Τα πρώτα Συντάγματα

       Με την απελευθέρωση των πρώτων επαρχιών, και ενώ διαρκούσε ακόμη η Επανάσταση, φάνηκε επιτακτική η ανάγκη για την δημιουργία των απαραίτητων φορέων, που θα ασκούσαν την διοίκηση των επαρχιών αυτών, καθώς και για τον καθορισμό της μορφής του Πολιτεύματος. Ήδη πριν την Επανάσταση είχαν εμφανιστεί κείμενα με την μορφή Συνταγμάτων, που προσπαθούσαν να προωθήσουν τις ιδέες των δημιουργών τους, πάνω σ' αυτό το θέμα. Δύο τέτοια κείμενα ήταν:
      
       α) Ρήγα του Φιλοπάτριδος νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας. Το κείμενο αυτό εμπνευσμένο από το Σύνταγμα της 24^ης Ιουνίου 1793 της Γαλλικής Δημοκρατίας, θεωρούνταν χαμένο μέχρι το 1871¹. Βρέθηκε στο αρχείο του καθηγητή Ν. Μανιάκη και εκδόθηκε το πρώτον υπό του Π. Χιώτη στο περιοδικό «Παρθενών», τομ. Α', Αθήναι 1871, σελ. 506-512 & 545-556. Ως εκ τούτου, ελάχιστα επέδρασε στις αποφάσεις των Εθνοσυνελεύσεων. Mετά την πρώτη έκδοσή του επανεκδόθηκε επανειλημμένα, λόγω της φιλολογικής του αξίας.

       Β) Ανωνύμου (Ι. Κωλέττη), Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας κτλ. συντεθείς τε και τύποις εκδωθείς παρά ανονίμου του Έλληνος. Το κείμενο αυτό εκδόθηκε πρώτη φορά στην Πίζα το 1806 και κυκλοφόρησε στην σκλαβωμένη Ελλάδα, ως μανιφέστο, με τον ίδιο τρόπο που κυκλοφορούσαν στην Γαλλία παρόμοια μανιφέστα πριν την εκεί επανάσταση. Σαφώς επηρεασμένο από τις ιδέες του «Διαφωτισμού», δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη λόγω του εριστικού και διχαστικού ύφους του συντάκτη του, αλλά και του ανεφάρμοστου των προτάσεών του στα ελληνικά δρώμενα².

          Κατά τον Γενικό Οργανισμό της Πελοποννήσου, τον οποίο πρότεινε ο Δ. Υψηλάντης τον Αύγουστο του 1821, ως σύστημα διοίκησης ορίζονταν αυτό της Γερουσίας με ισχύ ενός χρόνου³. Παρόμοιο σύστημα ψήφισε και η Συνέλευση της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, που συγκροτήθηκε την 4^η Νοεμβρίου 1821 στο Μεσολόγγι, υπό την προεδρεία του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου⁴. Ομοίως και στην Ανατολική Ελλάδα, με τον Οργανισμό του Αρείου Πάγου, με καθυστέρηση εξαιτίας της καταστροφής του Γαλαξιδίου, την 15^η Νοεμβρίου 1821⁵. Η Νομική Διάταξη είναι εκτενέστερη και αξίζει να σταθούμε σε κάποια σημεία της.

          Στο Τμήμα Α', κεφ. Πρώτον, Πολιτικά καθορίζονται τα εξής:

Α-  Όσοι κάτοικοι της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν είναι Έλληνες.

Β- Όσοι πατρόθεν, ή μητρόθεν, ή αμφοτερόθεν από Έλληνας καταγόμενοι, εγεννήθησαν ή εμετοίκησαν εις ξένην γην, αν οίκοθεν επιστρέψωσιν εις την Ελλάδαν, είναι Έλληνες∙ και αν, αφού επισήμως προσκληθώσιν από την διοίκησιν της Ελλάδος, επιστρέψωσιν οίκαδε εντός του προσδιορισθησομένου καιρού, είναι Έλληνες˙ αν όμως ουτ' οίκοθεν, ούτε προσκληθέντες, έλθωσιν εν καιρώ ( εκτός μόνον αν προφανή εμπόδια έχωσι) ζημιούνται αυτοί και οι απόγονοι αυτών το Εθνικόν Ιερόν δικαίωμα⁶.

