα να τις υπακούσω. Αλλά, αν βρω κάποια από αυτές αντίθετη, αυτή δεν θα την υπακούσω, ακόμη και αν δω μπροστά μου ν' ανάβει η φωτιά, η οποία θα κάψει το σώμα μου⁹⁰”.

- Η Controversia inter M. J. Hus του Στέφανου Páleč

Στην συνέχεια, ο Páleč δημοσίευσε μία διαμαρτυρία εναντίον του Hus με τίτλο Controversiae inter M. J. Hus et doctores theologiae in universitate Pragensi de erectione crucis et venditione indulgentiarum⁹¹. Σε αυτήν κατηγορούσε τον Hus ότι στην πρόσφατη ακαδημαϊκή αντιπαράθεση (Quodlibet, Ιανουάριος 1412) είχε ισχυριστεί ότι ο πάπας είναι ο Αντίχριστος, και το τέλος του κόσμου είναι εγγύς⁹². Η αλήθεια είναι ότι αυτά ήταν λόγια του Jakoubek του Stříbro, και ο Στέφανος το γνώριζε, άρα συκοφαντούσε τον Hus στον βασιλιά. Επίσης, τόν κατηγόρησε, ότι κήρυσσε ενάντια στην βούλα της σταυροφορίας και των συγχωρητήριων, παραβαίνοντας την βασιλική εντολή⁹³. Τέλος, ότι κήρυσσε σε δημόσιους χώρους, όπως σχολεία, με σκοπό να απομειώσει την αξία , την τιμή και την υπόληψη των καθηγητών του Πανεπιστημίου. Συνέπεια αυτών ήταν το ίδρυμα να απαγορεύσει στους σπουδαστές να παρακολουθούν αυτές τι δημόσιες ομιλίες⁹⁴.

Για λογαριασμό του δήλωνε ότι “πιστεύουμε απλά, όπως και οι πατέρες μας πίστευαν και όλη η χριστιανοσύνη για εκατοντάδες χρόνια υποστήριζε, ότι ο πάπας μπορεί και δίνει πλήρη άφεση όλων των αμαρτιών,...· επίσης, πιστεύουμε ότι ο πάπας δύναται να καλέσει τους πιστούς του Χριστού, όποτε κρίνεται αναγκαίο, και να απαιτήσει από αυτούς κοσμική βοήθεια για την υπεράσπιση της πόλεως της Ρώμης και της Εκκλησίας⁹⁵”.

Η απάντηση του Hus περιείχε μια ισχυρή δόση ειρωνείας⁹⁶. Ανακοίνωσε τρεις παράλογες προτάσεις, με σκοπό να αντιμετωπίσει σκωπτικά τις συκοφαντίες εναντίον του. Πρώτον, σύμφωνα με τις διαταγές του βασιλιά Wenceslaus, θα πρέπει να ιδρυθεί φυλακή εντός του Πανεπιστημίου, για να κλειδώνονται οι ανυπάκουοι. Δεύτερον, οι ακαδημαϊκοί δεν θα μπορούν να φέρουν αντίρρηση στην ίδρυση της φυλακής. Τρίτον, η θεολογική σχολή έκανε λάθος ν' απαγορεύσει ν' άπτονται της παπικής βούλας, καθώς, πρώτος ο αρχιεπίσκοπος της έδωσε χείρα βοηθείας (λογοπαίγνιο), με το ν' αντικαταστήσει τις λέξεις “κήρυγμα του ζωοποιού σταυρού” με το “κήρυγμα του ευαγγελικού λόγου” και στην συνέχεια με το να μη φορολογεί τους ανθρώπους στην εξομολόγηση⁹⁷.

Η Tractatus Gloriosus

Όταν ο Jan Hus κλήθηκε στην συνάντηση στο κάστρο Žebrák να παρουσιάσει ενώπιον του βασιλιά την ομιλία του στην πρόσφατη ακαδημαϊκή αντιπαράθεση (Quodlibet), αυτός αρνήθηκε, ισχυριζόμενος ότι, εφόσον αυτή είχε δοθεί σε δημόσια ομιλία, ήταν δημόσια περιουσία. Η στάση του Hus έδωσε στον Paleč την πολυπόθητη ευκαιρία, να τον κατηγορήσει για ανυπακοή. Δεδομένης της ευκαιρίας, συνέγραψε με την βοήθεια του Στανισλάβου τη διατριβή με τον πομπώδη τίτλο Tractatus Gloriosus⁹⁸.

Η διατριβή χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος διατυπώνονται οι κατηγορίες εναντίον του Jan Hus, ενώ στο δεύτερο μέρος ο εκδότης του κειμένου Johann Loserth βλέπει την αναπαραγωγή του ‘Probacio et fundacio doctorum probans indulgencias paparum’, το οποίο προσπαθεί να δώσει βιβλική και πατερική στήριξη στην παπική βούλα.

Το πρώτο μέρος ξεκινά με μια γενική διατύπωση. Ο συγγραφέας τονίζει ότι είναι καθήκον του κοσμήτορα κάθε θεολογικής σχολής να εξετάζει και να ελέγχει ποιος διδάσκει τι σε αυτές. Η υποχρέωση προκύπτει από το γεγονός της διάδοσης αιρέσεων μέσα σε αυτές, οπότε ο κοσμήτορας θα πρέπει να εξετάζει τα γραπτά όσων διδάσκουν ή φοιτούν στις σχολές και να ανακαλύπτει τυχόν κρυμμένες κακοδοξίες σε όσα δογματίζονται⁹⁹. Από την άλλη, οι καθηγητές και οι φοιτητές των σχολών είναι υπόχρεοι υποβολής της διδασκαλίας και των γραπτών τους σε εξέταση¹⁰⁰. Η άρνηση υποβολής επισύρει ανάλογη δίωξη για ανυπακοή¹⁰¹. Έχουμε, λοιπόν, το μανιφέστο της αξιωματικής λογοκρισίας, κάτι αναμενόμενο στα μεσαιωνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Στην συνέχεια στοχοποιείται ο Jan Hus. Ο συγγραφέας τον κατηγορεί ότι εκ προθέσεως (ex anima) αρνήθηκε να υποβάλει σε εξέταση τις απόψεις του σχετικά με την παπική βούλα και αναφορικά με τα συγχωρητήρια. Η εξέταση υποτίθεται ότι θα γινόταν στην συνέλευση στο κάστρο Žebrák, παρουσία του βασιλιά και του αυλικού συμβουλίου¹⁰². Από την άρνησή του προκύπτει ότι είναι ύποπτος για κακοδοξίες, τις οποίες διασπείρει στους απλοϊκούς και αμόρφωτους ανθρώπους, παραπλανώντας αυτούς με την διδασκαλία του¹⁰³. Ο κατήγορος θυμίζει ότι ήταν ο ίδιος ο Hus αυτός που διακήρυττε ότι δέχεται να υποβληθούν οι απόψεις του σε έλεγχο, όταν έδινε την διάλεξη κατά την διάρκεια της αντιπαράθεσης (quodlibet) και μάλιστα, ήταν διατεθειμένος να ακούσεις τις αντίθετες απόψεις των αντιπάλων του, ωστόσο εξακολουθούσε να αρνείται να το πράξει¹⁰⁴.

Για τον συντάκτη της διατριβής αυτό είναι μονόδρομος. Μόνο έτσι μπορούν να εξεταστούν οι απόψεις και τα κίνητρα αυτών. Μόνο έτσι είναι δυνατόν να φανεί ποιας σχολής είναι οι πεποιθήσεις του. Ταυτόχρονα, είναι αναγκαίο να γίνει, ώστε, αφού εξεταστούν από τους καθηγητές της θεολογικής σχολής και βρεθεί η ταυτότητά τους, να ενημερωθεί ο κόσμος, ο οποίος τον άκουσε να κηρύττει, είτε αυτοί είναι οι φοιτητές, τους οποίους δίδαξε από την πανεπιστημιακή έδρα, είτε οι πιστοί, στους οποίους κήρυξε από τον άμβωνα¹⁰⁵.

