Γνωστικισμός μέρος Η' - 8.14 Jan Hus - Αίρεση κι Εθνικισμός - Η εθνικιστική ιδέα

Γνωστικισμός
Μέρος Η'

Από τον Γνωστικισμό στον Προτεσταντισμό

*****

8.14 JAN HUS – Αίρεση και εθνικισμός

Μέρος Γ' – Η εθνικιστική ιδέα¹.

8.14.1 Οι κατηγορίες εναντίον του Hus για εθνικισμό.

O Jan Hus ήρθε πριν τη σύνοδο της Κωνσταντίας αντιμέτωπος με την κατηγορία της ρητορικής μίσους εναντίον των Γερμανών στις ομιλίες του. Στα Petitiones του 1414 μ.Χ. διαβάζουμε τις εξής κατηγορίες:

“Επίσης, σχετικά με την διαίρεση, την οποία υποδαύλισε με τις δικές του ομιλίες και έστρεψε τους Βοημούς εναντίον των Γερμανών: αυτός απάντησε, ότι άκουσε και είναι κοινή γνώση και φήμη, ότι 'οι Βοημοί σε αυτά τα μέρη είναι άθλιοι, όπως τα σκυλιά και τα ερπετά, τα οποία σκυλιά υπερασπίζονται το άχυρο, στο οποίο ξαπλώνουν, και αν άλλα σκυλιά προσπαθήσουν να το μετακινήσουν, αναμετρούνται μ' αυτά, όπως και τα ερπετά το ίδιο. Εμάς αυτοί οι Γερμανοί μάς καταπιέζουν σκληρά και έχουν καταλάβει τα αξιώματα στη Βοημία κι εμάς μας έχουν στην αφάνεια'. Εξαιτίας αυτού, όπως είπαμε προηγουμένως, οι μαθητές αποσύρονται από τις σπουδές τους.

Όταν εισέβαλαν οι Βαυαροί, όπως και αυτοί από το Meissen² στο βασίλειο της Βοημίας, και έκαψαν χωριά, και μαρτύρησαν και σφαγιάστηκαν οι φτωχοί Βοημοί, πρόξενοι των κακών και είπαν: επειδή σ' αυτά τα μέρη κατοικούν οι άθλιοι Βοημοί, ωσάν σκυλιά ή ερπετά, τα οποία δεν υπερασπίζονται, ενώ έχουν δίκαιο λόγο να το πράξουν, το βασίλειό τους. Κατά παρόμοιο τρόπο είπα και λέγω, ότι θα πρέπει οι Βοημοί στην Βοημία σύμφωνα με τους νόμους, και πιο σωστά σύμφωνα με τον νόμο του Θεού και το φυσικό ένστικτο να είναι πρώτοι στα αξιώματα του βασιλείου της Βοημίας, όπως και οι Φράγκοι στο βασίλειο της Φραγκίας και οι Γερμανοί στα δικά τους εδάφη, είναι αυτονόητο ότι ο Βοημός θα πρέπει να διοικεί τους δικούς του όπως και ο Γερμανός τους Γερμανούς· αλλά ποιος Βοημός προοδεύει στην Γερμανία χωρίς να γνωρίζει την γερμανική γλώσσα, είτε ως ενοριακός ιερέας είτε ως επίσκοπος;

Πραγματικά, τόση είναι η αξία του, όσο ένα μουγκό σκυλί που γυροφέρνει το κοπάδι, χωρίς να μπορεί να γαβγίσει. Έτσι και ο Γερμανός αξιολογεί εμάς τους Βοημούς. Ας είναι γνωστό, ότι αυτό είναι ενάντια στο νόμο του Θεού και τους κανόνες, λέω, είναι παράνομο. Οι Γερμανοί μαθητές δεν διώκονται από κανέναν άλλο, αλλά αποσύρονται από τον δικό τους όρκο, στον οποίο είναι υπόχρεοι με την ποινή του αφορισμού, ψευδομάρτυρες και άτιμοι και με την ποινή των εξακοσίων, ώστε κανείς δεν ήθελε να παραμείνει στο σπουδαστήριο, εκτός και αν είχαν τρεις ψήφους στο πανεπιστήμιο της Πράγα, και το έθνος των Βοημών μία τέτοια. Αλλά υπερίσχυσε η διαταγή του βασιλιά, σχετικά με την ίδρυση του πανεπιστημίου, την οποία επικύρωσε με χρυσόβουλο ο αυτοκράτορας Κάρολος, αιωνία η μνήμη του³”. (σ.τ.μ. Ο χωρισμός των παραγράφων δικός μας)

Αναφορά στο ίδιο θέμα γίνεται στα παραλειπόμενα από τα καταδικασμένα στην σύνοδο της Κωνσταντίας άρθρα του:

“VI. Παραλείπεται άρθρο, το οποίο συζητά την απαλλαγή των Γερμανών και την απομάκρυνσή τους από την πόλη της Πράγα, και το οποίο δεν άπτεται κάποιου θέματος από τον Wycif, αν και φαίνεται να προτείνεται”⁴.

Φαίνεται, δηλαδή, ότι κατηγορήθηκε ο Jan Hus για την απομάκρυνση των Γερμανών από την Πράγα, αλλά επειδή ως θέμα δεν αφορούσε άμεσα κάποιο θεολογικό ζήτημα, ούτε προέκυπτε ως πράξη από την εφαρμογή κάποιου συγκεκριμένου άρθρου του Wycif, δεν απασχόλησε την ανακριτική διαδικασία.

Ο Γερμανός γραμματέας της κούρια, Dietrich του Nieheim (Niem) κατηγόρησε τους Jan Hus και Ιερώνυμο της Πράγας, ότι είχαν συνεργήσει στην απομάκρυνση των “ευγενών ευεργετών” (nobiles magistros et graduatos) τους, εννοώντας τους Γερμανούς καθηγητές, οι οποίοι τους είχαν εκπαιδεύσει στην Σχολή των Τεχνών του πανεπιστημίου της Πράγας. Θεωρούσε ότι αυτό το έπραξαν, επειδή οι Γερμανοί δεν είχαν συγκατανεύσει στις αιρετικές αποκλίσεις των πρώτων και προσπαθούσαν να επαναφέρουν τους Τσέχους στον ορθό δρόμο⁵. Έχουμε, δηλαδή, έναν αντι-γερμανισμό που συνδέεται έμμεσα, ως εκδήλωση, με την αίρεση.

Είναι φανερό ότι οι Γερμανοί δεν συγχώρησαν τους Βοημούς για το διάταγμα της Kutna Hora. Η κατηγορία για αίρεση ξεκίνησε ήδη από το 1408 μ.Χ., πριν από την αποχώρηση των πρώτων από το πανεπιστήμιο. Από επιστολή κληρικών προς τον αρχιεπίσκοπο της Πράγας μαθαίνουμε τα εξής:

“Σεβασμιότατε πατέρα! Στις μεσιτικές ευχές σας, τις οποίες αναπέμπετε με πατρική ευσέβεια λόγω αξιώματος υπέρ της πόλεως και επαρχίας της Πράγας, καταφεύγουμε για να βρούμε συμβουλή, κι επειδή τις παρέχετε δεν δημιουργούνται σκάνδαλα. Διότι δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που εμφανίστηκε το σκάνδαλο σχετικά με το Σώμα του Χριστού και έχει γίνει προσφυγή στην κούρια της Ρώμης και έξω από το έθνος των Βοημών, επειδή είναι λάθος και πλησίον της αίρεσης του Wyclif. Έτσι είναι το σωστό, διότι δυσφημίζουν και εσάς και την αρχιερατεία σας⁶”.

Επίσης η άποψη των γειτονικών λαών για τους Βοημούς έχει εκφραστεί από τον χρονογράφο Ludolf von Einbeck (Ludolphus abbas Saganensis), ο οποίος θεωρεί τους Βοημούς υιούς της αιρετικής ανομίας⁷. Οι θεολογικές αυτές επιθέσεις, οι οποίες δεν είναι άδικες, έχουν εθνικιστική απόχρωση και θα συνεχιστούν τους επόμενους αιώνες. Μάλιστα, παρατηρείται μία έξαρση τον ΙΘ' αιώνα ύστερα από τις προσπάθειες των Τσέχων για την αποκατάσταση του Hus. Αυτό θα το δούμε εκτενέστερα παρακάτω. Αυτό που είναι αναγκαίο να τονιστεί εδώ, είναι ότι η διαμάχη ξεκινά από θεολογική βάση και ο Hus της δίνει εθνικιστική χροιά. Πρέπει, λοιπόν, να δούμε αρχικά την σχέση του Jan Hus με το εθνικιστικό κίνημα.

Ο Jan Hus και το εθνικιστικό κίνημα.

Όπως αναφέρθηκε και στον Βίο του, ο Jan Hus γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Husinec, κοντά στην Prachatice, μια σημαντική πόλη της Νότιας Βοημίας, η οποία βρισκόταν πάνω στον εμπορικό δρόμο μεταφοράς του αλατιού προς την Βαυαρία. Στην γενέτειρά του ήταν εγκατεστημένη μία εύπορη κοινότητα Γερμανών εμπόρων. Ενδεχομένως, ο Jan Hus να γνώριζε τα γερμανικά πριν από τις σπουδές του στην Πράγα.

Το δημοτικό συμβούλιο της Παλαιάς Πόλης στην Πράγα, όπου μετέβη για σπουδές, αποτελείτο αποκλειστικά από Γερμανούς, και το Πανεπιστήμιο βρισκόταν στην επικράτειά της. Ταυτόχρονα, Γερμανοί φοιτητές σπούδαζαν στο Πανεπιστήμιο, όπου δίδασκαν και Γερμανοί καθηγητές. Συνεπώς, στην καθημερινότητα του Jan Hus ήταν απαραίτητη η γνώση και των δύο γλωσσών.

Είναι αλήθεια ότι ο Hus δεν έχει γράψει στα γερμανικά και επειδή λειτουργούσε στον Ναό της Βηθλεέμ, δεν εκφωνούσε λόγους σ' αυτήν την γλώσσα. Αντίθετα, αποδοκίμαζε όσους χρησιμοποιούσαν την γερμανική γλώσσα στην καθημερινή τους επικοινωνία:

“όπως ο Νεεμίας μαστίγωνε και χτυπούσε τα παιδιά των Εβραίων, τα οποία δεν μπορούσαν να μιλήσουν εβραϊκά αλλά μισά αζοτικά, οι Πραγαίοι και οι Βοημοί θα έπρεπε να μαστιγωθούν επειδή μιλούν μισά τσέχικα και μισά γερμανικά και λένε tobolka αντί για tobołka (σ.τ.μ. Πουγγί), líko αντί για łýko (σ.τ.μ. ίνα), hantuch αντί για ubrusec (σ.τ.μ. τραπεζομάντηλο), šorc αντί για zástěra (ποδιά), knedlík αντί για šiška (σ.τ.μ. ταρτάκι), renlík αντί για trérožka (σ.τ.μ. τσουκάλι), pancieř αντί για krunieř (σ.τ.μ. θώρακας), hunškop αντί για konský náhlavek (σ.τ.μ. καπίστρι), marštale αντί για konice (σ.τ.μ. σταύλος), mázhaus αντί για svrchní sein (σ.τ.μ. μπυραρία), trepky αντί για chódy (σ.τ.μ. εμβάς), mantlík αντί για pláštěk (σ.τ.μ. μανδύας), hausknecht αντί για domovní pacholek (σ.τ.μ. υπηρέτης), forman αντί για vozataj (σ.τ.μ. Αμαξάς). Ποιος θα μπορούσε να υπολογίσει, πόσο έχει διαφθαρεί η τσέχικη γλώσσα, με αποτέλεσμα ο αληθινός Βοημός να ακούει τι λένε και να μην καταλαβαίνει. Και από αυτό προέρχεται ο φθόνος, η οργή, η αντιπαράθεση, ο αλληλοσπαραγμός και ο εξευτελισμός της τσέχικης υπερηφάνειας⁸”.

Η πρώτη εκδήλωση της εθνικής αυτο-συνειδησίας του εμφανίζεται το καλοκαίρι του 1398 μ.Χ. Τότε αντέγραψε τέσσερα έργα του John Wyclif για τον συμπατριώτη του Χριστιανό της Prachatice. Το χειρόγραφο είναι γραμμένο με το χέρι του ίδιου του Jan Hus και φυλάσσεται στην Βασιλική Βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης με την ένδειξη Α 164. Πρόκειται για ένα σπάνιο ντοκουμέντο της εποχής εκείνης, καθώς περιέχει 23 γλωσσικές επισημειώσεις, δηλαδή επεξηγήσεις γραμμένες όλες από τον ίδιο.

Το ηχομιμητικό επιφώνημα “χα χα” εμφανίζεται συνολικά δέκα φορές στις επισημειώσεις. Πάντα αφορά τους Γερμανούς και εκφράζει την ειρωνική διάθεση του σχολιαστή. Σε μία από αυτές εκφράζει ακόμη και εμφανή αντιπάθεια: “ha ha, Němci, ha ha, ven, ven” (χα χα, οι Γερμανοί, χα χα, έξω, έξω)⁹.

Η αντιπάθεια του Hus για τους Γερμανούς -και κάποιοι μιλάνε για μίσος¹⁰- και ειδικά τους καθηγητές του Πανεπιστημίου του Καρόλου είναι σίγουρο ότι δεν οφειλόταν στην διαφωνία του μαζί τους περί των καθολικών εννοιών και άλλων φιλοσοφικών ιδεών. Ερχόταν ως αντίδραση στην υποτίμηση των Τσέχων καθηγητών από τους Γερμανούς συναδέλφους των, όπως αυτή εκδηλώθηκε στις πρότερες διαφωνίες των δύο ομάδων. Η έλλειψη εκτίμησης του Hus για τους Γερμανούς εκφράστηκε ήδη από τα πρώτα ακαδημαϊκά του χρόνια, αν και αργότερα θα ανασκεύαζε, θεωρώντας ότι ούτε όλοι οι Γερμανοί ήταν άξιοι της αντιπάθειάς του, όπως και ούτε όλοι οι Τσέχοι άξιζαν την εκτίμησή του.

Η εθνική του περηφάνια, βέβαια, δεν περιοριζόταν μόνο στην τσέχικη καταγωγή, αλλά περιελάμβανε όλα τα σλαβικά φύλα. Γράφει στον κολοφώνα του χειρογράφου του De universalibus:

“Έτσι τελειώνει η πραγματεία Περί των Αληθών Καθολικών Εννοιών του αιδεσιμότατου κυρίου Ιωάννη Ουΐκλιφ, ενός αληθινού και μεγάλου Καθηγητή τη Ιεράς Θεολογίας, το 1398, στην εορτή του Αγίου Ιερώνυμου του Σλάβου, δια χειρός Ούσιου εκ Ούσινεκ¹¹”.