          Στα παραπάνω δύο άρθρα έχουμε τον καθορισμό της ελληνικής ιδιότητας. Είναι άτοπο να μιλάμε για υπηκοότητα, διότι δεν επρόκειτο για Κράτος προσδιορισμένο και αναγνωρισμένο ακόμα. Εύλογα δημιουργούνται στον αναγνώστη κάποια ερωτήματα. Γιατί μόνο οι Χριστιανοί να είναι Έλληνες, γιατί μόνο όσοι κατοικούν στις απελευθερωμένες επαρχίες να είναι Έλληνες, τι γίνεται με τους Έλληνες που κατοικούσαν έξω από τις απελευθερωμένες επαρχίες; Μήπως έχουμε συρρίκνωση του Ελληνισμού, με τα παραπάνω άρθρα; Οι ερωτήσεις αυτές προέρχονται από την σύγχρονη λογική μας, από την σύγχρονη εθνική αυτογνωσία μας. Δεν έχουν καμιά σχέση με την λογική της τότε εποχής, με την τότε εθνική συνείδηση. Την εποχή εκείνη οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας γνώριζαν ότι ήταν απόγονοι των υπηκόων του Βυζαντίου/Ρωμανίας. Είχαν, βέβαια, διαφορετική καταγωγή (Αλβανοί, Σέρβοι, Βούλγαροι, Έλληνες κτλ.), αλλά ως ορθόδοξοι λαοί, με κοινή πίστη και κοινή Αρχή (το Οικουμενικό Πατριαρχείο), ήταν Ρωμηοί. Κοινό τους όραμα ήταν η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η ανασύσταση της αυτοκρατορίας τους. Αυτό κατέγραψε και ο Ρήγας Φεραίος. Διαβάζουμε στα ΔΙΚΑΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Άρθρο 9:

       « Ο νόμος έχει χρέος να διαφεντεύη την κοινήν ελευθερίαν όλου του έθνους και εκείνην του κάθε ανθρώπου, κατοίκου εις ταύτην την αυτοκρατορίαν, εναντίον της καταθλίψεως και της δυναστείας των διοικητών˙ όταν αυτοί διοιηκούν καλώς, να τους διαφεντεύη˙ ει δε κακώς να τους αποβάλη⁷.»

Άρθρο 25

       «Η αυτοκρατορία είναι θεμελιωμένη εις τον λαόν˙ αυτή είναι μία, αδιαίρετος, απροσδιόριστος και αναφαίρετος. Ήγουν ο λαός μόνος μπορεί να προστάζη και όχι ένα μέρος ανθρώπων, ή μία πόλις˙ και ημπορεί να προστάζη δι' όλα χωρίς κανένα εμπόδιο⁸.»

Στο παραπάνω οξύμωρο σχήμα αυτοκρατορία-κυρίαρχος λαός, αντιλαμβανόμαστε την επιθυμία για δημοκρατική βάση του πολιτεύματος. Εξάλλου ο ίδιος στο τέλος του προλόγου ξεκαθαρίζει ότι μιλά για ελεύθερους κατοίκους του βασιλείου⁹.

Και παρακάτω άρθρο 34:

       «Όταν ένας μόνο κάτοικος του βασιλείου τούτου αδικηθή, αδικείται όλο το βασίλειον˙ και πάλιν όταν το βασίλειον αδικείται ή πολεμήται, αδικείται ή πολεμείται κάθε πολίτης. Διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπή, ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με μέλει, διότι εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου˙ αλλά εγώ πολεμούμαι, όταν η τάδε χώρα πάσχη, ως μέρος του όλου όπου είμαι˙ ο Βούλγαρης πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην˙ και τούτος πάλιν δι' εκείνον˙ και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον¹⁰.»

       Με την λέξη «χώρα» εννοεί τις διάφορες επαρχίες του «βασιλείου», δηλ. της αυτοκρατορίας, «του όλου». Στην ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΕΝΗΣ ΠΡΑΞΕΩΣ ΚΑΙ ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ δίνει τον δικό του ορισμό του Πολίτη στο άρθρο 4:

       «Κάθε άνθρωπος γεννημένος και κατοικών εις αυτό το βασίλειον εικοσιενός χρόνου ηλικίας είναι πολίτης.

       Κάθε ξένος εικοσιενός σωστού χρόνου, όστις κατοικώντας εις αυτό το βασίλειον προ ενός χρόνου ζη με το εργόχειρόν του, είναι πολίτης.