Στη συνέχεια, τίθεται μία ακόμη κατηγορία, ότι ο Hus δέχεται διόρθωση μόνο στην βάσει της Αγίας Γραφής. Αυτή η απαίτησή του δίνει την ευκαιρία στους κατηγόρους του, να του προσάψουν αίρεση, και μάλιστα παρόμοια με αυτή των Αρμενίων, καθώς οι τελευταίοι, κατά παρόμοιο τρόπο, δεν δέχονται παρατηρήσεις στις απόψεις τους παρά μόνο επί βιβλικής βάσεως (αυθεντία της Αγίας Γραφής- solis auctoritatibus biblie)¹⁰⁶. Αυτοί δεν δέχονται καμία άλλη αυθεντία στην εκκλησία, ούτε των αγίων ούτε των πατέρων.

Επισημαίνεται στο κείμενο ότι οι καθηγητές του Πανεπιστημίου ήταν καθόλα προετοιμασμένοι ν’ αποδείξουν την ορθότητα των όσων αναφέρονται στην παπική βούλα, με την χρήση αγιογραφικών χωρίων, με πλήρη γνώση και ξεκάθαρη λογική, όχι μόνο ενώπιον του Hus, αλλά και ενώπιον του βασιλιά και του συμβουλίου και ταυτόχρονα να καταδείξουν την πλάνη των απόψεων του πρώτου¹⁰⁷.

Οι καθηγητές, λοιπόν, του πανεπιστημίου δεν μπορούν να αφήσουν ασχολίαστες τις απόψεις του Hus, και δεν μπορούν να τις αφήσουν να επηρεάζουν την πίστη των απλών και αμόρφωτων ανθρώπων, πιστεύοντας ότι τα δόγματά του είναι λογικά και αληθινά¹⁰⁸. Αυτός, όμως, δεν τολμά και αρνείται να τα υποβάλλει σε έλεγχο, για να φαίνεται ότι το αντίθετο κόμμα είναι πλανεμένο και παράλογο, και ότι δεν μπορεί και δεν πρέπει να φανεί το δίκαιο της παπικής βούλας μέσα από λογική εξέταση.

Το πρώτο μέρος της διατριβής τελειώνει με μία βαριά κατηγορία, ότι όποιος δεν πιστεύει ότι ο πάπας δύναται να χορηγεί συγχωρητήρια και άφεση σε όλους τους αμαρτωλούς, ανήκει στην αίρεση των Βάλδιων, οι οποίοι αμφισβητούν την πίστης της ρωμαϊκής εκκλησία και έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα και συνάμα ακολουθούν την σέκτα των Αρμενίων¹⁰⁹. Τα στοιχεία, τα οποία κατά την άποψη των καθηγητών επιβεβαιώνουν την ορθότητα του συμπεράσματός τους, εκτίθενται στο δεύτερο μέρος¹¹⁰. Από εμάς θα εξεταστούν κατ’ αντιπαράθεση της επιχειρηματολογίας του Hus στην δική του απάντηση, κατά την επιτυχημένη μεθοδολογία του Matthew Spinka¹¹¹.

- Η Refutatio Contra Octo Doctores του Jan Hus

Η απάντηση του Jan Hus στην προηγούμενη διατριβή ήρθε με το έργο του Refutatio Scripti Octo Doctorum Theologie, per Magistrum Joannem Hus, το οποίο είναι πιο γνωστό με τον εύχρηστο τίτλο Contra Octo Doctores¹¹². Στις πρώτες κατηγορίες, της ανυπακοής λόγω μη υποβολής των απόψεών του σε έλεγχο από τον κοσμήτορα της σχολής, της κακοδοξίας και της παραπλάνησης του αμόρφωτου λαού, ο Hus απαντά στο Contra Octo Doctores τα εξής:

Αν και το κείμενο φέρεται να είναι προϊόν εργασίας οκτώ καθηγητών της θεολογικής σχολής, στην πραγματικότητα προέρχεται από τα κεφάλια των Στανισλάβου και Páleč. Μάλιστα, λέει σκωπτικά ότι πρόκειται για “κρεατόζουμο” (brodium) στα κεφάλια αυτών και κρίνοντας ο ίδιος από την μακρηγορία και το στυλ που παραπέμπει σε αρχάριο, μάλλον πρόκειται για έργο του Στανισλάβου με μερικές περιστασιακές προσθήκες του Páleč¹¹³.

Υπενθυμίζει, ότι ο ίδιος ήταν πρόθυμος να συμμετάσχει στην αντιπαράθεση στο κάστρο Žebrák, έχοντας τόση αυτοπεποίθηση για το δίκαιο των απόψεών του, ώστε να θέσει ως προϋπόθεση την αποδοχή ενός στοιχήματος· ο χαμένος να καεί στην πυρά. Οι καθηγητές δεν ποδέχτηκαν την πρόκλησή του και αποτραβήχτηκαν σε σύσκεψη. Όταν επέστρεψαν, απάντησαν ότι μόνο όποιος αναλάμβανε να τον αντιμετωπίσει, έπρεπε να δεχτεί την ποινή, αν έχανε, κάτι το οποίο ο Hus δεν αποδέχτηκε με την σειρά του. Τότε, το συμβούλιο των αυλικών τούς προέτρεψε να έλθουν σε συμβιβασμό, ωστόσο ο Hus δεν αναφέρεται στην κατάληξη της υπόθεσης. Η αλήθεια είναι ότι δεν εμφανίστηκε, οπότε η αντιπαράθεση δεν έλαβε χώρα¹¹⁴.

Για τις υπόλοιπες δύο κατηγορίες ο Hus επικαλείται τα λόγια του Χριστού “ἐγὼ παρρησίᾳ ἐλάλησα τῷ κόσμῳ· ἐγὼ πάντοτε ἐδίδαξα ἐν συναγωγῇ καὶ ἐν τῷ ἱερῷ, ὅπου πάντοτε οἱ ᾿Ιουδαῖοι συνέρχονται, καὶ ἐν κρυπτῷ ἐλάλησα οὐδέν. τί με ἐπερωτᾷς; ἐπερώτησον τοὺς ἀκηκοότας τί ἐλάλησα αὐτοῖς·” (Ιωαν. 18,20-21), οπότε και αυτός λέει κατά παρόμοιο τρόπο: “Με παρρησία μίλησα και δίδαξα σε σχολές και στο ναό της Βηθλεέμ, όπου καθηγητές, φοιτητές, μαθητές και ο απλός κόσμος συγκεντρώνονται, και δεν έχω πει τίποτα στα κρυφά, όπου θα μπορούσα να παραπλανήσω τον κόσμο από την αλήθεια. Ρώτα, λοιπόν, αυτούς, αν τους έχω πει κάτι κακό στα κρυφά¹¹⁵”. Αντίθετα, κατηγορεί τους καθηγητές ότι παραπλανούν τον κόσμο, διότι δεν μίλησαν ποτέ ανοιχτά κατά της παπικής βούλας, οπότε είναι αυτοί που δεν λένε στον κόσμο την αλήθεια.

Επόμενη κατηγορία κατά του Hus είναι, ότι δεν υπάκουσε την παπική εντολή να μην κηρύττει δημόσια κατά της βούλας, οπότε έδειξε περιφρόνηση προς την Αγία Έδρα. Ο Hus απαντάει, ότι δεν έδειξε περιφρόνηση προς την Αγία Έδρα, αλλά αγνόησε την απαγόρευση διδασκαλίας στο ναό της Βηθλεέμ, επειδή δεν μπορούσε να αφήσει τον κόσμο να πιστεύει ότι θα λάβει άφεση αμαρτιών χωρίς μετάνοια. Σκοπός του ήταν να προστατεύσει τον λαό από το να διαγουμιστεί¹¹⁶. Προσθέτει, ότι αρνείται να πιστέψει και να δεχθεί την βούλα, η οποία καλούσε σε σταυροφορία, ωσάν να είναι το ίδιο το Ευαγγέλιο, ακόμα και υπό την απειλή του αναθέματος, “να το πιστέψει υπό την απειλή της καταδίκης από τον Θεό, το ανάθεμα του αγίου Πέτρου και του Παύλου, όπως δηλώνει η βούλα”, αν δεν έβρισκε στην Αγία Γραφή να δει αν όντως είναι υποχρεωμένος να το κάνει¹¹⁷.

Δεν είναι επίσης σωστό, αυτό που ισχυρίζονται οι καθηγητές, ότι η βούλα του πάπα ισχύει για όλο τον κόσμο. Οι Φράγκοι και οι Άγγλοι δεν της έδωσαν καμιά σημασία, ενώ οι Ναπολιτάνοι την απέρριψαν, καθώς εκεί δεν μπορούν να πάνε οι νούντσιοι του Ιωάννη. Οι δε Έλληνες δεν πιστεύουν καθόλου σε αυτά τα συγχωρητήρια. Μόνο οι Βοημοί, ισχυρίζεται ότι τα δέχτηκαν, ομοιάζοντες με Βαλααμίτες¹¹⁸.