Ο Άγιος Ιερώνυμος, θεωρείτο εκείνη την εποχή ένας εκ των μεγαλυτέρων λατίνων πατέρων της Εκκλησίας. Η καταγωγή του ήταν από την Ίστρια, γι' αυτό και ο Hus τον θεωρούσε Σλάβο. Τόν ανέφερε, λοιπόν, συχνά ως Σλάβο.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μία παρατήρηση, ώστε να βγει μία διαπίστωση. Ο Hus δεν είναι γνωστό να ανέπτυξε σχέσεις με τους Σλάβους μοναχούς στο μοναστήρι “Εμμαούς”. Αυτοί, μάλιστα, αποκαλούνταν χλευαστικά “hlaholáši”, επειδή στο μοναστήρι αυτό οι ακολουθίες τελούνταν με βάση το παλαιο-σλαβονικό τυπικό, και ήταν γραμμένες στην γλαγολυτική γραφή. Η διαπίστωση είναι ότι την αίρεση δεν την ενέσπειρε στον Jan Hus κάποια αρρωστημένη εθνικιστική αντιδραστική παρόρμηση. Αντίθετα, ο εθνικισμός του ήρθε ως απόρροια της αιρετικής του προδιάθεσης.

Από τα φοιτητικά του χρόνια είχε έρθει σε επαφή με τον εθνικιστικό κύκλο των κτητόρων του Ναού της Βηθλεέμ. Η τοποθέτησή του ως ιεροκήρυκα στο βήμα, όπου τα κηρύγματα γίνονταν αποκλειστικά στην τσέχικη γλώσσα, ήταν αποτέλεσμα αυτής της γνωριμίας και ανέλαβε τα καθήκοντά το 1402 μ.Χ. Μια τέτοια πρόσληψη προϋποθέτει μακρά γνωριμία και κατατεθειμένα διαπιστευτήρια. Τα διαπιστευτήρια, λοιπόν, πρέπει να τα είχε δώσει το 1401 μ.Χ., στην διαλεκτική συνάντηση, η οποία έλαβε χώρα στον οίκο του δημοτικού συμβούλου Wenceslaus Češíř, παρουσία του επιμελητή του Ναού, μεγαλέμπορου Kříž, του απόφοιτου τότε Ιερώνυμου της Πράγας και πολλών άλλων. Στην συνάντηση αυτή αναφέρεται ότι εκφράστηκε υποτιμητικά για την δια πνιγμού με εντολή του Wenceslaus εκτέλεση του Jan z Pomuku, γενικού βικάριου στον καθεδρικό του αγίου Αιγιδίου¹².

Η πηγή της παραπάνω πληροφορίας προέρχεται από την ανακριτική διαδικασία στην Κωνσταντία και πιο συγκεκριμένα αφορά την εξέτασή του για την άρνηση του παπικού δόγματος της μετουσίωσης¹³. Ωστόσο, μέσα από αυτή την διαδικασία αποκαλύφθηκαν τα εθνικιστικά φρονήματα του Hus, όπως καταγράφηκαν σε ομιλίες, τις οποίες εκφώνησε στον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ το χρονικό διάστημα μεταξύ 15 Ιουλίου-12 Αυγούστου του 1401 μ.Χ. Την εποχή εκείνη η Πράγα βρισκόταν υπό πολιορκία από τις δυνάμεις του Ουίλλιαμ του Α', μαρκησίου του Meisen (1382-1407) και του κουνιάδου του, Jobst της Μοραβίας. Σ' αυτές τις ομιλίες εξέφρασε την θλίψη που του προκαλούσαν τα βάσανα των μίζερων Τσέχων και εκπλησσόταν με την αδυναμία τους να υπερασπιστούν το βασίλειό τους.

Περισσότερο από όλα, όμως, τον πλήγωνε το ότι οι Γερμανοί κατείχαν τα πρωτεία σε όλες τις διοικητικές θέσεις του βασιλείου. Σύμφωνα με τον θείο νόμο, όπως και με τους νόμους της φύσης θα έπρεπε οι Τσέχοι δικαιωματικά να έχουν τα πρωτεία στα αξιώματα της Βοημίας, όπως οι Γάλλοι στο βασίλειο της Γαλλίας και οι Γερμανοί στο βασίλειο της Γερμανίας. Επίσης, θα έπρεπε να δίνεται η δυνατότητα στους Τσέχους να κυβερνούν τους Τσέχους, όπως οι Γερμανοί κυβερνούν τους Γερμανούς. Και ρωτά, θα δεχόταν οι Γερμανοί έναν Τσέχο, ο οποίος δεν γνωρίζει την γλώσσα τους, να γίνει ιερέας ή επίσκοπος στην Γερμανία¹⁴;

Το ότι αυτά έγιναν γνωστά μέσα από τις ανακρίσεις στην Κωνσταντία δεν πρέπει να επικεντρώνει τη δική μας έρευνα στο χρονικό αυτό διάστημα. Τα γεγονότα συνέβησαν σε προγενέστερες εποχές και σύμφωνα με την ομολογία του ίδιου του Hus το 1409 μ.Χ.: “Interrogatus quo anno? Respondit quod MCCCCIX¹⁵”. Δύο συμπεράσματα βγαίνουν αμέσως· πρώτον, ότι στα κηρύγματά του ο Hus απευθυνόταν στο κοινό εθνικό αίσθημα των Τσέχων, και δεύτερον ότι εξέφραζε τις θέσεις του εθνικιστικού κινήματος.

Το δεύτερο συμπέρασμα πρέπει να συνδεθεί και με μια ρήση του Ιερώνυμου της Πράγας. Όπως περιγράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο¹⁶, στο Πανεπιστήμιο λάμβαναν χώρα συχνά φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις με φλέγον θέμα της εποχής τις ιδέες του Wyclif. Mία τέτοια διένεξη (quodlibet) έγινε τον Ιανουάριο του 1409 μ.Χ. και επικράτησαν οι Βοημοί καθηγητές. Στον εγκωμιαστικό του προς τον quodlibetarius, τον προεδρεύοντα, δηλαδή, της συζήτησης Matthaeus de Knín, ο Ιερώνυμος της Πράγας αποθεώνει το “ιερότατο έθνος των Βοημών” και τους “γνήσιους” Τσέχους, κανείς εκ των οποίων δεν είχε βρεθεί αιρετικός και δεν είχε καεί στην πυρά¹⁷ (ως τότε θα συμπληρώσουμε εμείς).

Εδώ γεννάται ένα ακόμη ερώτημα· ποιοι ήταν οι “γνήσιοι” Βοημοί, σύμφωνα με τις θέσεις του εθνικιστικού κινήματος; Στην Βοημία την εποχή εκείνη ζούσαν γερμανικοί πληθυσμοί, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί πριν από πολλές γενεές και μιλούσαν επίσης τσέχικα. Άρα, η χρήση της τσέχικης γλώσσας δεν ήταν κριτήριο διάκρισης. Όσοι μιλούσαν τσέχικα δεν ήταν eo ipso Τσέχοι.

Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο της Πράγας, καθαροί Βοημοί (puri Bohemi) είναι αυτοί που γεννήθηκαν από Βοημό πατέρα και Βοημή μητέρα¹⁸. Εισάγεται, λοιπόν, η ιδέα της φυλετικής καθαρότητας, γι' αυτό και μιλάμε για εθνικισμό. Οι καθαροί Τσέχοι είναι αυτοί που, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, θα πρέπει να καταλαμβάνουν τις διοικητικές θέσεις και αξιώματα του βασιλείου.

Την παραπάνω θέση πρόβαλε ο δικηγόρος Ιωάννης της Jesenice στο έργο του για την υπεράσπιση του διατάγματος της Kutná Hora. Εκεί επαναδιατύπωσε και την θέση του Hus, ότι οι αληθινοί Τσέχοι (veri Bohemi) θα έπρεπε να έχουν ειδική θέση και προνόμια στα συμβούλια και την κυβέρνηση. Με βάση τον θεϊκό νόμο (ex lege divina) και τους νόμους της φύσης συμπέρανε ότι το τσέχικο έθνος, το υποταγμένο στον βασιλιά, θα έπρεπε να τεθεί υπεράνω όλων των άλλων στην γη της Βοημίας, θα έπρεπε να είναι η κεφαλή και όχι η ουρά, να υπερτερεί πάντα και ποτέ να μην υποτάσσεται:

“Οι κάτοικοι του βασιλείου της Βοημίας, οι αληθινοί Βοημοί, λαϊκοί και κληρικοί, πρέπει να λαμβάνουν συγκεκριμένα προνόμια στα συμβούλια, στο καθεστώς, στις εξέχουσες θέσεις ως δώρο από τον βασιλιά για την τιμή και ευημερία του βασιλείου και της βασιλικής του αξιοπρέπειας... Το έθνος των Βοημών, το υποταγμένο στον βασιλιά, πρέπει να προτιμάται μεταξύ των άλλων, θα πρέπει να είναι η κεφαλή και όχι η ουρά, πάντα υπέρτερο, ποτέ υποδεέστερο¹⁹”.

Το έναυσμα για την σύγκρουση των Βοημών καθηγητών με τους Γερμανούς έδωσε η καταδίκη των 45 άρθρων του Wyclif το 1403 μ.Χ. στο Πανεπιστήμιο με προτροπή των τελευταίων. Στην επιστολή διαμαρτυρίας που εστάλη στον πρωτεργάτη της καταδίκης καθηγητή Johann Hübner τον Ιανουάριο του 1404 -κάποιοι ερευνητές την αποδίδουν στον ίδιο τον Hus– χρησιμοποιείται το κλισέ Teutonicus haereticus, Boemus fur naturaliter²⁰.

Η διαμάχη κράτησε αρκετά χρόνια και τον Μάιο του 1408 μ.Χ. οι Βοημοί έπρεπε να αποδεχθούν την καταδίκη των 45 άρθρων του Wyclif και να σταματήσουν να διαδίδουν τις αιρετικές ιδέες του μέσω της διδασκαλίας στο πανεπιστήμιο. Η καταδίκη περνούσε από κάθε ψηφοφορία επειδή οι Γερμανοί διέθεταν δεκαέξι ψήφους έναντι των μόλις δύο ψήφων των Βοημών. Οι Jan Hus και Ιερώνυμος της Πράγας δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με αυτήν την πραγματικότητα. Απευθύνθηκαν στον βασιλιά με την διαμεσολάβηση κάποιων ομοϊδεατών ευγενών.

Ενώπιον του μονάρχη ισχυρίστηκαν ότι η γλώσσα τους κινδύνευε με εξαφάνιση, εννοώντας, βέβαια, την εθνική ομοψυχία και επικαλούμενοι την εθνική αλληλεγγύη. Με την υποστήριξη των ομοεθνών τους ευγενών κατάφεραν τον Wenceslaus να αλλάξει την σύνθεση του δημοτικού συμβουλίου της Παλαιάς Πόλης. Βάσει αυτής της αλλαγής δεκαέξι σύμβουλοι ήταν Βοημοί και μόνο δύο Γερμανοί²¹.

Λίγο αργότερα ο Wenceslaus εξέδωσε το διάταγμα της Kutná Hora στις 18 Ιανουαρίου 1409 μ.Χ. και μόλις δύο εβδομάδες μετά την ομιλία του Ιερώνυμου της Πράγας. Η συζήτηση για τον ρόλο του Jan Hus στην λήψη της απόφασης βρίσκεται σε εξέλιξη²². Αυτός δέχθηκε κατηγορίες ότι επηρέασε τον βασιλιά ήδη από την εποχή της συνόδου της Κωνσταντίας. Ο καθηγητής Ανδρέας του Brod κατηγόρησε τον Hus ότι είχε εξωθήσει τον Wenceslaus στην λήψη αυτής της απόφασης.

Ο Hus απάντησε ότι πράγματι το είχε πράξει με υπόδειξη του ίδιου του κατηγόρου του, Ανδρέα του Brod. Μάλιστα, συμπλήρωσε ότι ο κατήγορός του μαζί με έναν διάκονο του καθεδρικού της Πράγας, τον Ιωάννη Eliásův, τον είχαν επισκεφτεί στο δωμάτιο, όπου ήταν κατάκοιτος λόγω αρρώστιας και πανηγύρισαν ομού για τα ευχάριστα νέα²³. O Hus τόνισε την σημασία του γεγονότος λέγοντας:

“Ιδού είμαι στα πρόθυρα του θανάτου· εάν πεθάνω εργαστείτε επιμελώς για τα δικαιώματα και την ελευθερία του έθνους μας” (Ecce ego sum quasi in morte; si ergo moriarm rogo, instetis pro justitia et liberatione nationis nostrae)”.

Μετά από αυτόν τον διάλογο, ο Hus τους επέτρεψε να διαβάσουν ένα αντίγραφο του διατάγματος και συγκεκριμένα το άρθρο που αφορούσε στην αλλαγή στην κατανομή των ψήφων στο Πανεπιστήμιο. Το πρωτότυπο είχε ήδη παραδοθεί στον πρύτανη του ιδρύματος μέσω αγγελιοφόρου. Όταν το ανέγνωσαν ευχαριστήθηκαν τα μέγιστα.

Μετά από αυτήν την εξέλιξη o Hus έγινε ο πρωταρχικός στόχος των Γερμανών. Παρότι επρόκειτο για ένα ολόκληρο κίνημα εντός του Πανεπιστημίου, αλλά και έξω από αυτό, οι Γερμανοί θεώρησαν τον Hus ως κύριο αίτιο της αλλαγής στην πολιτική του βασιλιά. Συζήτηση περί αυτού έγινε μεταξύ του Hus και του Μάρκου του Hradec. Ο δεύτερος τον ενημέρωσε ότι και πολλοί από τους κατοίκους της Πράγας είχαν στραφεί εναντίον του, καθώς είχαν δοσοληψίες με τους Γερμανούς²⁴.

Το παραπάνω επιβεβαιώνεται από την απολογητική επιστολή του Hus έναντι των συκοφαντών του. Εκεί, ο συντάκτης παραπονείται για το ότι στην Πράγα κυκλοφορεί η άποψη, πως για όλα φταίει αυτός, ότι δίδασκε αιρέσεις, ότι ήταν υπεύθυνος για την απομάκρυνση των Γερμανών από το Πανεπιστήμιο κτλ. Υπερασπίζεται τον εαυτό του ισχυριζόμενος ότι δεν ήταν έτσι τα πράγματα, καθώς οι Γερμανοί είχαν δέσει οι ίδιοι τον εαυτό τους με όρκο, υποσχόμενοι ή απειλώντας ότι θα εγκαταλείψουν την πόλη, εάν έχαναν την πλειοψηφία και με το να έρθουν σε αντίθεση με το θέλημα του βασιλιά²⁵.

Ο χρονογράφος Ludolf von Einbeck υπερβάλλει στο σημείο αυτό, ισχυριζόμενος ότι μετά το 1409 μ.Χ. η γερμανική γλώσσα ήταν μισητή στην Βοημία· απαγορευόταν ακόμα και το κήρυγμα και η διάδοση του λόγου του Θεού στα γερμανικά²⁶. Η μαρτυρία του δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Οι Γερμανοί κατείχαν αρκετούς ενοριακούς ναούς στην Παλαιά Πόλη και μερικοί βρίσκονταν κοντά στο ναό της Βηθλεέμ. Από την άλλη, δεν συμφωνούσαν όλοι οι Τσέχοι με τον Hus και δεν τον ακολουθούσαν. Αυτό ήταν κάτι που ο Hus το γνώριζε.