       Εκείνος όπου αγοράζη ένα υποστατικό είναι πολίτης.

       Εκείνος όπου ενυμφεύεται μίαν Ελληνίδα είναι πολίτης.

       Εκείνος όπου ομιλεί την απλήν ή την ελληνικήν γλώσσαν και βοηθεί την Ελλάδα, ας διατρίβη εις τους αντίποδας ( επειδή το ελληνικόν προζύμι εξαπλώθη εις τα δύο ημισφαίρια) είναι έλλην και πολίτης.

       Και τέλος πάντων κάθε ξένος, τον οποίον η διοίκησις στοχάζεται πως είναι άξιος κάτοικος της πατρίδος, ήγουν καθώς ένας καλός τεχνίτης, ένας καλός διδάσκαλος, ένας άξιος πατριώτης, είναι δεκτός εις την πατρίδα και ημπορεί να μετέρχεται ισοτίμως τα δίκαια, όπου και όλοι οι συμπολίται¹¹.»

       Θαυμάζουμε την ευρύτητα του ρωμαίϊκου οράματος του Ρήγα, το οποίο δεν είχε δηλητηριαστεί από τον εθνικιστικό διαφωτισμό. Και αυτό φαίνεται στο άρθρο 7:

       «Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας ή διαλέκτου, Έλληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένιδες, Τούρκοι και κάθε άλλο είδους γενεάς¹².»

       Στο σύνταγμα αυτό του Ρήγα μέτρο δικαίου είναι ο χρυσός κανόνας «Μην κάνης εις τον άλλον εκείνο, όπου δεν θέλης να σου κάμουν¹³».

       Τον ίδιο κανόνα εφάρμοζαν και οι Ρωμηοί ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας. Διαβάζουμε στο προοίμιον του  Νομικού Συνταγμάτιου του Αλέξανδρου Ιωάννου Υψηλάντη (1726-1806) βοεβόδα της Μολδαβίας από το 1786 και στη συνέχεια και της Βλαχίας από το 1796 και παππού των γνωστών αγωνιστών της Επανάστασης:
       «...(ου μόνον γαρ το άρχειν επί της γης  κατά θείαν εικόνα έχομεν, αλλά και το κρίνειν κατά μίμησιν του των απάντων κριτού ημίν κεχάρισται) και αν καλά να είναι ενεσπαρμένοι μέσα εις την συνείδησιν, και διάκρισιν του ανθρώπου κάποιοι σπινθήρες του δικαίου, καθ' ους, αν θελήση ο καθ' είς ημπορεί να διευθετηθή προς την ορθότητα, καθώς είναι το ειρημένον, ο εσύ μισείς, ετέρω μη ποιήσεις, ότι εν τούτω τω γενικώ παραγγέλματι άπας ο νόμος, και πάσα δικαιοσύνη περιέχεται».

       Το προοίμιο τούτο θυμίζει ανάλογα προοίμια αυτοκρατορικών διαταγμάτων της Ρωμανίας. Ο πλήρης τίτλος έχει ως εξής:

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΝ ΝΟΜΙΚΟΝ

Περί ευταξίας, και του καθήκοντος εκάστου των κριτηρίων, και των οφφικίων
Του πριντζιπάτου της βλαχίας των ανηκόντων εις το πολιτικόν.
Οδηγία της εις το εξής αποφάσεως των ως τύπον ήδη συλλεχθεισών υποθέσεων.
Και συμφωνία των τοπικών εθίμων, των ως επί το πλείστον εν χρήσει γενομένων, μετά των Βασιλικών διαταγών. Προς ακριβή του δικαίου συντήρησιν, και προς το των πτωχών εκ παντώς τρόπου ανεπηρέαστον.

Φλοπονηθέν παρά του Ευσεβεστάτου Σοφωτάτου και Μεγαλοπρεπεστάτου

ΗΓΕΜΟΝΟΣ
ΠΑΣΗΣ ΟΥΓΓΡΟΒΛΑΧΙΑΣ
Κυρίου Κυρίου
ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΥΨΗΛΑΝΤΗ
ΒΟΕΒΟΔΑ
Κατά τον έβδομον χρόνον της Θεοστηρίκτου αυτού Αυθεντίας.
Ιεραρχούντος του Πανιερολογιωτάτου Μητροπολίτου
Κυρίου Κυρίου ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ.
Νυν τύποις πρώτον εκδοθέν εις Ρωμαϊκήν, και πάτριον Γλώτζαν.
Εν τη Τυπογραφία της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Ουγγροβλαχίας.
Εν έτει Σωτηρίω αψπ Κατά μήνα Σεπτέμβριον.