Κατηγορείται, ότι με το να αρνείται να υπακούσει την εντολή του πάπα, διαπράττει θανάσιμο αμάρτημα, σαν να αρνείται να υπακούσει εντολή των αποστόλων. Ο Hus απαντά ότι οι καθηγητές θεωρούν τις παπικές εντολές ότι είναι “της ίδιας αυθεντίας, προνομίου και ισχύος με τις αποστολικές εντολές και κατ’ επέκτασιν τις εντολές του Κυρίου Ιησού Χριστού, διότι οι αποστολικές εντολές δεν είναι τίποτα άλλο παρά εντολές του Κυρίου Ιησού Χριστού”. Απορρίπτει αυτήν την αναγνώριση. Ισχυρίζεται ότι είναι λάθος να ακολουθούνται πιστά οι παπικές εντολές, σαν να προέρχονται από τον ίδιο τον Κύριο. Οι παπικές βούλες ανακαλούνται, όταν αποκαλύπτεται ότι ο πάπας δεν ήταν σωστά ενημερωμένος και σε κάποιες περιπτώσεις μετά τον θάνατό του¹¹⁹.

Στο σημείο αυτό τους θυμίζει την σκηνή με τους παπικούς λεγάτους στην αρχιεπισκοπή, παρουσία του αρχιεπισκόπου Albik, την οποία περιγράψαμε παραπάνω. Το να θεωρεί κάποιος ότι οι παπικές εντολές είναι ισάξιες με τις αποστολικές, είναι σαν να θεωρεί ότι ο πάπας είναι αδύνατον να αμαρτήσει, ότι είναι αναμάρτητος (Impeccabilem), και αυτό το θεωρεί αδιανόητο¹²⁰. Το ότι ο πάπας ισχυρίζεται ότι ομιλεί με αποστολική αυθεντία, δεν σημαίνει ότι οι εντολές του είναι σύμφωνες με την αποστολική διδασκαλία.

Στην Tractatus Gloriosus είδαμε ότι οι καθηγητές ψέγουν τον Hus, επειδή απαίτησε να αποδειχθεί η εγκυρότητα της βούλας με χρήση αγιογραφικών χωρίων. Για τον λόγο αυτό τόν κατηγορούν ότι ανήκει στην σέκτα των Αρμενίων, οι οποίοι αρνούνται να δεχθούν άλλη αυθεντία, όπως αυτή της Εκκλησίας, των αγίων, των θεολόγων, παρά μόνο την Αγία Γραφή. Στην ίδια κατηγορία προσθέτουν ότι αυτός ερμηνεύει την Αγία Γραφή αυθαίρετα, κατά την δική του κατανόηση, όπως κάνουν και οι Βάλδιοι. Έτι περισσότερο, ότι παρακινεί τον λαό να μην υπακούν στις εντολές του μονάρχη, των αρχόντων ή του πάπα, μέχρι να αποδεικνύεται ότι αυτές συμβαδίζουν, ως προς το πνεύμα τους, με την Αγία Γραφή.

Παραδέχεται, λοιπόν, ο Hus, ότι ζήτησε από τους θεολόγους, ν' αποδείξουν τους ισχυρισμούς τους επί της παπικής βούλας “ex lege Dei et ex ratione efficaci”. Αυτό, όμως, δεν τον καθιστά μέλος της αρμένικης σέκτας, διότι σε αυτή την περίπτωση οι άγιοι Αυγουστίνος και Ιερώνυμος¹²¹ θα πρέπει να άνηκαν στην ίδια σέκτα· και οι δύο θεωρούσαν την Αγία Γραφή ως την ανώτερη αυθεντία σε δογματικά ζητήματα¹²². Παραθέτει επίσης αποσπάσματα από τους εξής λατίνους για ν’ αποδείξει ότι η συμφωνία με την Αγία Γραφή είναι ουσιώδης, όταν το θέμα άπτεται της πίστεως. Ούτε η κήρυξη σταυροφορίας, ούτε και η πώληση των συγχωρητήριων μπορούν να στηριχθούν αγιογραφικά, οπότε δεν μπορούν να θεωρούνται αποστολικές διδαχές. Επισημαίνει, λοιπόν, τα εξής:

“Ομολογώ ότι δεν επιθυμώ κάτι άλλο πέρα του να πιστέψω, να υποστηρίξω, να διδάξω και να διαβεβαιώσω ως πίστη, αυτό που είναι απαραίτητο για την σωτηρία, εκτός και αν έχω την ακόλουθη θεολογική παρουσίαση: έτσι έχουν κηρύξει οι Γραφές αναλυτικά ή έμμεσα, συνεπώς πρέπει έτσι να πιστεύουμε, να υποστηρίζουμε και διαβεβαιώνουμε ως πίστη. Κατά συνέπεια, ταπεινά αποδέχομαι ως πίστη, δηλαδή, ως εμπιστοσύνη στις άγιες γραφές, επιθυμώντας να υποστηρίξω, να πιστέψω και να βεβαιώσω ο,τιδήποτε περιλαμβάνεται σε αυτές όσο ανασαίνω”.

Η Αγία Έδρα δεν μπορεί να υπερβεί ό,τι διδάσκεται στο νόμο του Θεού. Επιμένει ότι “οι οκτώ θεολόγοι μας δεν θα με απομακρύνουν από την αλήθεια του Χριστού με τα ψέματά τους, υπό την απειλή της κοσμικής εξουσίας”. Διότι αυτά είναι τα όπλα του αντίχριστου, όχι των υιών του Θεού. Είναι καθήκον των πιστών να επαγρυπνούν και να εντοπίζουν τις κακοδοξίες που κρύβονται στις παπικές βούλες και τα βασιλικά διατάγματα. Αυτή είναι μια εύστοχη απάντηση στο εισαγωγικό της tractatus gloriosus αίτημα περί της διαφύλαξης της διδασκαλίας των μαθημάτων της θεολογικής σχολής από υφέρπουσες κακοδοξίες.

Ωστόσο, σε αυτή την απάντηση κρύβεται ένας εκ διαμέτρου αντίθετος κίνδυνος. Ο Hus εμπιστεύεται την διαφύλαξη της ακεραιότητας της πίστεως στον πιστό ανεξαρτήτως προϋποθέσεων. Ο κάθε πιστός οφείλει να κάνει κρίση επί θεολογικών και εκκλησιαστικών θεμάτων και καλείται να ανατρέψει αποφάσεις και εντολές, εκκλησιαστικές και πολιτικές, χάριν αυτοδικίας. Επίσης, ο Hus κάνει επίκληση στο συναίσθημα, όταν ισχυρίζεται ότι, αν ο λαός οφείλει να υπακούει άκριτα στις εντολές του πάπα και των αρχών, τι θα γίνει αν διαταχθεί να εξολοθρεύσει όλους τους Εβραίους της Πράγας; Διότι έτσι ζητήθηκε με την βούλα της σταυροφορίας, να εξολοθρεύσουν όλους τους Ναπολιτάνους. Τι θα γινόταν, αν τους ζητούσαν να δολοφονήσουν τον ίδιο τον Hus;

Οι θεολόγοι κατηγόρησαν τον Hus, ότι δέχεται μόνο την Αγία Γραφή, απορρίπτοντας την παράδοση. Ο Hus απαντά, ότι δέχεται την παράδοση, αλλά την υποτάσσει στην Γραφή. Η παράδοση δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με την Γραφή και το βιβλικό δόγμα. Αρχικά, δέχεται την αποστολική παράδοση, όπως έχει πει αρκετές φορές, διότι ο ίδιος ο Χριστός απέστειλε τους Αποστόλους, ως μάρτυρες Του και ως αγγελιοφόρους του Ευαγγελίου. Αυτοί έγραψαν το αποστολικό Σύμβολο, την αυθεντική σύνοψη της regula fidei. Κατά παρόμοιο τρόπο αναγνωρίζει και τα άλλα σύμβολα, όπως το Σύμβολο της Νίκαιας και το Quicunque. Παραδέχεται και ενίοτε χρησιμοποιεί την διδασκαλία των Πατέρων, ειδικά αυτών των πέντε πρώτων αιώνων – Αμβροσίου, Ιερωνύμου, Χρυσοστόμου, Βασιλείου, Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Αυγουστίνου και Γρηγορίου του Μεγάλου.