Για τον λόγο αυτό συνέδεσε την δική του διδασκαλία που ήταν και διδασκαλία του Wyclif, τις δικές του αιρετικές ιδέες με το εθνικιστικό κίνημα και αυτήν την σύνδεση προσπάθησε να περάσει στον λαό της Πράγας, μέσω των δημόσιων κηρυγμάτων του. Έτσι, λοιπόν, στο κήρυγμα που έκανε στις 3 Δεκεμβρίου του 1409 μ.Χ. στο ναό της Βηθλεέμ εις μνήμην του αειμνήστου βασιλέως Καρόλου Δ', επικαλέστηκε τους προγενέστερους καθηγητές της θεολογίας, λέγοντας τα εξής:

“Τι θα έλεγε ο καθηγητής Nicolas Biceps, ο λαμπρότατος στην επιχειρηματολογία; Τι θα έλεγε ο Αδαλβέρτος Rankonis, ο εναργέστατος ομιλητής; Τι θα έλεγε ο Jenek (σ.τ.μ. Της Πράγας), ο ετοιμόλογος μαθηματικός; Τι θα έλεγε ο Νικόλαος του Ratovník, ο εξαιρετικότατος ποιητής; Τι θα έλεγε ο Νικόλαος της Litomyšl, o σοφότατος καγκελάριος; Τι θα έλεγε ο Στέφανος του Kolín, ο παθιασμένος πατριώτης; Τι θα έλεγε ο Ιωάννης Šτěνκα, ένας κήρυκας τόσο έξοχος, όσο ένας ηχηρός αυλός; Τι θα έλεγε ο Πέτρος του Stupno, ο γλυκύτατος των μουσικών και αργότερα ένας ένθερμος κήρυκας; Τι θα απαντούσαν αυτοί όλοι και όσοι στους τάφους τους βαδίζουμε; Θα έλεγαν σίγουρα: Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης, καμιά τέχνη δεν αξίζει εμβάθυνση, κανείς δεν σώζει το γένος ή το είδος, καμιά αξία ο θησαυρός του χρυσού, περνούν τα υλικά πράγματα και λιώνουν όπως ο πάγος στον ήλιο²⁷”.

Οι τελευταίες κουβέντες είναι στίχοι από τον ύμνο “Audi tellus, audi magni mari limbus²⁸” (Άκουσε γη, ακούσατε τα πέρατα του ωκεανού), έναν μεσαιωνικό λατινικό ύμνο με αναφορά την Δευτέρα Παρουσία. Για ποιον λόγο τον χρησιμοποιεί εδώ ο Jan Hus;

Στην ομιλία του αυτή δεν τον ενδιαφέρει να προωθήσει την ατζέντα της μεταρρύθμισης. Αυτό γίνεται φανερό από το ότι επικαλείται πρόσωπα, τα οποία ήταν αντίθετα με τις ιδέες του, όπως ο Nicolas Biceps και ο Ιωάννης Šteňka. Αυτοί άσκησαν κριτική ουκ ολίγες φορές στις διδασκαλίες του Wyclif και σίγουρα δεν συγκαταλέγονταν μεταξύ των οπαδών του καθηγητή της Οξφόρδης. O Hus προβάλει τους Τσέχους καθηγητές του πανεπιστημίου, ανεξάρτητα από το αν αυτοί συμφωνούσαν ή διαφωνούσαν μαζί του.

Αναφέρεται σε Τσέχους θεολόγους, ακαδημαϊκούς, ποιητές και κήρυκες του παρελθόντος και τους συνδέει με τους εθνικιστικούς στόχους του παρόντος. Συσπειρώνει, με αυτόν τον τρόπο, όλους τους Τσέχους από το ακροατήριό του και προσπαθεί να τους αφυπνίσει εθνική συνείδηση, είτε συμφωνούν με τον Wyclif, είτε όχι. Το ζητούμενο σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι θεολογικό, αλλά εθνικό. Χρησιμοποιεί αυτήν την ρητορική, διότι δεν ήθελαν όλοι οι Τσέχοι να ασπαστούν τις ιδέες των Wyclif-Hus²⁹.

Κατά παρόμοιο τρόπο, η καταδίκη και καύση των βιβλίων του Wyclif από τον αρχιεπίσκοπο της Πράγας, Zbyněk του Házmburk, το 1410 μ.Χ., προβλήθηκε ως επίθεση εναντίον όλων των Τσέχων και του βασιλιά τους. Είχε κυριαρχήσει η προπαγάνδα του Ιερώνυμου της Πράγας, ότι δηλαδή κανείς Τσέχος δεν καταδικάστηκε ποτέ για κακοδοξία. Αυτή η αντίληψη είχε ριζώσει τόσο καλά στην νοοτροπία των πολιτών, σε σημείο που να κατηγορούν όλη την υπόλοιπη δυτική χριστιανοσύνη για αίρεση³⁰.

Αυτό που κατάφερε ο Hus είναι οι κατηγορίες εναντίον του να θεωρούνται προσβολή της χριστιανικής τιμής του βασιλείου της Βοημίας -honor christianissimi regni Bohemiae³¹. Η προηγούμενη επίκληση της κοινής γλώσσας επεκτάθηκε στην επίκληση της τιμής του βασιλείου της Βοημίας. Ταυτόχρονα, ο ίδιος εμφανίζεται ως υπερασπιστής και μάρτυρας της αλήθειας και πολέμιος της πλάνης (Denique ad tuendam veritatem et refellendam falsitatem contraria) με την βοήθεια του παντοδύναμου Θεού (Potentiae Dei patris) την σοφία του Υιού (sapientiae Filii) και την δωρεά του Αγίου Πνεύματος (bonitate Spiritus Sancti).

Χρησιμοποιεί και πάλι το κλισέ του Ιερώνυμου περί της ορθοδοξίας των Βοημών (firmitate orthodoxae fidei in viris Bohemis), οι οποίοι ποτέ μέχρι τότε δεν έπεσαν σε αίρεση (quod nunqua verus Bohemus pertinax haereticus est reprentus). Από την άλλη, την ίδια επιχειρηματολογία χρησιμοποιούν και οι πολέμιοι του Hus και του Wyclif. Για τον Στέφανο Páleč, η παρουσία του Hus και των ακολούθων του προσβάλει όχι μόνο το βασίλειο αλλά και την τιμή του excellentisimae Bohemica gents³².

Όσοι Γερμανοί αυτο-εξορίστηκαν από την Πράγα και το εκεί πανεπιστημιακό ίδρυμα, φρόντισαν να μεταφέρουν την αρνητική τους γνώμη για τους Τσέχους στις γειτονικές χώρες. Έτσι, δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι όλοι οι Τσέχοι, χωρίς διάκριση, ήταν αιρετικοί. Το ίδιο ίσχυε, βέβαια, και αντίστροφα, δηλαδή οι Τσέχοι έβλεπαν κάθε Γερμανό ως εχθρό. Οι Γερμανοί που κατοικούσαν στην Παλαιά Πόλη ήταν εξοργισμένοι με τους αρχηγούς και τα μέλη του εθνικιστικού κινήματος, επειδή έχασαν τα έσοδα τους μετά την αποχώρηση των συμπατριωτών τους.

Αυτοί κατηγορούσαν το κίνημα για την διαίρεση του πανεπιστημίου και ολόκληρης της πόλης. Το 1412 μ.Χ. κυκλοφόρησε ένα μανιφέστο, υποτίθεται από την “αδελφότητα του ελεύθερου πνεύματος του Χριστού”. Αυτό ήταν γραμμένο στα γερμανικά και καλούσε σε δολοφονίες των Γερμανών αιρετικών, εμπόρων, τοκογλύφων, ειδωλολατρών και ανάξιων ιερέων. Εκτιμάται ότι ήταν ένα χαλκευμένο προβοκατόρικο φυλλάδιο³³, συνταγμένο από τους αντίπαλους των Hus και Ιερώνυμου, με σκοπό να προκαλέσει ακραίες αντιδράσεις εναντίον των εθνικιστών.

Πράγματι στο πανηγύρι του Οκτωβρίου του 1412 μ.Χ. Γερμανοί κάτοικοι της Πράγας επιτέθηκαν οπλισμένοι και εισέβαλαν στον ναό της Βηθλεέμ. Αυτοί προέρχονταν κυρίως από τη διπλανή ενορία του ναού των αγίων Φιλίππου και Ιακώβου. Εκείνη την ώρα ο Jan Hus έβγαζε κήρυγμα και το πολυπληθές ακροατήριό του κατάφερε να αποκρούσει και να εκδιώξει τους επιτιθέμενους, παρότι οι τελευταίοι ήταν οπλισμένοι με σπαθιά και βαλίστρες. Ο Hus θυμόταν σε μεταγενέστερη ομιλία του το γεγονός, καυτηριάζοντας την επίθεση “στον οίκο του Κυρίου³⁴”. Στη λαϊκή μνήμη καταγράφηκε επίσης σε ένα τραγούδι της ταβέρνας:

“Οι Γερμανοί είναι απελπισμένοι

προσπάθησαν να επιτεθούν στη Βηθλεέμ

σε μια κυριακάτικη γιορτή

όντες οπλισμένοι

σαν [να πήγαν να συλλάβουν] τον Χριστό³⁵”.

8.14.3 Ο εθνικισμός των Ουσσιτών.

Το μίσος μεταξύ των Γερμανών και των Τσέχων, το οποίο άναψε με τις εθνικιστικές κορώνες στις ομιλίες του Hus, δεν έσβησε με την εκτέλεσή του. Το εθνικιστικό κίνημα των Ουσσιτών ξεκίνησε μία επανάσταση κοινωνικού χαρακτήρα αρχικά. Στην συνέχεια μετατράπηκε σε εθνική υπόθεση, που προέβαλε τις θεολογικές διαφορές με την Ρώμη.

Από την άλλη πλευρά, η αντιμετώπιση του ξεσηκωμού των Τσέχων, εμφανίστηκε ως σταυροφορία, ωστόσο ο εθνικός χαρακτήρας της ήταν επίσης εμφανής. Ο βασιλιάς των Βοημών Wenceslaus πέθανε τον Αύγουστο του 1419 μ.Χ., μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα εδάφη της Βοημίας πέρασαν στην κυριαρχία του Γερμανού αυτοκράτορα Σιγισμούνδου. Αμέσως εκτέλεσε τον Jan Krása, έναν Βοημό έμπορα, ο οποίος καταφερόταν ενάντια στην σύνοδο της Κωνσταντίας και την εκτέλεση των Jan Hus και Ιερώνυμου της Πράγας.

Ο Ουσσίτης χρονογράφος Lawrence της Březova καταγράφει τον Krása, ως: “ακμαίο στρατιώτη και δυνατό αθλητή του Κυρίου³⁶”. Ο έμπορος θεωρήθηκε από τους Ουσσίτες μάρτυρας και κατέλαβε κεντρική θέση στην απολογητική του κινήματος. Το γεγονός έδειξε ότι ο Σιγισμούνδος ήταν κάτι παραπάνω από πρόθυμος να εκκαθαρίσει το κίνημα των Ουσσιτών από τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Για να το πετύχει δεν θα δίσταζε να προβεί στην φυσική εξόντωση των μελών του κινήματος.

Η εκτέλεση του Krása έγινε τον Μάρτιο του 1420 μ.Χ. Λίγες ημέρες αργότερα ο παπικός λεγάτος Φερνάνδος της Λουκένα ανακοίνωσε την έναρξη σταυροφορίας εναντίον των αιρετικών Ουσσιτών. Το παπικό διάταγμα για την έναρξη της σταυροφορίας έφερε τον τίτλο Omnium Plasmatoris Domini. Φέρει την υπογραφή του πάπα Μαρτίνου Ε' και εκδόθηκε στην Φλωρεντία την 1η Μαρτίου³⁷. Με το διάταγμα αυτό ο πάπας έδινε εντολή στον Σιγισμούνδο να διεξάγει σταυροφορία εναντίον του Ουσσιτών στην Βοημία και να σώσει τους λίγους εναπομείναντες πιστούς στην Ρώμη. Κατά την παπική έκφραση “οι προλήψεις και οι κακοδοξίες” είχαν τρελάνει τους Τσέχους και ο Σιγισμούνδος μαζί με όλους τους “αθλητές και πολεμιστές του Κυρίου” έπρεπε να αναλάβει το σημείο του σταυρού και να πολεμήσουν εναντίον των κτηνωδών αιρετικών. Ταυτόχρονα και γι' αυτό τον λόγο παρείχε άφεση αμαρτιών.

Έτσι, ξεκίνησαν οι σταυροφορίες, οι οποίες έχουν καταγραφεί από την ιστορία ως Ουσσιτικοί πόλεμοι. Στην πραγματικότητα, οι πόλεμοι αυτοί ήταν συνέχεια των ταραχών που ξέσπασαν στην Πράγα μετά την εκτέλεση του Hus και στην συνέχεια απλώθηκαν σε όλο το βασίλειο. Μάλιστα, η διαρκής εξέγερση ήταν αυτή που χάρισε στον Wenceslaus το εγκεφαλικό επεισόδιο. Η τοποθέτηση της έναρξης των πολέμων το 1420 μ.Χ. είναι μία συμβατική συνθήκη που σχετίζεται με την αλλαγή της ηγεσίας και την έναρξη της σταυροφορίας. Διήρκεσαν μέχρι το 1434 μ.Χ.

Οι Γερμανοί κατάφεραν μέσα από αυτές τις σταυροφορίες να μεγαλώσουν το μίσος που έτρεφαν οι Τσέχοι εναντίον τους. Πέραν τούτου τίποτε άλλο, καθώς οι δεύτεροι φάνηκαν αρκούντως ικανοί να υπερασπιστούν τα εδάφη τους. Η συνδιαλλαγή ήρθε κατόπιν του εμφυλίου που ξέσπασε μεταξύ των δύο φατριών των Ουσσιτών, δηλαδή μεταξύ των μετριοπαθών Ουτρακιστών και των ριζοσπαστών Θαβωριτών.

Η ιδεολογική τοποθέτηση των Τσέχων εναντίον των Γερμανών εκδηλώθηκε αμέσως, με την κυκλοφορία μιας σειράς μανιφέστο, τα οποία καλούσαν τον λαό να πάρει τα όπλα και να αντισταθεί στην επίθεση των σταυροφόρων. Από το περιεχόμενο των μανιφέστο ξεχωρίζει η θεολογική τοποθέτηση στο θέμα της πραγματικής εκκλησίας. Ως τέτοια αναγνώριζαν οι Ουσσίτες την εκκλησία, η οποία διακρίνεται για την ηθική καθαρότητα των μελών της και την ορθή ευχαριστιακή πρακτική, δηλαδή την προσφορά του Σώματος και του Αίματος του Χριστού στους πιστούς και όχι μόνο της όστια, όπως εφαρμόζεται στον παπισμό³⁸.

Σύμφωνα με αυτήν την τοποθέτηση, προβάλλεται μία πρώτη αντίθεση πραγματικής και κίβδηλης εκκλησίας. Η αντίθεση επεκτείνεται βάσει αυτού του διαχωρισμού στην αντιπαλότητα των Τσέχων, ως μελών της αληθινής εκκλησίας, με τους Γερμανούς, οι οποίοι είναι μέλη της κίβδηλης εκκλησίας που εδράζεται στην Ρώμη. Η αντιπαλότητα στοχοποιεί τον Σιγισμούνδο, τον κίβδηλο μονάρχη και τρομερό διώκτη των μελών της αληθινής εκκλησίας, δηλαδή των Τσέχων.