Είναι σαφής η αναφορά στην νομοθεσία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, και συγκεκριμένα στα Βασιλικά¹⁴.

          Το όραμα για την ανασύσταση του Βυζαντίου/Ρωμανίας ήταν γνωστό στην Δύση. Στα παρασκήνια της Συνδιάσκεψης της Βιέννης του 1814, παραβρίσκονταν και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (εγγονός του παραπάνω αναφερθέντος). Σε ιδιαίτερες συναντήσεις του με τον καλό του φίλο κόμη Auguste Louis Charles de la Garde-Chambonas, του εκμυστηρεύτηκε τα σχέδιά του για επανάσταση στην Μολδοβλαχία. Ο κόμης κατέγραψε τις συζητήσεις αυτές, καθώς και όλα τα κοσμικά γεγονότα που συνέβησαν στο περιθώριο των συνεδριάσεων της Βιέννης. Το έργο αυτό εκδόθηκε στο Παρίσι το 1843, σε δύο τόμους με τον τίτλο FÊTES ET SOUVENIRS DU CONGRESS DE VIENNE. Οι συναντήσεις με τον Υψηλάντη αποτελούν το κεφ. 47, σελ 447-496. Το κεφάλαιο αυτό εκδόθηκε ξεχωριστά στα ελληνικά με τον τίτλο Μια εξομολόγησις του Αλ. Υψηλάντη, σε μετάφραση Γ. Λ. Αρβανιτάκη, από τις εκδόσεις Κασιγόνη, Αθήναι-Αλεξάνδρεια 1929. Εκεί διαβάζουμε τους συλλογισμούς του κόμη de la Garde-Chambonas για τις μυστικές εταιρείες που συστήθηκαν κατά καιρούς με στόχο την απελευθέρωση της Ελλάδος:
       «Η Δευτέρα Εταιρεία εσχηματίσθη εις την Ιταλίαν. Τότε ο Ναπολέων ευρίσκετο εις το απόγαιον της δυνάμεώς του. Οι ιδρυταί του νέου συνδέσμου εφαντάσθησαν να συνδέσουν τα σχέδιά των προς τα σχέδια τα οποία ενομίζετο ότι τρέφει εκείνος. Δεν επρόκειτο πλέον να απελευθερωθή μόνη της η Ελλάς, αλλά να αναστηθή εις την αρχαίαν της έκτασιν η παλαιά ελληνική αυτοκρατορία, φυσική σύμμαχος της Γαλλίας¹⁵.»
       Ο όρος «η παλαιά ελληνική αυτοκρατορία» είναι αυθαιρεσία του μεταφραστή. Το πρωτότυπο έχει ως εξής:

«Les fondateurs de la nouvelle association imaginèrent de lier leura projects à ceux qu' on lui supposait. Il ne s' agissait plus pour eux de délivrem seulement la Grèce, mais bien de reconstituer sur anciennes bases l' empire d' Orient, allie naturel de la France¹⁶.»

Στόχος, λοιπόν, της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν η ανασύσταση της παλαιάς αυτοκρατορίας της Ανατολής, δηλ. της Ρωμανίας.

          Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι τα δύο άρθρα του Οργανισμού του Αρείου Πάγου, καθώς και όσα ακολουθούν και καθορίζουν τις προϋποθέσεις της πολιτογράφησης των Ελλήνων, δεν προκαλούν την συρρίκνωση του Ελληνισμού, αλλά την επίσημη πολιτική γέννησή του, σε συνέχεια ή αντικατάσταση της Ρωμηοσύνης. Στα επόμενα άρθρα καθορίζεται ότι όσοι δεν είναι Έλληνες, είναι ή Μέτοικοι ή Ξένοι. Φυσικά, τέτοιες διατυπώσεις ήταν επόμενο να δημιουργήσουν αντιδράσεις, γι' αυτό και ο συντάκτης του Οργανισμού αναφέρει στον πρόλογο:

       «Από όσα έχω να Σας προβάλλω, τίποτε παρακαλώ να μη δεχθήτε, προτού ακριβώς εξετάζοντες να διαφιλονεικήσετε, αλλά με ειλικρινή φιλογένειαν, και αδελφικήν ειρήνην, διά να έχωμεν τον Θεόν εν μέσω ημών¹⁷.»