Αναφέρει, ότι η εξάρτησή του από τον άγιο Αυγουστίνο φαίνεται σε κάθε του έργο· για τον Hus o άγιος Αυγουστίνος είναι ο μεγάλος διδάσκαλος. Μετά τον Αυγουστίνο επικαλείται συχνά τον Χρυσόστομο. Κάνει, επίσης, αναφορά στους Βερνάρδο, Άνσελμο, Ακινάτη, Μποναβεντούρα και φυσικά στον Wyclif. Δηλώνει ότι αποδέχεται τις αποφάσεις των οικουμενικών συνόδων, με περισσότερη έμφαση στις τέσσερις πρώτες, της Νίκαιας, της Κωνσταντινουπόλεως, της Εφέσου, της Χαλκηδόνος. Αναφορικά με τις παπικές βούλες, δείχνει σκεπτικισμό, εφόσον αυτές θεωρούνται δεσμευτικές για όλους τους Χριστιανούς, οποιασδήποτε εποχής. Συνοπτικά, λέει ο ίδιος για την στάση του έναντι της παράδοσης:

“Πιστεύω στην αυθεντία των αγίων πατέρων της Εκκλησίας, αλλά όχι στην αυθεντία των οκτώ καθηγητών, παρά μόνο στο βαθμό που λένε την αλήθεια… Δεν βασίζομαι στο δικό μου κεφάλι, αλλά στην κεφαλή που είναι ο Κύριος Ιησούς Χριστός. Δεν βασίζομαι στις γνώμες κάποιων αιρετικών, αλλά σε αυτές των αγίων αποστόλων και θεολόγων, τους οποίους ανέφερα προηγουμένως… Δεν βασίζομαι στην αίρεση των Βάλδιων, αλλά στην αλήθεια του Κυρίου Ιησού Χριστού. Ούτε ακολουθώ την σέκτα των Αρμενίων, αλλά την σέκτα των αγίων αποστόλων, που δεν περηφανεύθηκαν για την εξουσία που τους χορήγησε ο Κύριος, όπως αυτοί οι οκτώ καθηγητές, ούτε τόλμησαν να ισχυρισθούν ότι πίστευαν κάτι που δεν είχε διδάξει ο Κύριος Ιησούς Χριστός μέσω αυτών. Έτσι ο Παύλος, το δοχείο της χάριτος παρέδωσε στους πιστούς το μεγαλύτερο μέρος του νόμου Του, λέγοντας στην προς Ρωμαίους 15 : “οὐ γὰρ τολμήσω λαλεῖν τι ὧν οὐ κατειργάσατο Χριστὸς δι᾿ ἐμοῦ εἰς ὑπακοὴν ἐθνῶν λόγῳ καὶ ἔργῳ” (Ρωμ. 15,18)

Για την προσπάθεια των καθηγητών να στηρίξουν την παπική βούλα σε βιβλικά χωρία, ο Hus σχολιάζει. Υποσχέθηκαν “ότι μπορούσαν να δώσουν από την Αγία Γραφή ξεκάθαρα και αποτελεσματικά επιχειρήματα, ότι η παπική βούλα κρύβει σε κάθε λέξη ξεκάθαρη και φανερή αλήθεια και λογική”. Δεν μπόρεσαν. Αντ' αυτού, κάλεσαν το βασιλικό συμβούλιο ν’ απαγορεύσει κάθε κριτική που ασκείται στην βούλα. Να διακηρύξει, ότι πρέπει να γίνει δεκτή χωρίς προϋποθέσεις και σύμφωνα με το Decretum, dist. 94¹²³.

Ξεκινώντας με τα βιβλικά χωρία, τα οποία επικαλούνται οι καθηγητές προς στήριξη της παπικής βούλας, συναντάμε το Α' Κορ. 4,15: “ἐν γὰρ Χριστῷ ᾿Ιησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα”. Μέσω αυτού οι καθηγητές θεωρούν ότι ο πάπας, προσφέροντας τα συγχωρητήρια στους πιστούς με αποστολική αυθεντία, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να γεννά υιούς στον Χριστό¹²⁴.

Σε αυτό ο Hus απαντά ότι το επιχείρημα του Στανισλάβου περιέχει λογικό σφάλμα, διότι εφαρμόζει ασυνέπεια στην υπόθεση (conditionalis prima conditionali incogrue applicatur- ο Στανισλάβος προσπαθεί να εφαρμόσει argumentum ad consequentiam και ο Hus τον ελέγχει για άρνηση της συνέπειας). Επικαλούμενος το Α Πέτρου 1,3: “Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς καὶ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ὁ κατὰ τὸ πολὺ αὐτοῦ ἔλεος ἀναγεννήσας ἡμᾶς εἰς ἐλπίδα ζῶσαν δι' ἀναστάσεως ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ἐκ νεκρῶν”, θυμίζει στους καθηγητές ότι είναι ο ίδιος ο Χριστός αυτός που αναγεννά του πιστούς¹²⁵. Επίσης, και ο Παύλος στο επιχείρημα των καθηγητών αποδίδει την γέννηση στον Χριστό λέγοντας: “ἐν γὰρ Χριστῷ ᾿Ιησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου”¹²⁶.

Συνεχίζει ότι το επιχείρημα του Στανισλάβου σφάλει στο θέμα (materia) και την δομή (forma). Στην θέμα, διότι η αρχική υπόθεση ταυτίζει τα συγχωρητήρια του πάπα με την άφεση των αμαρτωλών και την πνευματική αναγέννηση εν Χριστώ δια του Ευαγγελίου. Η πλάνη βρίσκεται στο ότι δεν είναι το ίδιο. Συνοψίζει ο Hus το επιχείρημά του:

“Το επιχείρημα σφάλει ως προς το θέμα και τη μορφή. Ως προς το θέμα, διότι λαμβάνει ως αρχική υπόθεση, ότι τα συγχωρητήρια και η άφεση όλων των αμαρτωλών είναι είτε ίσης είτε μεγαλύτερης αξίας, όπως του Αποστόλου, που είναι το ίδιο με το να γεννάει τον υιό του διαβόλου σε υιό του Θεού εν Χριστώ δια του Ευαγγελίου, κάτι που είναι μεγάλης ισχύος και μεγαλύτερης. Μόνο που είναι λάθος. Ο απόστολος μπορεί το πρώτο, αλλά δεν μπορεί το δεύτερο. Δηλαδή μπορεί να γεννά υιούς εν Χριστώ διά του Ευαγγελίου, αλλά δεν μπορεί να χορηγεί συγχωρητήρια και άφεση σε όλους τους αμαρτωλούς: διότι , όπως λέει και το συμπέρασμα στο προηγούμενο κεφάλαιο: δεν μπορεί ο απλός άνθρωπος να δίνει συγχώρεση στους δαίμονες και στους αναθεματισμένους, όπως και στους καταδικασμένους. Αναγνωρίζεται ωστόσο, ότι όπως ο Απόστολος γέννησε πνευματικά υιούς εν Χριστώ διά του Ευαγγελίου, σε αυτούς τους ίδιους παρείχε δια της χειροτονίας την άφεση των αμαρτωλών μυστηριακά. Συνάγεται ότι δεν είναι ούτε μικρότερης, ούτε ίσης, ούτε μεγαλύτερης αξίας, για τον Απόστολο ή τον πάπα να γεννήσει τον υιό του διαβόλου σε υιό του Θεού, και να δίνει συγχωρητήρια και άφεση όλων των αμαρτιών. Συνάγεται, επειδή είναι πρώτα και δεν είναι δεύτερα, ότι δεν είναι δυνατόν να ταυτίζουμε Απόστολο ή πάπα.¹²⁷”

Ως προς την δομή (λογική μορφή) σφάλλει το επιχείρημα διότι, από αρνητική υπόθεση εισάγεται ασύμμετρα κατάφαση (quia ex conditionali negativa infertur irregulariter affirmativa)¹²⁸. Ελέγχοντας ο Hus το επιχείρημα, δέχεται ως αληθές το προκείμενο και εξ' αυτού συνάγεται συμπέρασμα ενάντιο στον λόγο του Θεού ο οποίος είναι αψευδής. Συνεπώς, ψευδές είναι το συμπέρασμα, άρα το επιχείρημα μη έγκυρο.