Επίσης, στοχοποιεί και τα όργανα δίωξης της αληθινής εκκλησίας, δηλαδή τους σταυροφόρους, οι οποίοι με τον πόλεμο που διεξάγουν αναδεικνύουν Τσέχους μάρτυρες. Οι τελευταίοι με την μαρτυρία τους εμπνέουν το έθνος να ακολουθήσει το παράδειγμά τους. Αυτός είναι ο ιδεολογικός μηχανισμός που παράγει τον εθνικισμό μέσα από αιρετική θεολογική ζύμωση. Γι' αυτό για την Ορθοδοξία ο εθνικισμός είναι αίρεση.

Το πρώτο από αυτά τα μανιφέστο κυκλοφόρησε στις 3 Απριλίου του 1420 μ.Χ. και χαρακτηρίζει τους Γερμανούς “φυσικούς εχθρούς” των Τσέχων· οι Γερμανοί, οι οποίοι ανέλαβαν “τον φρικτό σταυρό με ματωμένα χέρια εναντίον των πιστών³⁹”. Το επόμενο μανιφέστο κυκλοφόρησε μεταξύ 18 και 20 του αυτού μηνός και επικεντρώθηκε στο πρόσωπο του Γερμανού αυτοκράτορα Σιγισμούνδου. Του καταλόγισε δέκα λόγους, για τους οποίους θα έπρεπε να θεωρείται αντί-χριστος τύραννος και όχι ευσεβής βασιλιάς της Βοημίας.

Οι καταγγελίες αφορούσαν ζητήματα, όπως την αισχύνη που αισθανόταν ο Σιγισμούνδος για την Τσεχία μέσω της κατηγορίας για αίρεση, την παράνομη καταδίκη της ευχαριστιακής προσφοράς Σώματος και Αίματος, την αποξένωσή του από τα εδάφη του στέμματος της Βοημίας, την βία που χρησιμοποιούσε εναντίον του έθνους αυτής της χώρας. Του καταλόγιζε επίσης της ευθύνη για την εκτέλεση του Jan Krása, όπως και την προδοτική συμπεριφορά του απέναντι στον Jan Hus, καθώς επέτρεψε να πεθάνει στην πυρά προς ατίμωση του τσέχικου έθνους⁴⁰.

Μία ακόμη αξιοπρόσεκτη κατηγορία που του προσάπτει το συγκεκριμένο μανιφέστο αφορά τον θάνατο εκατοντάδων Τσέχων, με την μεταφορά τους και την επιβολή καταναγκαστικής εργασίας στα μεταλλεία άργυρου, έξω από την πόλη της Kutná Hora⁴¹. Η πόλη αυτή διέθετε πλούσια αποθέματα ασημιού, τα οποία εκμεταλλεύονταν οι εκεί εγκατεστημένοι Γερμανοί. Αυτοί είχαν μετακομίσει στην πόλη επί της βασιλείας του Καρόλου IV.

Αυτή η καταγγελία επιβεβαιώνεται και από τον σύγχρονο των γεγονότων χρονογράφο Λαυρέντιο της Březova, ο οποίος αναφέρει ότι τουλάχιστον 1600 Ουσσίτες είχαν χάσει την ζωή τους με αυτόν τον τρόπο⁴². Φαίνεται, λοιπόν, ότι η μέθοδος της εκτέλεσης δια της καταναγκαστικής εργασίας δεν ήταν εφεύρεση των ναζιστών ή των κεμαλιστών. Οι Γερμανοί την χρησιμοποιούσαν παλαιόθεν και όχι μόνο εναντίον των Εβραίων.

Υπάρχουν στοιχεία, ότι αυτοί οι εκτελεσθέντες στα μεταλλεία της Kutná Hora τιμώνταν ως μάρτυρες από του Τσέχους στο τέλος του ΙΕ' αι. Ως μάρτυρες τούς θεωρεί και ο εν λόγω χρονογράφος. Το μανιφέστο δεν κάνει διάκριση μεταξύ των μαρτύρων της πίστης και των εθνομαρτύρων, όπως είναι αναμενόμενο. Διατηρεί, δηλαδή, μια θεολογική διάσταση σε πράξεις εθνικού ενδιαφέροντος. Ένα εκκλησιαστικό ζήτημα, στην προκειμένη περίπτωση ένα αιρετικό ζήτημα, γίνεται αίτημα εθνικό. Ταυτόχρονα η αντίδραση στον παπισμό γίνεται επανάσταση με την υπόσχεση επουράνιας ανταμοιβής συλλογικού μαρτυρίου⁴³.

Αυτού του είδους η επανάσταση, η οποία βασίζεται σε αιρετικές εκκλησιολογικές βάσεις, θα εκφραστεί και ως κοινωνική αντίδραση σε χρόνο παράλληλο της Μεταρρύθμισης. Αυτό είναι κάτι που θα δούμε σε επόμενες εργασίες, όπου θα διερευνηθεί η μετάβαση από τον γνωστικισμό στον θεϊστικό κομμουνισμό. Σε επόμενο κεφάλαιο αυτής της ενότητας θα δούμε το πώς ο Jan Hus έθεσε της βάσεις μίας τέτοιας κοινωνιολογικής προσέγγισης. Προς το παρόν να πούμε ότι ο παπισμός δεν είναι άμοιρος ευθύνης. Ο εθνικισμός ξεκίνησε ως αντίδραση στην πολιτική θεωρία και πρακτική του παποκαισαρισμού, ο οποίος ζητά να υποτάξει τους λαούς όλης της Ευρώπης.

Αυτά τα μανιφέστο δεν εκφράζουν μόνο μια αιρετική θεολογία· εκφράζουν και μια αντιδραστική πολιτική θεωρία. Αμφισβητούν τόσο την εξουσία του βασιλιά, όπως και την πνευματική δικαιοδοσία του πάπα. Τα κριτήρια γι' αυτήν την αμφισβήτηση είναι στην πρώτη περίπτωση η διαφορά στην γλώσσα και στην δεύτερη η διαφορά στο ήθος. Ταυτόχρονα προτείνουν έναν εναλλακτικό φορέα αυτών των δύο εξουσιών, τον λαό της Βοημίας. Σε αντίθεση με τον λαό της Βοημίας, ο Σιγισμούνδος στέκεται μακριά από την τσέχικη γλώσσα, την τσέχικη χώρα, την τσέχικη βασιλεία. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι μια τέτοια εθνικού χαρακτήρα πολιτική θεωρία έρχεται αντιμέτωπη με σύνολο το φεουδαρχικό σύστημα διακυβέρνησης της δυτικής Ευρώπης, το οποίο ήταν σε ισχύ επί πολλούς αιώνες.

Η πρώτη νίκη των Ουσσιτών στην πολιορκία της Πράγας το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς εορτάστηκε με πανηγυρισμούς και θριαμβολογίες. Το θέμα αφορά στην ερμηνεία της νίκης ως επιβεβαίωσης της ορθότητας των αντιλήψεων τους εκ μέρους του Θεού. Το αποτέλεσμα της πολιορκίας τους χάρισε την βεβαιότητα ότι οι Βοημοί απολάμβαναν την εύνοια του Θεού και ότι ο Σιγισμούνδος δεν ήταν παρά σφετεριστής του θρόνου του βασιλείου τους. Στις 10 Ιουλίου συντάχθηκε καινούργιο μανιφέστο προς την Δημοκρατία της Βενετίας⁴⁴, όπου αντιπαραβάλλεται “ το χριστιανικότατο βασίλειο της Βοημίας, το οποίο κατέστη μέγα και φημισμένο με τα έργα και τις ημέρες των ενδόξων προγόνων” με τον Σιγισμούνδο, του οποίου οι πράξεις στην Κωνσταντία και μετά απέδειξαν κάκιστο.

Για τη αιτιολόγηση της θέσης του ο συγγραφέας του μανιφέστο επικαλείται τον θείο νόμο, τον οποίο οι Ουσσίτες ακολουθούν, σε αντίθεση με τις κοσμικές αρχές και τις απαιτήσεις τους, τις ενάντιες στον νόμο του Θεού. “Σκοπεύουμε”, λέει το μανιφέστο, “να μην κάνουμε κάτι πέρα από τον νόμο του Θεού, τον οποίο προάγουμε μεταξύ μας, και με τον οποίο ευχαριστούμε τον Κύριο που μας αγαπά, περιφρονώντας τις ζωές μας και τον κόσμο⁴⁵”.

Δέκα ημέρες αργότερα, κυκλοφόρησε ένα νέο μανιφέστο. Σ' αυτό διατυπώθηκαν τέσσερα άρθρα-αιτήματα, τα οποία θα έπαιζαν τον ρόλο του συνδετικού κρίκου μεταξύ των διαφόρων φατριών των Ουσσιτών τις επόμενες δεκαετίες. Εξυπηρέτησαν τόσο καλά τον σκοπό τους, ώστε κατάφεραν να κρατήσουν όρθιο τον ουσσιτισμό ακόμα και στις πιο δύσκολες εμφυλιοπολεμικές περιόδους. Ταυτόχρονα, καθόρισαν και το πλαίσιο ύπαρξης του εθνικιστικού κινήματος της Βοημίας. Τα τέσσερα αυτά άρθρα υπαγόρευαν τα εξής:

α) ο λόγος του Θεού να κηρύσσεται ελεύθερα και χωρίς προσκόμματα από τους ιερείς του Κυρίου...

β) το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας θα μεταδίδεται ελεύθερα και με τα δύο είδη, δηλαδή άρτο και οίνο, σε όλους τους πιστούς Χριστιανούς...

γ) ο κλήρος δεν πρέπει να κατέχει κοσμική ιδιοκτησία σε χρυσό και πρόσκαιρα αγαθά, επειδή αυτό είναι αντίθετο με την εντολή του Χριστού.. και ότι ο ίδιος κλήρος θα πρέπει να επανέλθει στον ευαγγελικό και αποστολικό τρόπο ζωής...

δ) όλα τα θανάσιμα αμαρτήματα και ειδικά τα δημόσια θανάσιμα αμαρτήματα, όπως και κάθε άλλη παράβαση του νόμου του Θεού απαγορεύεται και θα πρέπει να αντικρούεται λογικά από οποιονδήποτε γίνεται μάρτυρας αυτών⁴⁶.

Στο μανιφέστο τα άρθρα συμπληρώνονταν από πληθώρα βιβλικών και πατερικών παραπομπών. Ο λόγος γι' αυτό ήταν ν' αποδειχθούν τα άρθρα “orthodox bona fides”. Έτσι απέσεισαν την κατηγορία για αίρεση και καινοτομία. Επίσης, η κατηγορία της αντίδρασης ενάντια στον βασιλιά και τον πάπα εκλαμβανόταν ως επαναφορά στο ευαγγελικό και αποστολικό ιδεώδες του χριστιανικού βίου. Οι Βοημοί θεωρούσαν ότι ήταν αυτοί που αποκαθιστούν τις ηθικές αξίες της πρώτης χριστιανικής κοινότητας ενάντια σε ένα παπικό οργανισμό, ο οποίος λοξοδρόμησε στους ενδιάμεσους αιώνες.

Αυτήν την απολογητική χρησιμοποιούσαν οι Ουσσίτες και στο θέμα της Θείας Κοινωνίας και της μετάληψης αμφοτέρων, Άρτου και Οίνου. Τα τέσσερα άρθρα, όμως, αποτελούσαν το μεταρρυθμιστικό τους πρόγραμμα. Σ' αυτό υπήρχε ομοφωνία από όλες τις ομάδες τους, που δεν ήταν ούτε λίγες, ούτε ομόγνωμες. Από πλευράς πολιτικής θεωρίας, τα τέσσερα άρθρα θα μπορούσαν να εκληφθούν ως το “σύνταγμα” των Ουσσιτών και συνάμα το σημείο ενότητας του τσέχικου έθνους.

Τα τέσσερα άρθρα είναι ο συστατικός πυρήνας των αξιών και των στοιχείων που καθόρισαν την ταυτότητα του τσέχικου έθνους. Όσο και αν αυτή η έκφραση φαντάζει υπερβολική, οι Τσέχοι έπρεπε να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός πολέμου, ο οποίος απειλούσε την ύπαρξή τους την δεδομένη χρονική στιγμή. Με την βοήθεια των τεσσάρων άρθρων η τσέχικη εθνική συνείδηση περιχαρακώθηκε και δόθηκε η δυνατότητα να συντονιστεί και διατηρηθεί η στρατιωτική δράση.

Ο έσωθεν καθορισμός της εθνικής συνείδησης, καθώς και η ενδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας των Τσέχων ήρθε και ως αποτέλεσμα και εξωγενών παραγόντων με αποκορύφωμα τις εναντίον τους σταυροφορίες. Η έξωθεν εικόνα των Τσέχων καθορίστηκε με βάση τις θεολογικές τους επιλογές. Για την αντιμετώπισή τους ο παπικός κόσμος, ο οποίος σημειωτέον αναγνώρισε την υποκείμενη πολιτική απειλή που συνιστούσαν, προέβη σε τέσσερις ακόμη σταυροφορίες εναντίον τους –το 1421, 1422, 1427 και 1431 μ.Χ. Κάθε μία από αυτές είχε έναν λεγάτο της Ρώμης ως διοργανωτή· τον καρδινάλιο Branda Castiglione οι σταυροφορίες του 1421 και 1422 μ.Χ., τον καρδινάλιο Ερρίκο Beaufort του 1427 μ.Χ. και τον καρδινάλιο Giuliano Cesarini η του 1431 μ.Χ.

8.14.4 Η άποψη των παπικών για τους Τσέχους.

Η στρατιωτική δράση εναντίον των Ουσσιτών συμπληρωνόταν από τον πόλεμο της γραφίδας. Με την εργασία ακαδημαϊκών, όπως ο Pavel Soukup⁴⁷ και ο Dušan Coufal⁴⁸, ξεκαθαρίστηκε ότι στην θεωρητική πολεμική εναντίον των Ουσσιτών στρατολογήθηκαν συγγραφείς από όλη την Ευρώπη με πεδίο δράσης σε όλα τα λογοτεχνικά είδη· την ποίηση, τις ομιλίες, τα χρονικά, τα διατάγματα της Ρώμης που καλούσαν σε σταυροφορία, τις πανεπιστημιακές διατριβές και τις θεολογικές πραγματείες.

Ο παπικός Βοημός συγγραφέας Ανδρέας του Brod, στο έργο του Πραγματεία περί της καταγωγής των Ουσσιτών, αναφέρεται στους συμπατριώτες του ως “έθνος τυράννων”, έναν υποκριτή λαό που ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται τον νόμο του Θεού, αλλά “δεν φείδεται ούτε τον Θεό, ούτε τους αγίους του, ούτε τα μοναστήρια του, ούτε τις εκκλησίες του” με την βία του⁴⁹.

Θρηνεί για την Βοημία, διότι κάποτε αυτή ήταν μια ευσεβής χώρα, αλλά έπεσε στην παγίδα του διαβόλου και μεταμορφώθηκε. Τώρα “είναι γεμάτη τυφλούς κήρυκες και καθηγητές”, οι οποίοι υιοθέτησαν “το πικρό και δηλητηριασμένο δόγμα του Wyclif, το οποίο ενσταλλάχθηκε στις καρδιές των αιρετικών⁵⁰”.