Και στον επίλογο:

       «Κύριοι! Συνήλθετε εις Συνέλευσιν, κοινώς και κατ' ιδίαν, εμελετήσατε, διεφιλονεικήσατε, εσυμφωνήσατε, παρεδέχθητε την παρούσαν Νομικήν Διάταξιν, και επεκυρώσατε¹⁸.»

       Συντάκτης του Οργανισμού φέρεται ο φιλικός Θεόδωρος Νέγρης. Στην φράση «από όσα έχω να Σας προβάλω...» βλέπουμε ότι το κείμενο ήταν έτοιμο, και παρουσιάστηκε στην συνέλευση προς επικύρωση. Δεν αποτελούσε αποφάσεις της συνελεύσεως, όπως τα δύο προηγούμενα, της Πελοποννήσου και της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, που δεν περιείχαν παρόμοιες διατάξεις καθορισμού της ελληνικής ιδιότητας. Αυτό προκύπτει και από όσα λέγονται λίγο πριν τον επίλογο:

      «Η Ανατολική χέρσος Ελλάς, μετά της δυνατής επιστασίας μελετήσασα, και ακριβώς επεξεργασθείσα την παρούσαν ΝΟΜΙΚΗΝ ΔΙΑΤΑΞΙΝ, προβληθείσαν παρά του Πατριώτου Νέγρη, αυτοθελήτως εγκρίνει, και κοινή γνώμη της Πόλεως, και της έξω χώρας εκάστης των επαρχιών, αποδέχεται αυτήν, οίαν περιέχει ο παρών χάρτης,....»

                                                        ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ // ΜΕΡΟΣ Β' 

 

• 1)    Πρβλ. τον πρόλογο του Γ. Ν. Φιλάρετου, στο Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α' Το πολίτευμα του Ρήγα, εκδοθέν υπό Θ. Π. Βολίδου, Αθήναι 1924, σελ. 8.
• 2)    Παρότι η έρευνα αναρωτιέται ακόμη για την πατρότητα του κειμένου, ακολούθησα την βιβλιογραφία της τότε εποχής που αποδίδει το κείμενο στον Ι. Κωλέττη. Η έκδοση που έχω υπόψη μου είναι του 1968.
• 3)    Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι τέλους του 1832, τ. Α', τυπογραφείον Ηλία Χριστοφίδου «Η Αγαθή Τύχη», εν Πειραιεί 1839, σελ. 15.
• 4)    Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος.., τ.Α' σελ.26.
• 5)    Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος..., τ.Α' σελ.39-79.
• 6)    Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος..., τ.Α' σελ.43.
• 7)    Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ. 33.
• 8)    Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.37.
• 9)    Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.31.
• 10) Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.38.
• 11) Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.41.
• 12) Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.42.
• 13) Τα δύο πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα της νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α', σελ.33.
• 14) Μεγάλο κωδικοποιητικό νομικό έργο της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων. Οι γνώμες των ιστορικών του δικαίου διίστανται, στο θέμα επί ποιου αυτοκράτορα αυτό καταρτίσθηκε (Βασίλειος Α΄, Λέων Στ', Κωνσταντίνος Ζ'). Αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από ιουστινιάνειο δίκαιο, επιμερισμένο σε ξ' βιβλία. Βλ. σχετ. Σπ. Τρωιάννου, Πηγές Βυζαντινού δικαίου, Αθήνα-Κομοτηνή 1999, σελ. 181-189.
• 15) Μία εξομολόγησις ..., σελ. 14.
• 16) A. de la Garde, Fêtes et souvenirs..., σελ. 465.
• 17) Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος.., τ.Α' σελ.41.
• 18) Α. Μάμουκα, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος.., τ.Α' σελ. 76.

    © 2009 impantokratoros.gr
Επιτρέπεται η χρήση, διάθεση και αναπαραγωγή του υλικού του ιστοχώρου αρκεί να διατηρείται το αρχικό νόημα χωρίς περικοπές που πιθανόν να το αλλοιώνουν για μή εμπορικούς σκοπούς,
με  βασική προϋπόθεση την αναφορά στην πηγή:  www.impantokratoros.gr