“Εκ των οποίων συνάγεται για ποιο λόγο το επιχείρημα σφάλλει ως προς την μορφή: διότι από αρνητική υπόθεση εισάγεται ασύμμετρα κατάφαση, και με αυτό τον τρόπο επιχειρηματολογούν. Εάν, λοιπόν, είναι ελλάσον, το να γεννά τους υιούς του διαβόλου σε υιούς του Θεού εν Χριστώ δια του Ευαγγελίου, από το να παρέχει συγχωρητήρια και άφεση αμαρτιών σε όλους τους αμαρτωλούς, τους καταραμένους και τους καταδικασμένους εις τον αιώνα, και ο Απόστολος έκανε το πρώτο, άρα ο πάπας μπορεί να κάνει το δεύτερο. Η ηγουμένη (σ.τ.μ. η προκείμενη πρόταση στην λογική επιχειρηματολογία), λοιπόν, είναι αληθινή, οπότε το συμπέρασμα είναι ενάντιο στον λόγο του Θεού, ότι στην κόλαση δεν υπάρχει σωτηρία, το οποίο λέγεται στο αδιάψευστο Μαρκ. 3,29 ὃς δ᾿ ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον, οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλ᾿ ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου κρίσεως. Και από αυτό προκύπτει η ακυρότητα του επιχειρήματος¹²⁹”.

Στον ισχυρισμό των καθηγητών, ότι το δόγμα σχετικά με τα συγχωρητήρια είναι πίστη των Χριστιανών εδώ και αιώνες, ο Hus απαντά ότι πίστη των Χριστιανών εδώ και αιώνες είναι η δωρεάν άφεση των αμαρτιών στον μετανοημένο. Η άφεση είναι τριπλή: η αυθεντική (αξιωματικώς), η ημι-αυθεντική (υπαξιωματικώς), και η μυστηριακή (υπηρετικώς). Κατά τον Hus πάντα, η πρώτη ανήκει στον Θεό, την δεύτερη εφάρμοσε ο Χριστός με την ανθρώπινη φύση του, επειδή είχε διπλή φύση, και μόνο την τρίτη μπορούν να χορηγούν οι ιερείς¹³⁰. Γράφει:

“Αυτή είναι η πίστη μου για την άφεση των αμαρτιών, όχι αβέβαιη αλλά σίγουρη: ότι πλήρης απαλλαγή από την τιμωρία και την ενοχή κατέχει κάθε άγιος, ο οποίος ήταν αμαρτωλός, αλλά μετά θάνατον έχει εισέλθει στην χαρά του ουρανού. Θα γίνει χαρά όλων των μελών της του Χριστού Εκκλησίας, οι οποίοι έζησαν στην αμαρτία, όταν μετά την γενική ανάσταση ο νυμφίος Χριστός την παρουσιάσει ένδοξη, χωρίς καμία κηλίδα ή κάτι παρόμοιο”.

Σύμφωνα με αυτά, ούτε ο πάπας ούτε κανείς άλλος έχει την εξουσία να χορηγεί άφεση όλων των αμαρτιών. Μόνο ο Χριστός “αίρει τις αμαρτίες του κόσμου”. Κανένας ιερέας δεν μπορεί να επαίρεται ότι μπορεί να το κάνει, διότι είναι απλός λειτουργός των Μυστηρίων, δεν είναι ο δημιουργός τους. Ο πάπας, ως απλός άνθρωπος δεν μπορεί να χορηγεί συγχωρητήρια όλων των αμαρτιών, πολύ δε περισσότερο στους καταδικασμένους, στους δαίμονες, στους αμετανόητους. Αυτό μπορεί να το κάνει, όπως και κάθε άλλος ιερέας, μόνο στους μετανοούντες.

Επί του βιβλικού χωρίου, ο Hus ερμηνεύει λέγοντας, ότι ο απόστολος Παύλος αναγέννησε μεν πνευματικώς του πιστούς, αλλά αυτό δεν το έπραξε αφ' εαυτού, με την δική του δύναμη, αλλά με την δύναμη του Θεού. Ο απόστολος ήταν όργανο της χάριτος του Θεού. Ο ίδιος ο Παύλος ομολογεί ότι μόνο ο Θεός μπορεί να υιοθετεί τους ανθρώπους ως υιούς του, μέσω του προορισμού, “καθὼς καὶ ἐξελέξατο ἡμᾶς ἐν αὐτῷ πρὸ καταβολῆς κόσμου εἶναι ἡμᾶς ἁγίους καὶ ἀμώμους κατενώπιον αὐτοῦ, ἐν ἀγάπῃ, προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν διὰ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ εἰς αὐτόν, κατὰ τὴν εὐδοκίαν τοῦ θελήματος αὐτοῦ” (Εφ. 1,4-5). Επίσης, ο Παύλος δεν μπορούσε να χορηγεί άφεση των αμαρτιών με την δική του δύναμη, παρά μόνο μυστηριακά. Επιπλέον πολλοί πάπες δεν έχουν την ικανότητα να οδηγήσουν ανθρώπους στην υιοθεσία του Θεού μέσω του Ευαγγελίου.

Στον ισχυρισμό των καθηγητών ότι, εφόσον ο Χριστός συγχωρούσε αμαρτίες, και ο πάπας ως βικάριος μπορεί επίσης να συγχωρεί αμαρτίες, ο Hus απαντά με ένα παράδειγμα. Ο Χριστός έδωσε επίσης στους αποστόλους την δύναμη να θεραπεύουν τους αρρώστους και να ανασταίνουν νεκρούς. Οι σημερινοί επίσκοποι, αν και διάδοχοι των αποστόλων, όχι μόνο δεν έχουν παρόμοια δύναμη, αλλά και αν την είχαν, θα την χρησιμοποιούσαν για να κερδίζουν χρήματα. Ο Θεός τους δίνει την δύναμη, για να ωφελούν την Εκκλησία, όχι τον εαυτό τους. Οι σημερινοί επίσκοποι καταχρώνται αυτήν την δύναμη, συνεπώς την έλαβαν μάταια.

Οι απόστολοι χρησιμοποιούσαν την δύναμή τους, για να κηρύξουν το Ευαγγέλιο σε όλο τον κόσμο. Οι πάπες, οι καρδινάλιοι και οι επίσκοποι δεν μπαίνουν καν στον κόπο να περιδιαβούν τον κόσμο και να κηρύξουν το Ευαγγέλιο σε κάθε πλάσμα. Απεχθάνονται την ταπείνωση και την εργασία. Τούς λείπει η [ποιμαντική] γνώση για να ασκήσουν τα καθήκοντά τους, πολύ δεν περισσότερο το μυστήριου του δεσμείν και λύειν. Δεν δίνουν άφεση αμαρτιών με το βάπτισμα, το κήρυγμα και την προσευχή, αλλά δεσμεύουν τους πιστούς για τα χρήματα. Κηρύσσουν αιρετικό οποιονδήποτε τους υπενθυμίζει το “δωρεάν ελάβατε, δωρεάν δότε”.

Ο σύγχρονος πάπας είναι σκιά του αλλοτινού παναγιώτατου πατέρα. Καβαλάει περήφανο άτι, φορώντας αυτοκρατορικές ρόμπες, εστεμμένος χρυσή τιάρα. Αν και σκιά θεωρεί εαυτόν μεγαλύτερο του αποστόλου Πέτρου και λατρεύεται υπό των ανθρώπων, αντί γονατιστός να θεραπεύει αυτούς από τις ασθένειες. Ο Χριστός απαγόρευσε στους μαθητές Του να Τον λατρεύουν, και αυτοί με τις σειρά τους τους πιστούς. Ο πάπας, αντίθετα, το απαιτεί.

Ο Hus κατηγορεί τον Στανισλάβο ως υποκινητή της άθλιας λατρείας του πάπα. Σύμφωνα με τον Στανισλάβο, ο πάπας είναι η κεφαλή της στρατευομένης Εκκλησίας, η καρδιά της, η αστείρευτη πηγή της, και το πιο ασφαλές καταφύγιο capitaliter, fontaliter et alvealiter. Σε αυτό ο Hus επικαλείται ως απάντηση το ρητό του αποστόλου Παύλου “ὥστε οὔτε ὁ φυτεύων ἐστί τι οὔτε ὁ ποτίζων, ἀλλ᾿ ὁ αὐξάνων Θεός” (Α' Κορ. 3,7). Και τι να πει κανείς για έναν πάπα, ο οποίος ούτε φυτεύει, ούτε ποτίζει. Το μόνο που κάνει είναι να κουνά τα χείλη του για να υπαγορεύσει στον γραμματέα την λέξη “γένοιτο”(fiat), διατάσσοντας την βούλα των συγχωρητηρίων¹³¹.