Παρόμοιο κείμενο προέρχεται από την γραφίδα του Πολωνού παπικού Ludolf von Einbeck (Ludolphus abbas Saganensis) με τίτλο Πραγματεία περί του Αρχαίου Σχίσματος⁵¹. Ο Ludolf διαχειρίζεται τα ίδια θέματα και είναι φανερό ότι τρέφει και αυτός άσβεστο μίσος για τους Βοημούς. Στο έργο του οι Βοημοί είναι πονηροί άνθρωποι, οι οποίοι πρόδωσαν τον ευσεβή προστάτη τους, άγιο Wenceslaus, για να ακολουθήσουν έναν ψευδοπροφήτη, τον Jan Hus⁵².

Σε συνάρτηση με το γεγονός της απομάκρυνσης των Γερμανών από το Πανεπιστήμιο της Πράγας, βλέπει τις σχέσεις των Γερμανών και των Βοημών ανάλογες με τις σχέσεις των Ιουδαίων με τους Σαμαρείτες:

“Από αρχαιοτάτων χρόνων και πολύ βαθιά είναι ριζωμένο το μίσος μεταξύ των δύο ιδιωμάτων, του Γερμανικού και του Τσέχικου, οὐ γὰρ συγχρῶνται ᾿Ιουδαῖοι Σαμαρείταις (σ.σ. Ιωάν. 4,9), γι' αυτό η θέα μόνο του Γερμανού προκαλεί αποστροφή στον Βοημό⁵³”.

Επίσης, αιτιολογεί την φυγή των Γερμανών από την Πράγα εξαιτίας του φόβου τους να μην μολυνθούν από τις αιρέσεις του Wyclif⁵⁴. Μάλιστα την παραλληλίζει με την έξοδο των Ιουδαίων από την Αίγυπτο και την τυραννία του Φαραώ⁵⁵.

Εδώ είναι το κατάλληλο σημείο να δούμε τις κατηγορίες που εκτόξευσαν οι παπικοί στους Βοημούς, ότι ακολουθούν τις πλάνες κατ' αυτούς της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας:

“και θέλοντας να διαδώσουν τις πλάνες των Ελλήνων σε πολλούς, από τα δόγματα της αληθείας απομακρύνθηκαν με επιζήμιο τρόπο, και αποδέχθηκαν και ομολόγησαν για τις γυναίκες, ενάντια στον απόστολο, να είναι δεκτές για να κάνουν δημόσιο κήρυγμα παρουσία κλήρου και λαού⁵⁶”.

Φυσικά η κατηγορία αυτή δεν προέκυψε από το ότι γινόταν στους Ουσσίτες δημόσιο κήρυγμα από τις γυναίκες, καθώς τέτοιο έθιμο δεν υπάρχει στην Ορθοδοξία. Η κύρια πλάνη των Ουσσιτών κατά τους παπικούς ήταν το αίτημα της Θείας Μετάληψης με αμφότερα τα είδη (utraque specie, εξ ου και η πρώτη ομάδα των Ουσσιτών αποκαλείτο περιπαιχτικά Utraquistas), δηλαδή Άρτο και Οίνο. Η εποχή στην οποία συντάχθηκε το Tractatus de Longevo Schismate, δηλαδή στο διάστημα μετά το τέλος της συνόδου της Κωνσταντίας και το 1422 μ.Χ. (χρονιά κατά την οποία απεβίωσε ο Ludolf), φανερώνει ότι η συγκεκριμένη κατηγορία προέκυψε εξ αρχής για τους Βοημούς.

Απαντάται σε έναν επίσης Βοημό παπικό, τον Ιωάννη-Ιερώνυμο της Πράγας⁵⁷, ο οποίος έγραψε το 1433 μ.Χ. το Tractatus contra haereticos Bohemos. Συζητώντας στο έργο αυτό τις απόψεις των Ουσσιτών περί της Θείας Ευχαριστίας, παρατηρεί ότι οι Ουσσίτες “δανείζονταν” επιχειρήματα από τους Έλληνες για να ενισχύσουν την θέση τους, ότι οι λαϊκοί θα έπρεπε να κοινωνούν και τα δύο είδη, Άρτο και Οίνο. Εδώ ο Ιωάννης-Ιερώνυμος υποστηρίζει ότι στην πρώτη Εκκλησία η μετάδοση Σώματος και Αίματος στους λαϊκούς δεν ήταν ο κανόνας, αλλά πρακτική που εφαρμοζόταν μόνο από τους Έλληνες και τους οπαδούς του Νεστόριου:

“Διότι, πραγματικά, κανένα εδάφιο της Αγίας Γραφής δεν μαρτυρεί ότι όλοι οι πιστοί κοινωνούσαν και από τα δύο είδη· μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές γινόταν αυτό, όπως στους Έλληνες και τους Νεστοριανούς⁵⁸”.

Είναι ξεκάθαρη η προπαγάνδα του Ιωάννη-Ιερώνυμου, καθώς συνδέει του Ουσσίτες με τους αιρετικούς κατά τους παπικούς Έλληνες και τους Νεστοριανούς. Γιατί το κάνει αυτό; Διότι οι Ουσσίτες επιχειρηματολογούσαν λέγοντας ότι η Εκκλησία των Ελλήνων ακολουθούσε την ίδια ευχαριστιακή πρακτική:

“Επίσης, ο αιρετικός Βοημός ισχυρίζεται, λέγοντας: η Ανατολική Εκκλησία των Ελλήνων δίνει την Κοινωνία και με τα δύο είδη στους λαϊκούς και τις γυναίκες· κατά συνέπεια η καθολική Εκκλησία οφείλει να δίνει την Θεία Κοινωνία και με τα δύο είδη στους λαϊκούς των δύο φύλων⁵⁹”.

Η απάντηση του συγγραφέα είναι ότι η Εκκλησία των Ελλήνων δεν είναι Εκκλησία του Θεού, αλλά του διαβόλου (ecclesia diaboli)⁶⁰. Έπειτα παρατήρησε ότι οι Ουσσίτες με το να μεταδίδουν την Θεία Κοινωνία στους πιστούς δεν ακολουθούσαν με ακρίβεια τον τρόπο μετάδοσης των Ελλήνων:

“Αλλά οι Έλληνες λαϊκοί δεν πίνουν το Μυστήριο κατευθείαν από το ποτήριο, όπως κάνουν οι Βοημοί. Όταν ο Έλληνας ιερέας τελεί την Θεία Λειτουργία, βουτά τον ένζυμο Άρτο μέσα στον Οίνο σε ξύλινο ποτήριο, και όταν λαμβάνει την Θεία Κοινωνία, τρώει το μυστήριο με ξύλινο κοχλιάριο εκτός του ποτηρίου, όπως θα έτρωγε κάποιος σούπα, και μεταδίδει το μυστήριο από το ποτήριο στους Έλληνες λαϊκούς και τις γυναίκες με την ξύλινη λαβίδα, όπως ένας μάγειρας σερβίρει σούπα με ένα κουτάλι στους κύνες και τα ερίφια. Διότι οι Έλληνες συμβολίζονται από τα ερίφια στην Αγία Γραφή. Αλλά ιδού, αν και οι Βοημοί αιρετικοί δεν έχουν παρακολουθήσει ποτέ το ελληνικό τυπικό, θέλουν η αγία και καθολική Εκκλησία να μιμηθεί τους αιρετικούς Έλληνες, ή σαν να θέλουν από τον Χριστό να μιμηθεί τον διάβολο, το οποίο είναι ανάρμοστο⁶¹”.

Πάντως να τονιστεί ότι ο παραλληλισμός των αιρετικών Βοημών με τους αιρετικούς Έλληνες στο μυαλό του Ιωάννη–Ιερώνυμου δεν ήταν δικό του εφεύρημα. Ήταν κοινός τόπος στους παπικούς του πρώτου μισού του ΙΕ' αιώνα, να τους βλέπουν ως δύο σέκτες υπεύθυνες για την έλλειψη ενότητας στον χριστιανικό κόσμο. Ομιλητές στις συνόδους της Σιένα ή της Βασιλείας, όπως ο Αμβρόσιος Traversari ή ο Ανδρέας Χρυσοβέργης αναγνώρισαν τόσο τους Έλληνες, όσο και τους Βοημούς, ως αιρετικούς και σχισματικούς μαζί⁶².

Ο Ιωάννης της Ραγούσα⁶³ θεωρούσε τους Ουσσίτες ως μεγάλη απειλή, γι' αυτό και ζητούσε την άμεση επέμβαση της παπικής Ιεραρχίας⁶⁴. Επίσης, τούς χαρακτήριζε λυσσασμένα σκυλιά, η αγριότητά των οποίων ξεπερνούσε αυτή των Τούρκων, των Σαρακηνών και των Τατάρων. Έδειχναν την βαρβαρότητά τους στον τρόπο που φέρονταν στους παπικούς, “μερικούς από τους οποίους είχαν διαμελίσει, άλλους είχαν κάψει στην πυρά, άλλους είχαν πνίξει στο ποτάμι, άλλους λιθοβόλησαν ή έσφαξαν με σπαθί⁶⁵”.

Συνεχίζοντας την ομιλία του έριξε το φταίξιμο στον διάβολο που παρακινούσε τους Ουσσίτες σε αυτές τις πράξεις εναντίον των πιστών: “ σε αυτόν που έσπερνε την διχόνοια που υποδαύλιζε το μίσος των ανθρώπων εναντίον του κλήρου⁶⁶”. Και το προσάναμμα του μίσους άρπαζε φωτιά από τους ψευδοπροφήτες, οι οποίοι το έπρατταν όχι με ομιλίες και κηρύγματα, αλλά με λασπολογία. Γι' αυτόν ψευδοπροφήτες ήταν ο Ιωάννης Ούσιος και ο Ιερώνυμος της Πράγας.

Οι δύο αυτοί ψευδοπροφήτες ήταν και το θέμα του κηρύγματος του Oswald Reinlein (ή Reindel), ενός μοναχού του τάγματος των Αυγουστίνων. Αυτός έδωσε πλήθος ομιλιών στην Βιέννη του 1426 μ.Χ. με σκοπό την ενίσχυση της σταυροφορίας εναντίον των Ουσσιτών⁶⁷. Σύμφωνα με τον Reinlein, ο Jan Hus ήταν ο δράκος της Αποκάλυψης από το εδάφιο 13,4. Τον Hus τον λάτρευε ολόκληρη η Τσεχία, διότι είχε πλανήσει τον λαό με τις ομιλίες του, στις οποίες είχε επιτεθεί στον παπικό κλήρο⁶⁸. Ο ίδιος είχε αναβιβάσει τον εαυτό του υπεράνω των ιερέων λόγω της υποτιθέμενης ηθικής και μόρφωσής του. Ως αποτέλεσμα του κηρύγματός του, ο Reinlein ισχυριζόταν ότι οι οπαδοί του Hus: “επέλεξαν αυτόν από όλη την Εκκλησία και τον έκαναν αγαπητό τους άγιο και προστάτη, παρά το ότι καταδικασμένος και εκτελεσμένος αιρετικός⁶⁹”.

Ο Oswald αναμφίβολα ανήκε στην μερίδα των αδιάλλακτων προπαγανδιστών της Ρώμης. Αυτό προκύπτει άνετα από τις προϋποθέσεις που γέννησαν το πολεμικό έργο του. Στόχος του ήταν να πείσει για την ανάγκη της εκστρατείας κατά των Ουσσιτών, δηλαδή να προωθήσει μία βίαιη λύση του προβλήματος, σε μια περίοδο όπου άρχισε να εξετάζεται και η αναγκαστική (όπως φάνηκε εκ των υστέρων) λύση της προσφυγής σε συνομιλίες. Για το λόγο αυτό ο Oswald δεν ασχολήθηκε ποτέ με την θεολογία των Ουσσιτών καθ' οιονδήποτε τρόπο. Δηλαδή δεν μπήκε καν στον κόπο να εκφέρει αντιρρητικό λόγο στις ομιλίες του. Το κύριο ζήτημα στις ομιλίες του ήταν το αν θα πρέπει να γίνει εκκαθάριση των αιρετικών από τα εδάφη της Βοημίας και με ποιον τρόπο⁷⁰.

Με τις ίδιες κατηγορίες μεμφόταν τους Ουσσίτες και ο Άγγλος συγγραφέας Thomas Netter. Αυτός έγραψε το έργο του Doctrinale antiquitatum fidei catholicae ecclesiae contra Wiclevistas et Hussitas την εποχή της τέταρτης σταυροφορίας εναντίον των Βοημών και απεικονίζει τους Βοημούς με τα ίδια μελανά χρώματα που χρησιμοποιούν και οι υπόλοιποι παπικοί συγγραφείς της εποχής του. Περιέγραψε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για το μαρτύριο των παπικών στην Τσεχία. Ισχυριζόταν ότι οι Ουσσίτες τούς είχαν διαμελίσει με σφυριά, τους είχαν συνθλίψει κάτω από μυλόπετρες, ακόμη και ότι τους υποχρέωναν να πιουν λιωμένο μέταλλο. Κατέληξε ότι οι παπικοί στην Τσεχία : “υποφέρουν εκατό φορές περισσότερη αγριότητα από 'Χριστιανούς', οι οποίοι φέρουν το όνομα ψευδώς, απ' ότι από τους Τούρκους ή τους Σαρακηνούς⁷¹”.

8.14.5 Ο Hus ως εκπρόσωπος των Βοημών.

Αν συγκριθούν αυτά τα πολεμικά κείμενα με τα αντίστοιχα της Ουσσιτικής προπαγάνδας, βγαίνουν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν κάποια συγκεκριμένα στερεότυπα ο ένας για τον άλλο. Οι Ιωάννης Ούσιος και Ιερώνυμος της Πράγας παρουσιάζονται από την πλευρά των Τσέχων ως προφήτες, ενώ από την πλευρά των παπικών, ως ψευδοπροφήτες. Οι Ludolf Saganensis και Andreas von Regensburg παρομοιάζουν τους Ουσσίτες με τους Κορέ, Δαθάν και Αβειρών από το βιβλίο της Εξόδου κεφ. 16, οι οποίοι αντιτίθονταν στους Μωυσή και Ααρών. Την αυτή παρομοίωση υιοθέτησε και ο Πολωνός καθηγητής Stanislas του Skalbimierz⁷².

Κατά παρόμοιο τρόπο ο Nicholas Magni, Θεολόγος από την Σιλεσία, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Πράγα και δίδασκε στην Χαϊδελβέργη, αναγνώριζε στους Wyclif και Hus τους αιρεσιάρχες Αρείο και Σαβέλιο. Έγραψε ότι ο πιο επικίνδυνος από όλους τους αιρετικούς ήταν ο Wyclif. Οι οπαδοί του Jan Hus και Ιερώνυμος της Πράγας ήταν εξίσου επικίνδυνοι με τους παλιούς αιρεσιάρχες και ήταν επιτακτική η ανάγκη για τον παπισμό να τους αντιμετωπίσει, να τους καταδικάσει, ακόμη και να τους εξολοθρεύσει⁷³.

Οι προπαγανδιστές και τον δύο πλευρών παρουσιάζουν τις ενέργειες της αντίθετης πλευράς, ως πράξεις βαρβαρότητας· πράξεις τις οποίες συγκρίνουν με την βαρβαρότητα των Τούρκων και των Τατάρων, όπως φάνηκε από τα παραπάνω αποσπάσματα. Ταυτόχρονα, θεωρούν την δαιμονική έμπνευση, ως αιτία αυτών των πράξεων. Αντίθετα, οι δικοί τους οπαδοί υποφέρουν με μαρτυρικό φρόνημα, ως πνευματικοί απόγονοι του Ισραήλ και των αρχαίων Χριστιανών μαρτύρων. Σ' εκείνο που συμφωνούν αμφότεροι είναι το ότι ο Hus είναι ο υποδειγματικός εκπρόσωπος του τσέχικου έθνους.

Ο Hus έγινε η προσωποποίηση της ευσέβειας για τους οπαδούς του, ενώ για τους παπικούς η προσωποποίηση της αποστασίας. Επίσης, αναγνωρίστηκε ως η αιτία της διαμάχης των δύο πλευρών, της αιματηρής διαμάχης. Δεν είναι υπερβολικό να ειπωθεί ότι παρέσυρε ένα ολόκληρο έθνος σε πόλεμο με τον παπισμό. Τα κηρύγματά του συνέβαλαν σε αυτό, αλλά πολύ περισσότερο η εκτέλεσή του στην πυρά. Η αδικία που έγινε στον Hus θεωρήθηκε αδικία έναντι ολόκληρου του τσέχικου έθνους.

Να εξηγήσουμε ότι για τους Ουσσίτες η αδικία έναντι του Hus, όπως και απέναντί τους, θεμελιωνόταν στην πίστη τους ότι αυτοί ήταν που ακολουθούσαν το παράδειγμα της αρχαίας Εκκλησίας και ότι τα Τέσσερα Άρθρα της μεταρρυθμιστικής του προσπάθειας ήταν η αποστολική πίστη της Εκκλησίας. Από την άλλη, οι παπικοί ήταν αυτοί που είχαν εισάγει καινοτομίες στην χριστιανική πίστη και εξολόθρευαν με εκτέλεση τους πιστούς Χριστιανούς, όπως ο Hus, και με πόλεμο τους Ουσσίτες.

Με αυτό το σκεπτικό προσήλθαν στην Βασιλεία, για να διαλεχθούν με τους παπικούς. Αυτήν την εικόνα για τον Hus είχε κατά νου ο Νικόλαος Biskupec του Tábor, όταν εκφώνησε λόγο υπέρ των Άρθρων στην σύνοδο της Βασιλείας. Ο λόγος του βασίστηκε στην Ομιλία περί Ειρήνης, που είχε ετοιμάσει ο Hus για να εκφωνήσει στην Κωνσταντία, αλλά ποτέ δεν του δόθηκε η ευκαιρία να εκφωνήσει⁷⁴. Στην ομιλία αυτή ο Νικόλαος αναγνώρισε τον Hus, ως ευαγγελικό κήρυκα (predicatorem evangelicum), ως καλό και δίκαιο άνθρωπο (virum bonum et iustum), ως πιστό καθολικό (et catholicum)⁷⁵, ο οποίος προσπάθησε να υπερασπιστεί την αλήθεια του Ευαγγελίου κατά των αιρέσεων με τις ομιλίες και τα γραπτά κείμενά του.

Επίσης, ισχυρίστηκε ενώπιον της συνόδου, ότι η άρνηση του Hus να υποταχθεί στον παπισμό, όπως και η υπερασπιστική του γραμμή υπέρ των ευχαριστιακών πρακτικών, είχαν ως αποτέλεσμα, αφενός να του απαγορευθεί το δημόσιο κήρυγμα και αφετέρου να εκτελεστεί δια πυρός στην Κωνσταντία. Τελειώνοντας, τόνισε το ότι δεν ήταν επιτρεπτό στους Βοημούς να μην υπερασπιστούν την πρακτική της αλήθειας και να συμβιβαστούν αναφορικά με τα Τέσσερα Άρθρα⁷⁶.

Ο Hus αναφέρεται και από τον ιερέα Ulrich de Znojmo στην ομιλία του στην ίδια σύνοδο υπέρ της ελευθερίας του κηρύγματος⁷⁷. Για τον Ulrich υπήρχαν δύο κατηγορίες ιερέων· αυτοί που είχαν την ιεροσύνη λόγω της χειροτονίας τους και αυτοί που την άξιζαν λόγω της δικαιοσύνης τους. Ο Hus ήταν υπόδειγμα ιερέως της δεύτερης κατηγορίας: “ο στεντόρειος κήρυκας του βασιλείου της Βοημίας, ο οποίος είχε καταδείξει την σιμωνιακή αίρεση των ψευδών ιερέων με τα γραπτά του, τα λόγια και τα έργα του⁷⁸”. Γι' αυτή του την διακήρυξη πλήρωσε βαρύ τίμημα με την ζωή του.

Για τον Ulrich de Znojmo ο Hus ήταν παράδειγμα ιεροκήρυκα, διότι ενημέρωσε τους λαϊκούς για την δράση των ψευδών ιερέων και ταυτόχρονα ότι τέτοιου είδους ιερείς δεν είχαν καμία εξουσία, πνευματική ή άλλη, πάνω τους. Τέλος, τόνισε στην σύνοδο ότι ο Hus είχε εμπνεύσει μια ολόκληρη γενιά κηρύκων, όχι μόνο με την βιoτή του, αλλά και με τον τίμιο θάνατό του, οι οποίοι προσπαθούσαν να μιμηθούν τον πουριτανισμό του και να επαναλάβουν τα κηρύγματά του. “Ήταν αδύνατον σε κάποιον που τον είδε και συνομίλησε μαζί του να μείνει σιωπηλός⁷⁹”. Αξίζει να ειπωθεί ότι στην αναίρεση του παπικού αντιρρησία Henricus Kalteisen⁸⁰, ο Ulrich χρησιμοποίησε την ομιλία που ο καθηγητής της Πράγας είχε προετοιμάσει για να εκφωνήσει στην Κωνσταντία, με τίτλο Περί της επάρκειας του Νόμου του Χριστού (De sufficientia legis Christi⁸¹).

Για τους Ουσσίτες ομιλητές της συνόδου της Βασιλείας, ο Hus ήταν η προσωποποίηση της υπακοής και αφοσίωσης στον νόμο του Θεού. Ταυτόχρονα, χαρακτήριζε το Ουσσιτικό εθνικιστικό κίνημα εξ ολοκλήρου. Για τους παπικούς, βέβαια, ήταν η προσωποποίηση της αποστασίας. Και οι δύο πλευρές έβλεπαν τον Hus ως την αιτία της διαμάχης τους. Η προβολή του μέσα από τα παραπάνω αποσπάσματα ως παράδειγμα καλού ιερέως θα παραμείνει ζωντανή για τους επόμενους αιώνες, καθώς την εικόνα αυτή θα υιοθετήσει και ο Λούθηρος έναν αιώνα αργότερα. Αν και η συμβολή του Βοημού καθηγητή στην θεολογία του γνωστικισμού είναι ασήμαντη –η διδασκαλία του ήταν κυρίως επανάληψη των όσων είχε πει ο Wyclif σε συνδυασμό με τις απόψεις των Βάλδιων για την ιεροσύνη⁸²– η εκτέλεσή του παρακίνησε τους Βοημούς να αναλάβουν συλλογική δράση για την υλοποίησή των μεταρρυθμιστικών τους σχεδίων.

8.14.6 Η συμβολή του προσώπου του Jan Hus στην αναβίωση του τσέχικου εθνικισμού τον ΙΘ' αι.

Το 1620 μ.Χ. η Βοημία έπαψε να υπάρχει ως ανεξάρτητη κρατική οντότητα, ύστερα από τα γεγονότα τα οποία έμειναν στην Ιστορία ως η Εκπαραθύρωση της Πράγας και οδήγησαν στον Τριακονταετή πόλεμο, και ενσωματώθηκε στην αυτοκρατορία των Αψβούργων. Το 1848 μ.Χ. πολλές ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες βρέθηκαν στην δυσάρεστη θέση να πρέπει να αντιμετωπίσουν επαναστάσεις. Οι επαναστάσεις αυτές προκλήθηκαν από την άνοδο του εθνικισμού και την διάδοση του σοσιαλισμού στους ευρωπαϊκούς λαούς. Μια τέτοιου είδους επανάσταση καταπνίγηκε στην Τσεχία την χρονιά αυτή από τον αυτοκρατορικό στρατό. Η ιστοριογραφία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση του τσέχικου εθνικισμού και ανέλαβε να συνεχίσει τον αγώνα εναντία στους Γερμανούς, εκεί που απέτυχαν τα όπλα.

Οι αρχές της αυτοκρατορίας επέβαλαν αυστηρή λογοκρισία σε κάθε βιβλίο και κάθε έκδοση έπρεπε να λάβει έγκριση από την Βιέννη. Επιφανείς ιστορικοί έψεξαν την αυτοκρατορική λογοκρισία, διότι επέβαλε περιορισμούς στην έρευνα. Κατηγόρησαν την κυβέρνηση ότι, όχι μόνο δεν προήγαγε την σπουδή της ιστορίας, αντίθετα έκανε τα πάντα για να την καταστείλει⁸³. Την ίδια περίοδο οι Τσέχοι άρχισαν να αναφέρονται συχνότερα στον Jan Hus.

O Jan Hus θεωρήθηκε από τους Τσέχους ιστορικούς μια σημαντική προσωπικότητα της ευρωπαϊκής προόδου. Η μνημόνευσή του είχε ως σκοπό την αναβίωση του τσέχικου εθνικισμού και κατ' επέκταση την ανάσταση της Τσεχίας. Ο άνθρωπος που ανέλαβε τον δύσκολο ρόλο της προβολής του Jan Hus στην πατρίδα του ήταν ο František Palacký (1798-1876). Αυτός επένδυσε την ιστορία του καθηγητή της Πράγας με πατριωτισμό και εθνικιστικό πνεύμα και με αυτό το πνεύμα επαναδιατύπωσε την ιστορία του Jan Hus. Το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα της ιστορίας της Βοημίας ενδεικνυόταν για δυο λόγους· πρώτον, λόγω της εθνικιστικής σύγκρουσης των Βοημών με τους Γερμανούς και δεύτερον, λόγω της θρησκευτικής διαμάχης με την Ρώμη.

Τα έργα και οι ημέρες του Jan Hus μαζί με του ουσσιτικούς πολέμους πρόσφεραν γόνιμο έδαφος στον Palacký, για να πλάσει την ιστορία που θα εξυπηρετούσε τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του. Η ουσσιτική ιστορία έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος της εθνικής αυτοσυνειδησίας και η μορφή του Jan Hus μεταμορφώθηκε δραματικά, ώστε να εμφανίζεται ως άνθρωπος που ασχολείτο πάνω απ' όλα με την εθνική ταυτότητα των Βοημών και την υπεράσπιση της τσέχικης κουλτούρας. Έτσι, o Palacký δεν έδωσε την πρέπουσα προσοχή στην κυρίαρχη θεολογική διάσταση της διδασκαλίας του Hus. Από την άλλη, αυτός έπρεπε να εμφανίζεται ως αυθεντικά Τσέχος θεολόγος, ο οποίος ακολουθούσε Τσέχους προδρόμους και όχι τον Wyclif⁸⁴.

Ο προκατειλημμένος τρόπος γραφής της ιστορίας δεν είναι ο επιστημονικός. Η χρήση της ιστορίας ως μέσο προώθησης πολιτικών και ιδεολογικών προκαταλήψεων βρίσκει αντιπροσωπευτικό παράδειγμα στην περίπτωση του Jan Hus.

Οι Γερμανοί, φυσικά, δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια να παρακολουθούν τους Τσέχους να χαλιναγωγούν ένα κομμάτι και της δικής τους ιστορίας. Εισήλθαν στην σύγκρουση με επικεφαλής τον Karl Adolf Konstantin Ηöfler (1811-1897)⁸⁵. Η ιστορία της σύγκρουσης Γερμανών και Τσέχων σε ακαδημαϊκό επίπεδο έχει την δική της αξία, ίση με την μελέτη της ιστορίας του ίδιου του Jan Hus.

Εξάλλου καθορίζει την συγγραφή αυτής της ιστορίας, της ανάλυσης και της ερμηνείας της, για σχεδόν δύο αιώνες. Εδώ θα την παρουσιάσουμε για δύο λόγους. Πρώτον, διότι ερμηνεύει τις θέσεις των δύο πλευρών, οι οποίες είναι και δύο διαμετρικά αντίθετες οπτικές της ιστορίας του Hus, με βάση τα κίνητρά τους. Δεύτερον, διότι θα βοηθήσει τον αναγνώστη να καταλάβει το γιατί προτείνονται Τσέχοι πρόδρομοι του Jan Hus, αντί του Wyclif.

Αυτό είναι και το σημαντικό στην τοποθέτηση του κεφαλαίου στο παρόν σημείο της εργασίας. Η έρευνά μας ακολουθεί την εξέλιξη του γνωστικισμού με μία γραμμική τοποθέτηση των αιρέσεων γνωστικού χαρακτήρα. Στην γραμμική αυτή τοποθέτηση ο Hus έπεται του Wyclif, αλλά αυτή η θέση αμφισβητείται από τους Τσέχους ιστορικούς. Με αυτήν την παρουσίαση ο αναγνώστης θα καταλάβει τα βαθύτερα αίτια αυτής της αμφισβήτησης, καθώς και το αν ανταποκρίνεται ή όχι στην αλήθεια. Ας δούμε τώρα τους πρωταγωνιστές της σύγκρουσης.

- Karl Adolf Konstanin Ηöfler.

Η σύγκρουση μεταξύ Γερμανών και Τσέχων ακαδημαϊκών ξεκίνησε το 1864 μ.Χ., όταν ο Höfler δημοσίευσε μία δική του μελέτη για τον Jan Hus και το δράμα στο Πανεπιστήμιο της Πράγας το 1409 μ.Χ. Αυτός ο ιστορικός γεννήθηκε στο Memmingen της Βαυαρίας το 1811 μ.Χ. Σπούδασε στο Μόναχο, στο Goettingen, στην Φλωρεντία και στη Ρώμη. Έγινε καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου το 1841 μ.Χ. Η ενασχόλησή του με τα θέματα Ιστορίας της Βοημίας ξεκίνησε το 1851 μ.Χ. όταν του δόθηκε έδρα στο Πανεπιστήμιο της Πράγας από τον υπουργό παιδείας της Αυστρίας, κόμη Λέοντα Thun.

Τα πρώτα χρόνια της υπηρεσίας του στο Πανεπιστήμιο βρισκόταν σε αγαστές σχέσεις με τον Palacký. Μάλιστα, ο δεύτερος ήταν ευχαριστημένος με το ενδιαφέρον του Hoefler για την ιστορία των Ουσσιτών, παρά της διαφορετικές απόψεις τους⁸⁶. Αλλά τα πράγματα έμελλε ν' αλλάξουν. Όπως είχε κάνει και ως καθηγητής στην Βαυαρία, ο Hoefler ξεκίνησε εκδόσεις πηγών της ιστορίας των Ουσσιτών. Αυτές οι εκδόσεις έλαβαν κακή κριτική από τον Palacký για λάθη και ανακρίβειες.