Επόμενο βιβλικό απόσπασμα που φέρουν ως αποδεικτικό οι καθηγητές είναι το Β' Κορ. 2,10-11: “ᾧ δέ τι χαρίζεσθε, καὶ ἐγώ· καὶ γὰρ ἐγὼ εἴ τι κεχάρισμαι ᾧ κεχάρισμαι, δι᾿ ὑμᾶς ἐν προσώπῳ Χριστοῦ, 11 ἵνα μὴ πλεονεκτηθῶμεν ὑπὸ τοῦ σατανᾶ”. Ισχυρίζονται ότι εφόσον ο Παύλος μπορούσε να το κάνει, το ίδιο μπορούν να το κάνουν και οι επίσκοποι τοπικά στις επαρχίες τους, ενώ ο πάπας μπορεί να το κάνει οικουμενικά και απόλυτα¹³².

Ο Hus απαντά θυμίζοντας και πάλι τον διαχωρισμό μεταξύ αυθεντικής, ημι-αυθεντικής και μυστηριακής συγχώρεσης. Ρωτά, αν ο πάπας σταυρώθηκε για εμάς όπως ο Χριστός, αν αποκεφαλίστηκε για εμάς όπως ο Παύλος, αν σταυρώθηκε για εμάς όπως ο Πέτρος. Ρωτά, αν μαρτύρησε για την ομολογία του νόμου του υπέρτατου ποντίφικα, που είναι ο Χριστός. Επίσης, θυμίζει την απαγόρευση από αφρικανική σύνοδο στην χρήση του όρου “υπέρτατου ποντίφικας”, όπως και την αντίδραση του πάπα Γρηγορίου του Μέγα στην ίδια προσφώνηση¹³³. Παραδέχεται, ότι ο πάπας μπορεί συγχωρεί αμαρτίες και να προσεύχεται για τους εχθρούς του, όπως ο Παύλος, αλλά δεν μπορεί να πουλά συγχωρητήρια όλων των αμαρτιών για χρήματα¹³⁴.

Στην συνέχεια ο Pàleč παραθέτει στην Tractatus Gloriossus τα εξής χωρία:

Ιωαν. 20,22-23: “καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐνεφύσησε καὶ λέγει αὐτοῖς· λάβετε Πνεῦμα ῞Αγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται”.

Ματθ. 16,19: “καὶ δώσω σοι τὰς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς”.

Ματθ. 18,18: “᾿Αμὴν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ”.

Επ’ αυτών ισχυρίζεται ότι οι φράσεις είναι χωρίς νόημα, “αν δεν ήταν στο χέρι του πάπα, η αυθεντία και η πλήρης εκκλησιαστική εξουσία να κρίνει δίκαια, να αθωώνει και να τιμωρεί τις υπερβολές και τις αμέλειες, τις αμαρτίες και τα εγκλήματα, τις προσβολές και τα παραπτώματα, εναντίον της βασιλείας του ουρανού˙ και από την άλλη, φιλεύσπλαχνα και ευγενικά να συγχωρεί και να μετριάζει τις προσβολές, τα παραπτώματα και μέσω τιμωρίας επί της γης, με το να χορηγεί συγχωρητήρια και άφεση αμαρτιών”. Στα κοσμικά βασίλεια η βασιλικοί βικάριοι έχουν αυτή την εξουσία, που τους δόθηκε από τους βασιλείς και ηγεμόνες τους. Πως αλλιώς θα μπορούσε να ισχύσει η αλήθεια των παραπάνω χωρίων, εάν ο πάπας δεν είχε την αυτή αυθεντία; Τι είδους κριτής θα ήταν τότε¹³⁵;

Ο Hus ξεκινά την απάντησή του με τον ήδη αναφερθέντα ισχυρισμό, ότι ο πάπας δεν μπορεί να συγχωρήσει κανέναν, αν δεν τον συγχωρήσει πρώτα ο Θεός. Όσο για τα κλειδιά, ο Πέτρος έλαβε δύο, δηλαδή, το κλειδί της διορατικότητας και το κλειδί της αυθεντίας. Ο πάπας, όπως και κάθε άλλος ιερέας, θα πρέπει να κατέχει και τα δύο, για να μπορεί να διακρίνει την παράβαση του μετανοούντα και να εφαρμόζει την κατάλληλη απολύτρωση. Αν, όπως, ο πάπας ή κάποιος άλλος επίσκοπος ή ιερέας δεν γνωρίζει τον δεκάλογο των άρθρων της πίστεως, τότε του λείπει το κλειδί της διάκρισης¹³⁶.

Για να ενισχύσει το επιχείρημά του, παραθέτει από τις Προτάσεις του Πέτρου του Λομβαρδού¹³⁷, όπου λέγεται ότι πολλοί είναι αυτοί που δεν έχουν το κλειδί της γνώσεως, οπότε δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το κλειδί της αυθεντίας. Ο Πέτρος δεν χρησιμοποίησε το κλειδί της άφεσης των αμαρτιών για να βγάλει χρήματα, αλλά είπε στον Σίμωνα “τὸ ἀργύριόν σου σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν” (Πραξ. 8,20). Καταλήγει, ότι όλοι οι βικάριοι του Πέτρου θα έπρεπε να πράττουν το ίδιο¹³⁸.

Για να μην θεωρηθούν τα παραπάνω, ως αμφισβήτηση του ρόλου του πάπα στην εκκλησία εκ μέρους του Hus, αυτός επαναλαμβάνει ότι ο διάδοχος του Πέτρου έχει την εκκλησιαστική αρμοδιότητα να κρίνει δίκαια, να αναζητεί και να τιμωρεί τα παραπτώματα και να λειτουργεί κατά πως ορίζει ο Pàleč στην διατριβή του. Τότε, ποια είναι η διαφωνία του; Αρχικά στο πρόσωπο που κάθεται στην Αγία Έδρα, αλλά αυτό δεν το αναφέρει. Εδώ δίνει μια νέα ερμηνεία στο Α' Κορ. 2,15: ὁ δὲ πνευματικὸς ἀνακρίνει μὲν πάντα, αὐτὸς δὲ ὑπ᾿ οὐδενὸς ἀνακρίνεται.

Με βάση την δική του ερμηνεία οι λαϊκοί έχουν την υποχρέωση να κρίνουν τις πράξεις των ιεραρχών, των επισκόπων και του πάπα και να αποφαίνονται αν αυτές είναι ορθές, όπως και ο απόστολος Παύλος έκρινε τον Πέτρο στην Αντιόχεια. Κατά την αυτή ερμηνεία, και οι ιεράρχες έχουν καθήκον να πράττουν το ίδιο, αρκεί και οι δύο λαϊκοί και ιερατείο να είναι “πνευματικοί”¹³⁹. Για τον πάπα ισχύει το ότι μπορεί να κρίνει και τα κοσμικά πράγματα, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι σφετερίζεται κοσμική εξουσία. Μπορεί να αφορίζει πρίγκιπες και βασιλείς, αλλά δεν μπορεί να ανακατεύεται στο πολιτικά τους καθήκοντα και δικαιώματα, αν τα ασκούν με δικαιοσύνη. Γράφει:

“Και αν πουν οι ιερείς στους λαϊκούς: Τι σας ενδιαφέρει εσάς, να παρακολουθείτε την ζωή ή τα έργα μας; μπορούν οι λαϊκοί πολύ λογικά να πουν: διότι κι εσάς σας ενδιαφέρει να εισπράττετε δεκάτες και ελεημοσύνες, τόσες, όσες δεν εισπράττουν οι κοσμικοί άρχοντες ως φόρους από τους υπηκόους τους, ούτε για χάρη της διακυβέρνησης ή της υπεράσπισης από τον εχθρό¹⁴⁰”.