Το 1862 μ.Χ. ο Hoefler ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Συνδέσμου για την Ιστορία των Γερμανών στην Βοημία (Verein für Geschichte der Deutschen in Böhmen)⁸⁷. Κύριος σκοπός του Συνδέσμου ήταν η προάσπιση των πολιτικών δικαιωμάτων των Γερμανών της Βοημίας, ενάντια στις επιθέσεις των Τσέχων, με την χρήση επιχειρημάτων αντλημένων από την μελέτη της Ιστορίας. Έτσι, οι Ανακοινώσεις του Συνδέσμου απέρριπταν τις θέσεις των Τσέχων για την ιστορία της Βοημίας.

Το 1864 μ.Χ. ο Hoefler εξέδωσε μία μελέτη με τίτλο Jan Hus και η αποχώρηση των καθηγητών και φοιτητών από την Πράγα το 1409⁸⁸. Ξεκίνησε την ιστορία του Hus με μια εκτενή ανάλυση του ρόλου των Γερμανών στην Βοημία από τον πρώιμο Μεσαίωνα και μετά. Βρήκε δύο σημαντικές προσφορές των Γερμανών στην ιστορία του τόπου· πρώτον, τον εκχριστιανισμό της Βοημίας και δεύτερον την προσάρτηση της Βοημίας στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Για τον Hoefler ήταν η γερμανική επιρροή που έδωσε την ευκαιρία στους Βοημούς να αναδείξουν δυναστεία και να λάβουν σημαντική θέση στις εξελίξεις της Κεντρικής Ευρώπης.

Στο δεύτερο μέρος εξέτασε την απομάκρυνση των Γερμανών καθηγητών και φοιτητών από το Πανεπιστήμιο της Πράγας το 1409 μ.Χ. Για τον ιστορικό, το Πανεπιστήμιο ήταν άλλο ένα σημάδι της θετικής επίδρασης των Γερμανών, καθώς ήταν ένδειξη της καλλιέργειας και της μόρφωσης, η οποία οφειλόταν σ' αυτούς. Η περίοδος ακμής του Πανεπιστημίου έληξε με τη φυγή των Γερμανών και ο Hoefler θεώρησε το γεγονός, ως καταστροφή⁸⁹. Εξηγεί την στάση του Wenceslaus ως αποτέλεσμα εκβιασμού ή παραπλάνησης του βασιλιά από τον Jan Hus, ώστε να εκδώσει το διάταγμα της Kutná Hora. Επίσης, θεωρεί ότι η χρήση του Wyclif και των αιρετικών ιδεών του ήταν απλά ένα κόλπο για να διαχωριστεί και να ενδυναμωθεί η θέση των Τσέχων. Άρα, καταλήγει ο Hoefler, ο Jan Hus δεν ήταν ούτε κήρυκας της ηθικής, ούτε μεταρρυθμιστής⁹⁰.

Στην εκτίμησή του ο Hus δεν άξιζε τον σεβασμό για τις πράξεις του, διότι στην πολιτική του πρακτική ο σκοπός δικαίωνε τα μέσα που χρησιμοποιούσε. Το εθνικιστικό κίνημα θεωρούσε απελευθέρωση της Βοημίας την αλλαγή πορείας στην ιστορία της χώρας τους. Έτσι, η επίθεση στους Γερμανούς του Πανεπιστημίου ήταν η αρχή ενός γενικού διωγμού του γερμανικού πληθυσμού στην Βοημία. Περίπου είκοσι χιλιάδες Γερμανοί⁹¹ εγκατέλειψαν την πόλη μετά το διάταγμα του Wenceslaus. Αυτά που είχαν κτίσει, έγιναν συντρίμμια από τον Hus και τους οπαδούς του. Με τους Γερμανούς το Πανεπιστήμιο γνώρισε μία πρωτόγνωρη άνθιση, αλλά με την φυγή τους ακολούθησε η πτώση⁹².

Στο τρίτο βιβλίο ο Hoefler επικεντρώθηκε στον Jan Hus και την δράση του μετά την φυγή των Γερμανών. Επικαλείται τον Petr Chelčický, όταν λέει ότι η υιοθέτηση των θέσεων του Wyclif από τους Τσέχους καθηγητές κατέστρεψε την ακαδημαϊκή ζωή στην Βοημία και μετέτρεψε τους ανθρώπους σε κτήνη· μια υπερβολική έκφραση⁹³. Ο Hus θεωρήθηκε υπεύθυνος για την κατάντια της χώρας του, αλλά δεν ήθελε να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του. Αντίθετα, κατηγορούσε τον κλήρο γι' αυτά τα προβλήματα. Ο Βοημία απομονώθηκε από τον ευρωπαϊκό περίγυρο. Το αποτέλεσμα τη έκδοσης του διατάγματος της Kutná Hora με την υπόδειξη του Hus ήταν η καταστροφή του βασιλείου της Βοημίας⁹⁴.

Συνάμα, ο Hoefler αναγνώρισε το γεγονός, ότι ο Hus εισήγαγε τον εθνικισμό στα εκκλησιαστικά ζητήματα, που είναι και το αντικείμενο αυτής της μελέτης:

“[Ο Hus] είχε περάσει το εθνικιστικό θέμα στον εκκλησιαστικό τομέα και το δικαστήριο όλων των εθνών είχε βγάλει ετυμηγορία γι' αυτόν. Τι άλλο ήθελε ακόμα να αρχίσει, μετά την επανάσταση, την οποία πυροδότησε; Πού υπήρχε ακόμη έδαφος γι' αυτόν ν' ανακαλύψει; Σύντομα, ο Ιερώνυμος τον ξεπέρασε σε δημοφιλία! Ποιο μέλλον τον περίμενε; Στην Βοημία κανένα, έξω από την Βοημία ακόμη λιγότερο. Ποιος δεν θα του είχε ευχηθεί μακροζωία, έστω και μόνο για να αντικρίσει την καταστροφή, την οποία είχε προκαλέσει η παρουσία του και την οποία ήταν τόσο λίγο ικανός να ελέγξει, όπως εκείνοι οι σύγχρονοι ηλίθιοι, οι οποίοι, όταν ξεκινήσει η επανάσταση, νομίζουν ότι μπορούν να την ελέγξουν⁹⁵”.

- Η αντίδραση του František Palacký.

Από την πλευρά των Τσέχων ανέλαβε να απαντήσει ο František Palacký⁹⁶ και ν' αντικρούσει τα συμπεράσματα της εργασίας του Hoefler. O František Palacký είχε ασχοληθεί ήδη με την ιστορία της ουσσιτικής περιόδου στο πεντάτομο έργο του Geschichte von Böhmen (1836-1867) και το αντίστοιχο στην τσέχικη γλώσσα Dějiny národu českého v Čechách a na Moravě (1848-1876), για το οποίο ονομάστηκε αργότερα “πατέρας του έθνους”.

Ο τόμος ΙΙΙ/1 δημιούργησε κάποια προβλήματα στον Palacký με τις αρχές στην Βιέννη. Σε αυτόν τον τόμο συζήτησε την περίοδο του Wenceslaus IV και το έγραψε μεταξύ του 1843-1844. Όταν το τελείωσε, έστειλε το χειρόγραφο για λογοκρισία στην Βιέννη, όπως ήταν η διαδικασία της εποχής. Τότε ξεκίνησαν ανακρίσεις από την αυτοκρατορική υπηρεσία λογοκρισίας, διότι η εικόνα του Jan Hus που προβαλλόταν μέσα απ' αυτό το έργο ήταν διαφορετική από την επικρατούσα. Η καθιερωμένη άποψη τότε ήταν ότι ο Hus δικαίως κάηκε στην πυρά ως αιρετικός, διότι είχε παραπλανήσει την εκκλησία της Βοημίας και την είχε οδηγήσει σε σχίσμα μέχρι το 1620 μ.Χ., οπότε αποκαταστάθηκε η αλήθεια της Ρώμης στην Βοημία⁹⁷.

Ο Palacký ανάπτυξε την άποψή του για τον Hus ξεκινώντας με το εισαγωγικό ερώτημα, αν ο παπισμός στην αρχή του ΙΕ' αι. ακολουθούσε την παράδοση της Εκκλησίας της Καινής Διαθήκης ή είχε αποστατήσει από την διδασκαλία του Χριστού⁹⁸. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα οδηγούσε στο επόμενο. Ήταν οι Ουσσίτες ένα κίνημα με καταβολές στην πρώτη εκκλησία ή ένα σχίσμα;

Υπήρχαν δύο πιθανές απαντήσεις, σύμφωνα με τον Palacký. Κάποιοι ισχυρίζονταν ότι η εκκλησία δεν είναι δυνατόν να σφάλλει, και αν γινόταν αυτό, θα οφειλόταν στα λάθη συγκεκριμένων ατόμων. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονταν ότι μόνο η Καινή Διαθήκη είναι έγκυρη πηγή διδασκαλίας, και όλα τα άλλα στοιχεία του χριστιανισμού είναι ανθρώπινες καινοτομίες και μπορούσαν να απορριφθούν αν δεν συμφωνούσαν με την διδασκαλία του Χριστού. Στην πραγματικότητα ο Palacký μεταφέρει στην περίπτωση του Ουσσιτισμού την διαλεκτική της διαμάχης του επόμενου αιώνα μεταξύ παπισμού και προτεσταντισμού⁹⁹.

Επίσης στον ίδιο τόμο ο Palacký ασχολήθηκε με την διαμάχη στο Πανεπιστήμιο της Πράγας. Θεώρησε ότι το πρόβλημα ξεκίνησε με την αναδιανομή των ψήφων των διαφόρων εθνών και οδήγησε στην έκδοση του διατάγματος της Kutná Hora το 1409 μ.Χ. Αναγνωρίζει ότι οι εξελίξεις ήταν αρνητικές για το ίδρυμα, ωστόσο της θεώρησε αναγκαίες για ενδυνάμωση και εξέλιξη του ουσσιτικού κινήματος¹⁰⁰.

Το τρίτο μέρος του τόμου ασχολήθηκε με την τελευταία φάση της ζωής του Hus στην Κωνσταντία. Ο Palacký εξέτασε και ερμήνευσε τα γεγονότα εκεί υπό το πρίσμα της ελευθερίας της συνείδησης και του δικαιώματος στην προσωπική επιλογή. Ο Hus εκτελέστηκε λόγω της συνέπειας της σκέψης του σε αυτές τις αρχές.

Οι θέσεις αυτές του Palacký λογοκρίθηκαν αυστηρά από την αρχή λογοκρισίας της Βιέννης. Το σκεπτικό της αιτιολόγησης της λογοκρισίας αναφέρει ότι η μελέτη του Palacký θα μπορούσε να προκαλέσει σύγχυση στον αναγνώστη, επειδή δεν υποστήριζε την παπική πίστη και προκαλούσε αμφιβολίες:

“Αν ο υπογράφων λογοκριτής δεν μπορεί να συμφωνήσει με την υποβληθείσα συνέχεια της Ιστορίας της Βοημία υπό του Palacky, Βιβλίο VI Κεφάλαια V, VI, όπως επίσης και να δώσει άδεια κυκλοφορίας, όπως με τον προηγούμενο δεύτερο τόμο, αυτό οφείλεται στην άποψη που εκφράζεται σε αυτό το δεύτερο χειρόγραφο, όπως καταδεικνύεται στην αναφορά του λογοκριτή, από του οποίου πρέπει να εκφέρει γνώμη. Περί της διαφορετικής άποψης των Ουσσιτών από την καθολική και προτεσταντική πλευρά έχει ήδη εκφραστεί ο λογοκριτής. Πρέπει να γίνει αποδεκτό, ότι οι καθολικές τάξεις της Βοημίας έχουν προσλάβει τον ιστορικό τους με σκοπό να γράψει μία ιστορία της Βοημίας, έτσι ώστε, ενώ θα περιλαμβάνει και την Ουσσιτική περίοδο, μαζί με την συλλογική εκκλησία τους, αυτή του Huss, με τις πράξεις του και την καταδίκες του, ωστόσο να μην παραπλανά τους καθολικούς Βοημούς και γενικά όλους τους καθολικούς αναγνώστες πάνω στις απόψεις τους¹⁰¹”.

Σύμφωνα με τις αρχές, ο Palacký παρουσίαζε τον Hus ως θύμα των προκαταλήψεων των αντιπάλων του. Η πεισματική άρνησή του να συμβιβαστεί έπρεπε να παρουσιάζεται ως ενοχική αίρεση, όχι ως θαρραλέα μεταρρυθμιστική πράξη, σύμφωνα με τον φρούραρχο συνταγματάρχη Graf (Κόμη) Chotek, ο οποίος είχε προσάγει τα χειρόγραφα του Palacký.

“Mολονότι σε κάποια σημεία, ειδικά στην εισαγωγή, η θέση του Hus ως ενός αυτόκλητου μεταρρυθμιστή ενώπιον της συνόδου δεν περιγράφεται ανακριβώς, δεν μπορεί κάποιος να παραβλέψει μετά την ανάγνωση ολόκληρου του έργου, ότι ο Hus παρουσιάζεται πάντα, ως κάποιος που, τουλάχιστον καθ όλη την διάρκεια της δίκης της συνόδου τραυματίστηκε, περιορίστηκε, και παρουσιάστηκε ως κάποιος που υποφέρει, ώστε μέσω της επίκλησης του κοινού περί δικαίου αισθήματος του αναγνώστη να λάβει αυτός το μέρος του Hus”. ¹⁰²

Στο σημείο αυτό δόθηκε η εντύπωση ότι το έργο του Palacký δεν επρόκειτο να εκδοθεί. Ωστόσο, ύστερα από συγκεκριμένες διορθώσεις τελικά το γραφείο λογοκρισίας συμφώνησε να εκδοθεί¹⁰³. Πρέπει να τονιστεί ότι αρχικά εκδόθηκε στην Γερμανία. Η τσέχικη έκδοσή του κυκλοφόρησε το 1848 μ.Χ. και ήταν πολύ πιο ρηξικέλευθη από την γερμανική¹⁰⁴. Στην τσέχικη έκδοση ο συγγραφέας πρόσθεσε το εδάφιο για την “συνεχή συμβίωση και διαμάχη του σλαβισμού με τον ρομανισμό και τον γερμανισμό¹⁰⁵”.