Ο Hus δεν αμφισβητεί ούτε τον θεσμό του πάπα, ούτε τον θεσμικό του ρόλο. Αμφισβητεί την καταχρηστική άσκηση της εξουσίας εκ μέρους του, όπως και εκ μέρους κάθε ιεράρχη ή ιερέα, ο οποίος είναι ένοχος σιμωνίας. Αποδίδει ελεγκτικό ρόλο στον απλό πιστό.

Στη συνέχεια, οι καθηγητές ισχυρίζονται ότι ο πάπας έχει την εξουσία να ζητά την συνδρομή των πιστών για την υπεράσπιση της εκκλησίας, της Αγίας Έδρας, της πόλης της Ρώμης και των πατριμονίων. Επίσης, έχει την εξουσία να επιβάλει σωματικές ποινές, ακόμη και να εκτελεί τους αδιόρθωτους. Φέρνουν ως παράδειγμα τον Μωυσή, οποίος διέταξε τους υιούς Ισραήλ “ἀποκτείνατε ἕκαστος τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸν πλησίον αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸ ἔγγιστα αὐτοῦ" (Εξ. 32,27) εναντίον όσων προσκύνησαν το χρυσό είδωλο. Εκθέτοντας και άλλα παρόμοια εδάφια από την Παλαιά Διαθήκη, οι καθηγητές καταλήγουν ότι ο πάπας, όχι μόνο μπορεί να καλεί τους πιστούς να πολεμήσουν τους εχθρούς του, αλλά και να απαιτεί οικονομική ενίσχυση για μια τέτοια εκστρατεία. Άρα, κανείς δεν έχει δικαίωμα να διαμαρτύρεται για την βούλα κήρυξης της σταυροφορίας¹⁴¹.

Αρχικά, στην απάντησή του ο Hus ξεκαθαρίζει κάποιες διακρίσεις:

“Άλλο είναι να πολεμά κάποιος, άλλο να καλεί σε πόλεμο· άλλο είναι να πολεμούν οι κληρικοί, άλλο οι λαϊκοί· άλλο είναι για τον λευίτη και τον ιερέα της Παλαιάς Διαθήκης να πολεμά και να σκοτώνει ανθρώπους, άλλο στην Καινή· άλλο να πολεμά με απ’ ευθείας εντολή από τον Θεό, άλλο για την σκοπιμότητα κάποιου και με την δική του εξουσία¹⁴²”.

Στην συνέχεια καθορίζει ότι ο “δίκαιος πόλεμος” εξαρτάται από τρεις συνθήκες· δίκαιη διεκδίκηση, νόμιμη εξουσιοδότηση, δίκαιη πρόθεση. Πρέπει να γίνεται για την επιβολή του νόμου του Θεού, όχι για κοσμικές κτήσεις, φιλοδοξίες, ματαιοδοξίες ή εκδικητικότητα. Κανείς δεν πρέπει να θέτει τον εαυτό του σε θανάσιμο κίνδυνο, παρά μόνο για την θεία δικαιοσύνη. Όσον αφορά την νόμιμη εξουσιοδότηση, αυτή δίδεται σε περιπτώσεις ανάγκης ή επιβολής της ειρήνης. Αναφορικά με την τρίτη συνθήκη, ο πόλεμος δικαιολογείται ως υπεράσπιση της θείας τάξης και να μη προέρχεται από την αγάπη για κυριαρχία και δήωση ή άλλη εγκληματική πράξη¹⁴³.

Κατόπιν τούτων, είναι διαφορετικό να λέει κάποιος, όπως οι καθηγητές, ότι ο πάπας έχει την εξουσία να καλεί τους πιστούς να πολεμήσουν γι’ αυτόν και να ζητά οικονομική ενίσχυση, και διαφορετικό το να ασκεί την εξουσία του νόμιμα. Κατά τον Hus, ο πάπας διέπραξε τρία λάθη, εκδίδοντας την βούλα της σταυροφορίας: πρώτον, καταλόγισε αίρεση σε ανθρώπους καταδικάζοντάς τους στην πυρά· εκδίδοντας την ετυμηγορία εναντίον του Λαδισλάβου και των συνεργατών του, κηρύσσοντας αυτούς αφορισμένους, ψεύδορκους, σχισματικούς. Βλάσφημους, πεπτωκότες αιρετικούς, συνεργούς αιρετικών, εχθρούς της εκκλησίας, ενόχους προδοσίας, που θα έπρεπε να τιμωρηθούν· ανακηρύσσοντας τους εχθρούς της εκκλησίας, οι οποίοι στην πραγματικότητα εμποδίζουν την δικιά του απληστία και αρχομανία¹⁴⁴.

Ο Hus αρνείται ότι ο πάπας έχει την ικανότητα να κρίνει σχετικά με την πρώτη συνθήκη, διότι η κήρυξη πολέμου εκ μέρους του δείχνει έλλειψη αγάπης, οπότε αμαρτάνει. Δεν έχει εξουσία εκ Θεού, για να κηρύξει τέτοιου είδους πόλεμο. Αλλά, ούτε και την σωστή πρόθεση έχει, διότι διατάζει όλους τους εκκλησιαστικούς ν' αποκηρύξουν τον Λαδισλάβο. Επιπροσθέτως, διατάζει όλους τους ανθρώπους της εκκλησίας και τους πιστούς να εξολοθρεύσουν τους εχθρούς του. Δεν ακολουθούν το παράδειγμα του Χριστού, ο οποίος υπέφερε την αδικία και την σταύρωση. Ούτε οι απόστολοι πολεμούσαν¹⁴⁵.

Ο Hus παραπέμπει στον Βερνάρδο και στα δικά του λόγια¹⁴⁶, ότι είναι παράνομο για έναν ιερέα να πολεμάει, και ειδικά για τον πάπα. Δεν μπορεί να συγχωρεί ανθρώπους για να εμπλακούν στην δολοφονία άλλων Χριστιανών, ακόμα κι αν αυτοί είναι εχθροί του. Ο Χριστός είπε στην παραβολή του δείπνου, “ανάγκασον εισελθείν” (Λουκ. 14,23), αλλά αυτό το “ανάγκασον” δεν σημαίνει να τους εξολοθρεύσει¹⁴⁷.

Στην συνέχεια συνοψίζει λέγοντας, ότι ούτε ένα εδάφιο της Αγίας Γραφής ή του κανονικού δικαίου δεν δίνει το δικαίωμα στον πάπα, να κηρύσσει σταυροφορία, δηλαδή πόλεμο εναντίον Χριστιανών, να εγκρίνει την εξολόθρευση αυτών και μάλιστα να δίνει άφεση προκαταβολικά σε όσους δολοφονούν Χριστιανούς. Οι επίσκοποι θα πρέπει να υπερασπίζονται την εκκλησία, αλλά με όπλα πνευματικά, όχι υλικά, όπως διδάσκει ο απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους επιστολή του (6,13-18)¹⁴⁸.

Σχετικά με το επιχείρημα των καθηγητών, ότι ο πάπας έχει δικαίωμα να ζητά την οικονομική ενίσχυση των πιστών, για να κάνει πόλεμο, συγχωρώντας ως αντάλλαγμα τις αμαρτίες τους, ο Hus το θεωρεί εντελώς λάθος. Η μετάνοια δεν μπορεί να είναι εμβόλιμη στον αμαρτωλών από την μεριά του ιερέα. Μόνο ο Θεός μπορεί να δώσει μετάνοια στον άνθρωπο και είναι αυτός που πραγματικά τον συγχωρεί. Η πώληση συγχωρητηρίων ως μέσα μετανοίας είναι υποκρισία, με μόνο στόχο την απόκτηση χρημάτων¹⁴⁹.

Με την παρουσίαση του έργου αυτού του Hus κλείνει η μελέτη του θέματος των συγχωρητήριων. Η αντίδραση του τον οδήγησε στην εξορία, όπως είδαμε στην βιογραφία του. Να πούμε ότι τον ίδιο μήνα που έφυγε ο Hus από την Πράγα, έφθασαν τα νέα στην πόλη. Ο πάπας είχε έρθει σε συμβιβασμό με τον Λαδισλάβο ήδη εδώ και τέσσερις μήνες.

8.16.8 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ – Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΤΟΥ JAN HUS ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΥΘΗΡΟ

Όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος κάρφωσε τις 95 Θέσεις παρέλαβε την σκυτάλη του αγώνα κατά των συγχωρητήριων και της παπικής αυθαιρεσίας από τον Jan Hus. Στην συνέντευξη του πρώτου με τον καρδινάλιο Cajetan το 1518 μ.Χ. φάνηκε ότι η κριτική του Λούθηρου στα συγχωρητήρια οφειλόταν στην άρνησή του να αποδεχθεί μία πρακτική, η οποία δεν στηρίζονταν στην Αγία Γραφή ή την πατερική παράδοση. Ωστόσο, η κριτική του αυτή την εποχή ήταν περιορισμένη¹⁵⁰.

Η αντιπαράθεση κλιμακώθηκε κατά τον διάλογο του Λούθηρου με τον Johannes Eck στην Λειψία. Η δυο τους είχαν ήδη ξεκινήσει το 1518 μ.Χ. αλληλογραφία πάνω στο θέμα των συγχωρητήριων, η αλληλογραφία αυτή, όμως, παρέμενε ιδιωτική, μέχρι που ο συνεργάτης του Λούθηρου, Andreas Bodenstein von Karlstadt, υπερασπίστηκε 380 θέσεις αυτού με έντυπο φυλλάδιο που κυκλοφόρησε δημόσια. Στην συνέχεια συμφωνήθηκε η δημόσια αντιπαράθεση να λάβει χώρα στην Λειψία¹⁵¹. Οι δυο τους συναντήθηκαν γι’ αυτό τον σκοπό στις 4 Ιουλίου του 1519 μ.Χ.

Το αρχικό σημείο των ισχυρισμών του Eck ήταν, ότι ο θεσμός του πάπα αντιπροσώπευε “την μία και υπέρτατη μοναρχία, η οποία τέθηκε στην Εκκλησία του Θεού με τον θείο νόμο του Χριστού” από την εποχή του αποστόλου Πέτρου¹⁵². Ο Λούθηρος αρνήθηκε αυτό τον ισχυρισμό προτείνοντας, ότι στην Ρώμη δεν αναγνωριζόταν πρωτείο την αποστολική εποχή, ούτε ο Πέτρος είχε αναγνωριστεί ως πρώτος μεταξύ των αποστόλων από τον ίδιο τον Κύριο.

Σε απάντηση ο Eck κατηγόρησε τον Λούθηρο, ότι ακολουθεί την αίρεση του John Wyclif και του Jan Hus, οι οποίοι, επίσης, υποστήριζαν ότι ο Πέτρος δεν ήταν η κεφαλή της οικουμενικής εκκλησίας, ότι η παπική υπεροχή ήταν αποτέλεσμα πολιτικής ανάμειξης στα εκκλησιαστικά ζητήματα (σ.σ. εννοεί την Κωνσταντίνεια Δωρεά), και κατά συνέπεια δεν ήταν σωτηριολογικό ζήτημα η παπική υπεροχή¹⁵³.

Αυτή η κατηγορία έπιασε τον Λούθηρο απροετοίμαστο. Αρχικά αποστασιοποιήθηκε από τους Wyclif και Hus, λέγοντας ότι δεν έχει σχέση με Βοημούς, αλλά αμέσως το ξανασκέφτηκε και ανακάλεσε την προηγούμενη δήλωσή του¹⁵⁴. Κατά την διάρκεια του διαλείμματος της συζήτησης διάβασε τα πρακτικά της συνόδου της Κωνσταντίας, με αποτέλεσμα να συμπεράνει ότι “μεταξύ των άρθρων του Jan Hus και των Βοημών, πολλά είναι ξεκάθαρα χριστιανικά και ευαγγελικά¹⁵⁵”.

Βρήκε ότι τα άρθρα αυτά είχαν μακρά γενεαλογία στην καθολική παράδοση κι έτσι επιβεβαίωσε την ορθότητα των απόψεων του Hus, θεωρώντας ότι αυτές βασιζόταν στα έργα του αγίου Αυγουστίνου και του Πέτρου Λομβαρδού¹⁵⁶. Ο Eck με την σειρά του συμπέρανε ότι ο Λούθηρος ακολουθούσε την αίρεση των Βοημών¹⁵⁷. Από το σημείο αυτό της γνωριμίας του με τον Hus, ο Λούθηρος ξεκίνησε να δίνει έμφαση στην μελέτη της Αγίας Γραφής και κατέληξε στην θεωρία της Sola Scriptura¹⁵⁸.

Στη συνέχεια ο Λούθηρος έλαβε από την Βοημία ένα πακέτο με δύο επιστολές του Hus και ένα βιβλίο του, όπως αναφέρει σε επιστολή προς τον φίλο του Johannes Staupitz¹⁵⁹. Τις επιστολές έστειλε στον Λούθηρο ο πάστορας της ενορίας του Týn της Πράγας, Jan Poduška, και τις μετέφερε ο βικάριός του, Václav Roždalovský. Μαζί έφερε και ένα αντίγραφο του De Ecclesia του Hus. Οι Ουσσίτες έμαθαν για τα όσα είπε ο Λούθηρος από τον Ιάκωβο, έναν Βοημό οργανοπαίχτη, ο οποίος παρίστατο στην συζήτηση της Λειψίας και στη συνέχεια συνομίλησε με τον Λούθηρο¹⁶⁰.

Τα δώρα συνοδευόταν από μία επιστολή του Jan Poduška. Σε αυτήν ο συντάκτης εξήρε τις προσπάθειες του Λούθηρου. Τον αποκαλεί “ευγενή κυνηγό ψευδο-αποστόλων, που προσπαθεί να φέρει στο προσκήνιο τον λόγο του Θεού και τον διαβεβαίωσε, ότι ο λαός της Βοημίας “σέ στηρίζει με τις προσευχές του μέρα και νύχτα”. Ελπίζει “αυτό που ήταν ο Hus για τη Βοημία, εσύ, ώ Μαρτίνε, να γίνεις για την Σαξονία¹⁶¹”.

Επίσης, τον παροτρύνει να διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο που του έστειλε, “ώστε να μπορέσεις να εξετάσεις και να κρίνεις, ποιος ήταν αυτός ο άντρας, όχι από τις φήμες των κακών αποφάσεων της συνόδου της Κωνσταντίας, αλλά από την πραγματική εικόνα της ψυχής του, δηλαδή, από τα βιβλία του¹⁶²”.

Η αντίδραση του Λούθηρου στην γνωριμία του με τον Hus ήταν ενθουσιώδης. Σε επιστολή του προς τον Γεώργιο Spalatin , γραμμένη τον Φεβρουάριο του 1520, λέει το περίφημο “χωρίς να το ξέρουμε, είμαστε όλοι Ουσσίτες”. Με αυτή την δήλωση ο Λούθηρος ταυτίζεται με τον Hus, δηλαδή, αναγνωρίζει και ομολογεί την ταυτότητα της θεολογίας του με τον Βοημό γνωστικό.

Παράλληλα, την ίδια χρονιά εμφανίζονται δύο εκδόσεις του De Ecclesia με τη χρήση της άρτι εφευρεθείσας τυπογραφίας, στο Hagenau και την Βασιλεία¹⁶³, με αποτέλεσμα την υιοθέτηση του συμπεράσματος του Λούθηρου και από άλλους οπαδούς της μεταρρύθμισης.

Δύο αποτελέσματα προέκυψαν από την ανάγνωση του έργου αυτού˙ ο Jan Hus έπαψε να είναι εχθρός του γερμανικού λαού και οι μεταρρυθμιστές υιοθέτησαν την αντι-παπική επιχειρηματολογία του, όπως την βρήκαν στο βιβλίο. Τον Ιούνιο του 1520 ο πάπας Λέοντας Ι' καταδίκασε με τη βούλα του Exsurge Domine 41 θέσεις του Λούθηρου, και τον κατηγόρησε ότι ακολουθεί την αίρεση “των Ελλήνων και των Βοημών”¹⁶⁴.

Στο σημείο αυτό τελειώνει η εργασία μας για τον Jan Hus. Θα ακολουθήσει ένα Παράρτημα αφιερωμένο στις επαφές των ουσσιτών με την Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως. Εκεί θα δοθούν τρεις σπάνιες πηγές, οι οποίες δίνουν τα στοιχεία για τις επαφές αυτές.

___________________________

1 Paul de Vooght, L' Hérésie de Jean Huss,στην σειρά Bibliothèque de la Revue d'histoire ecclésiastique 34, Universitaires de Louvain 1960, p. 481: “ il fut condamné á cause de sa doctrine sur l'Église par un concile qui professait sur le même point une doctrine sans doute pire”.