Την διαμάχη μεταξύ γερμανισμού και σλαβισμού ο Palacký δεν την διατήρησε μέσα σε αυστηρά εθνικιστικά πλαίσια. Τής έδωσε και πολιτική διάσταση, καθώς θεώρησε ότι ήταν διαμάχη μεταξύ δημοκρατίας και μοναρχίας¹⁰⁶. Συνεχίζοντας, λοιπόν, ο Palacký σημειώνει τα εξής:

“Μπορεί να ειπωθεί ότι η τσέχικη ιστορία βασίζεται κυρίως στις διαμάχες με τον γερμανισμό, ή στην αποδοχή ή απόρριψη στους γερμανικούς τρόπους ή διαταγές από τους Τσέχους. Αυτή η διαμάχη δεν ήταν εξωτερικευμένη αλλά κυρίως έλαβε χώρα εντός του εδάφους της Βοημίας, όχι μόνο εναντίον ξένων, αλλά επίσης και εναντίον ντόπιων, όχι με το ξίφος και την ασπίδα, αλλά μέσω του πνεύματος και του λόγου, των ηθών και των εθίμων...¹⁰⁷”

Δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι υποφαινόμενη η ιδέα της σύγκρουσης του σλαβικού και του γερμανικού πολιτισμού ήταν δικής του έμπνευσης. Ο Palacký ακολουθούσε το ιδεολογικό ρεύμα της εποχής και πιο συγκεκριμένα τις ιδέες των εθνικιστών των αρχών του αιώνα. Για τους Τσέχους εθνικιστές των αρχών του ΙΘ' αι. σημείο αναφοράς ήταν το τετράτομο του Johan Gottfried von Herder με τίτλο Ideen zur Philosophie der Geschichte¹⁰⁸ (Ιδέες για την Φιλοσοφία της Ιστορίας), το οποίο έθεσε τις βασικές αρχές για τη δημιουργία εθνικής ταυτότητας.

Σε αυτό ο Herder περιέγραφε τα χαρακτηριστικά κάθε έθνους και ανάμεσα σε αυτά των Γερμανών και των Σλάβων. Τους Γερμανούς, λοιπόν, ο Herder τούς χαρακτήριζε ως τολμηρούς και γενναίους εξερευνητές με ηρωική αίσθηση, καθήκοντος, ο οποίοι κυβερνούσαν πολλές χώρες, λόγω της πολεμοχαρούς φύσης τους¹⁰⁹. Οι Γερμανικοί λαοί είχαν τις εξής αδυναμίες, πάντα κατά τον Herder· υστερούσαν σε δεξιότητες που θα τους επέτρεπαν να αναπτύξουν την γεωργία, τις επιστήμες και τις τέχνες. Σε αυτούς τους τομείς επιδίδονταν χάριν αυτών οι υποταγμένοι λαοί¹¹⁰.

Οι Σλάβοι, αντίθετα, ήταν για τον Herder ένας λαός που επιδιδόταν με επιτυχία στην γεωργία, τις οικιακές τέχνες, το εμπόριο και της μουσική· ένας λαός που δεν ήταν εξερευνητές ή σκληροί πολεμιστές, όπως οι Γερμανοί, αλλά αντίθετα υπάκουοι και υποτακτικοί και απεχθάνονταν την λεηλασία και την ληστεία¹¹¹. Για το μέλλον των Σλάβων ο Herder προέβλεψε τα εξής:

“Ω εσύ [Σλάβε], ... θα ξυπνήσεις και θα εγερθείς από τον μακρύ και νωθρό λήθαργο·

ελεύθερος από τις αλυσίδες των δεσμών σου, θα μπορέσεις να κυριεύσεις και να χρησιμοποιήσεις τις όμορφες χώρες σου..

και θα είσαι ελεύθερος να χαρείς τις αρχαίες πανηγύρεις σου της ήρεμης εργατικότητας και συναλλαγής¹¹²”.

Αυτή η περιγραφή των ιδιαιτεροτήτων των δύο λαών, Γερμανών και Σλάβων, η θεωρία του για την είσοδο των Σλάβων στην ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς και η πρόβλεψή του Herder για το μέλλον τους, επηρέασε πολλούς εκπροσώπους της τσέχικης και σλοβάκικης εθνικής αφύπνισης. Ανάμεσά σε μεγάλα ονόματα των στοχαστών των δύο λαών, όπως ο Josef Jungmann (1773-1847), ο οποίος μετάφρασε το έργο του Herder στα τσέχικα το 1813 μ.Χ., ο Jan Kollár¹¹³ (1793-1861) και ο Pavel Josef Šafařik¹¹⁴ (1795-1861), ο Palacký εμπνεύστηκε επίσης από τις ιδέες αυτές για την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, ενός εθνικισμού για την ακρίβεια, ο οποίος ως καθοριστικό στοιχείο της ταυτότητας θεωρούσε την γλώσσα και υπολόγιζε τις ομάδες λαών βάσει της γλωσσικής συγγένειας¹¹⁵.

Ακολουθώντας, λοιπόν, τον Herder και την δική του οπτική περί των χαρακτηριστικών των Σλάβων, γράφει ο Palacký στην εισαγωγή τη ιστορίας του, ότι μετά τη κατάκτηση της Βοημίας από τους Γερμανούς : “ο υποταγμένος Σλάβος τον ακολούθησε σιωπηλά και εγκαταστάθηκε δίπλα του¹¹⁶”. Ωστόσο και επειδή η ιστορία του Palacký έχει να κάνει με εκκλησιαστικά θέματα, ο συγγραφέας δίνει έμφαση στο στοιχείο της θρησκευτικότητας των Σλάβων, το οποίο ανάγει σε πρωταρχικό έναντι των άλλων, όσων είχαν προβάλλει οι Kollár, Šafařík και Herder.

Ο Palacky δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα, και θα εξηγήσουμε γιατί, στο ότι οι Σλάβοι δεν υπήρξαν ποτέ επιθετικός λαός. Παρά το ότι αναγκάστηκαν, ως Τσέχοι, να συνυπάρξουν με τους Γερμανούς, κατάφεραν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους, και δεν έπαψαν ποτέ να είναι Σλάβοι¹¹⁷. Ως τέτοιοι και λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, ο Palacký θεωρεί ότι αποτέλεσαν την γέφυρα μεταξύ του γερμανικού και του σλαβικού κόσμου, μεταξύ Ανατολής και Δύσης¹¹⁸. Η ιδέα αυτή βρίσκει επίσης την αναφορά της στο όραμα του Herder για την άνοδο του σλαβικού κόσμου.

Πάντως, ο Palacký ήταν μετριοπαθής στους πολιτικούς του οραματισμούς. Πίστευε ότι το μέλλον των Τσέχων βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση με την ομαλή πορεία της Αυστρο-ουγγαρίας. Δεν ήταν ριζοσπάστης, δεν ζητούσε ανεξαρτησία, πολύ δε περισσότερο δεν επιζητούσε την ένωση των σλαβικών φύλων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο υποκινούμενος από την ρωσική αυτοκρατορία πανσλαβισμός δεν τον έβρισκε σύμφωνο.

Σε αυτό το σημείο ακολουθούσε τις ιδέες του Karel Havlíček Borovský¹¹⁹ (1821-1856). Ο τελευταίος είχε προβάλει την ιδέα του Αυστρο-Σλαβισμού στο άρθρο του Slovan a Čhech (ο Σλάβος και ο Τσέχος)¹²⁰ το 1848 μ.Χ. Στο άρθρο αυτό ασκούσε αυστηρή κριτική στον παν-σλαβισμό, τον οποίο έβλεπε ως επικίνδυνο επειδή στηριζόταν απλά στην ομοιότητα των σλαβικών γλωσσών. Ο Havlíček προειδοποίησε τους ομοεθνείς του για τον κίνδυνο του ρωσικού επεκτατισμού, ο οποίος κρυβόταν στη ένωση των σλαβικών φύλων που πρέσβευε ο παν-σλαβισμός.

Για τους ίδιους λόγους δεν πρότεινε την ένωση με την Πολωνία. Θεωρούσε, και πολύ σωστά, ότι μόνο η κοινή γλώσσα δεν ήταν ικανή συνθήκη για τον καθορισμό εθνικής συνείδησης, πολύ δε περισσότερο για την των διαφορετικών σλαβικών φύλων. Αυτό το πίστευε, διότι θεωρούσε ότι υπάρχουν και άλλα στοιχεία, όπως τα ήθη και τα έθιμα, η θρησκεία, ο τύπος διακυβέρνησης, η μόρφωση, δηλαδή, όλα όσα συνθέτουν την κουλτούρα ενός πολιτισμού, τα οποία έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της εθνικής ταυτότητας από την μία πλευρά και αποτελούν διαφορές μεταξύ των εθνών, από την άλλη¹²¹.

Ο λόγος για τον οποίο, τόσο ο Palacký και ο Havlíček, πρότειναν τον αυστρο-σλαβισμό ήταν διότι πίστευαν ότι τα μόνα δύο σλαβικά φύλα, τα οποία δεν ήταν “επικίνδυνα”, αλλά θα μπορούσαν να αλληλοβοηθηθούν, ήταν οι Τσέχοι και οι Ιλλύριοι. Ως Ιλλύριους εκλάμβανε τα σλαβικά φύλα της βαλκανικής χερσονήσου. Και τα δύο ήταν υποταγμένα στην αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία και θα μπορούσαν να συνεργαστούν. Η μοναρχία των Αψβούργων ήταν: “η καλύτερη εγγύηση για την διατήρηση της δικής μας εθνικότητας και των Ιλλύριων και όσο μεγαλύτερη η δύναμη της Αυστρο-ουγγρικής αυτοκρατορίας, τόσο πιο ασφαλείς οι εθνικότητές μας θα είναι¹²²”, κατά τα λόγια του.

Όλα αυτά ειπώθηκαν για να γίνει κατανοητό στον αναγνώστη το σκεπτικό του Palacký. Με βάση αυτές της ιδέες σκάρωσε την ιστορία του και αυτές προσωποποίησε στον Jan Hus.

8.14.6 Η απάντηση του Palacký στον Höfler.

Η απάντηση του Palacký στον Höfler κυκλοφόρησε λίγα χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του δεύτερου. Ο τίτλος του βιβλίου του Palacký ήταν Die Geschichte des Hussitenthums und Prof. Constantin Höfler. Τυπώθηκε δε, στο ίδιο τυπογραφείο που είχε τυπωθεί και το έργο του δεύτερου. Ο Palacký έθεσε κύρια ερωτήματά στην εισαγωγή του βιβλίου. Πρώτο ερώτημα ήταν το αν το κίνημα των Ουσσιτών είχε κάποια ηθική σημασία και δικαίωση. Δεύτερο ερώτημα ήταν το αν η πόλωση των εθνικισμών έπαιζε κάποιον ρόλο¹²³. Το κύριο κατηγορώ του Palacký ήταν ότι ο Höfler προσπάθησε να καταδικάσει το ουσσιτικό κίνημα από ηθικής και εθνικιστικής πλευράς, αλλά για να το επιτύχει είχε παραβιάσει τις αρχές της αλήθειας, την ουδετερότητας και της δικαιοσύνης¹²⁴.

Το βιβλίο αυτό του Palacký διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος συζητά την εργασία του Höfler στα πλαίσια της σειράς Fontes Rerum Austriacarm. Κατ' ουσίαν κρίνει την έκδοση των πηγών και παραθέτει μακρά λίστα λαθών. Στο δεύτερο μέρος συζητά τις απόψεις του συγγραφέα για τον Hus και την ιστορία των Ουσσιτών. Επαναλαμβάνει το κύριο επιχείρημά του από την δική του ιστορία, δηλαδή, το ότι η διαφορά μεταξύ του Ρωμαιο-καθολικισμού και του Προτεσταντισμού αφορά την αντίληψη περί της αρχής. Στο Ρωμαιο-καθολικισμό αρχή είναι ο πάπας, ενώ στον Προτεσταντισμό η αρχή της λογικής είναι θεμελιώδης¹²⁵.

Αυτή η σύγκρουση κυριάρχησε και στην διαμάχη των Ουσσιτών με την Εκκλησία της Ρώμης. Επειδή, όμως, λογική υπάρχει και μέσα στην ρωμαιο-καθολική παράδοση κατά τον Palacký, όπως υπάρχει και ιεραρχημένη αυθεντία στον Προτεσταντισμό, ο ρωμαιοκαθολικισμός υιοθέτησε κάποια από τα χαρακτηριστικά των αντιπάλων του, κατά την διαμάχη με τον Προτεσταντισμό. Εδώ ο Palacký επιδεικνύει πρωτόλεια οικουμενιστικά ιδεώδη και πιστεύει ότι καμιά από τις δύο παραδόσεις δεν έχει την απόλυτη αλήθεια, αλλά η αρμονική σχέση και πιθανή διάδραση των δύο μπορεί να οδηγήσει στην σωτηρία. Η ανοχή και όχι η διαμάχη θα έπρεπε να είναι η λύση των σχέσεων αυτών των δύο παραδόσεων. Είναι φανερό ότι ο Palacký δεν ενδιαφέρεται για τα δογματικά ζητήματα, αλλά τον απασχολεί περισσότερο η πρακτική χριστιανική ζωή.

Παραθέτουμε ένα εκτεταμένο απόσπασμα σε μετάφραση από το έργο, για να διαπιστώσει ο αναγνώστης την εφαρμογή των πρώιμων οικουμενιστικών θεωριών τον ΙΘ' αι., αυτών που οδήγησαν στις διερευνητικές επαφές μεταξύ του παπισμού και του προτεσταντισμού:

“Γι' αυτό τον λόγο η αντίθεση μεταξύ του Καθολικισμού και του Προτεσταντισμού, όπως προέκυψε από την Μεταρρύθμιση του ΙΕ' και ΙΣΤ' αιώνα, δεν είναι ολοκληρωμένη, αλλά θα πρέπει η σχέση τους να βελτιωθεί και θα βελτιωθεί καθώς περνάει ο καιρός. Εν τω μεταξύ υπάρχουν δύο αντιθέσεις, όπως αποκαλύπτονται, των αξιωμάτων του ανθρώπινου πνεύματος κατάλληλες και αμφότερες αρμόδιες, για να επιδράσουν ευεργετικά στη σκέψη.

Η θρησκευτική πίστη είναι αφ' εαυτής πάντα υποκειμενική, γι' αυτό ποτέ επιθετική, μπορεί να λάβει ακόμα τόσες διαφορετικές μορφές· επιθετική γίνεται τότε, όταν παύει να είναι αυτοσκοπός, αλλά γίνεται εργαλείο για να επιτευχθούν άλλοι σκοποί. Όταν η γνωστή ρήση: Tantum religio potuit suadere malorum! (σ.τ.μ. Σε τέτοια ύψη κακίας οδηγούνται οι άνθρωποι από τη θρησκεία, Λουκρήτιος De Rerum Natura I.101) βρίσκει την εφαρμογή της κυρίως στην τσέχικη ιστορία, πρέπει να παραδεχθεί κάποιος, ότι δεν ήταν η θρησκεία υπεύθυνη για την κακία, αλλά τα πάθη των ανθρώπων, οι οποίοι χρησιμοποίησαν την θρησκεία για άλλους σκοπούς, στους οποίους δεν χρειάζεται ν' αναφερθώ.

Ήταν πάντα πεποίθησή μου, ότι η σωτηρία δεν βρίσκεται στην μονόπλευρη και απόλυτη άσκηση μίας τέτοιας αρχής, είτε αυτή είναι η αυθεντία, είτε αυτή είναι η ελεύθερη λογική μόνο, αλλά στην σύνθεση αυτών και την αρμονία, και στην πιο δυνατή αμοιβαία αλληλεπίδρασή τους. Όταν αυτός ο στόχος έπρεπε να μείνει ανέφικτος, όμως είναι αυτή η ίδια η προσέγγιση επιθυμητή και ευεργετική. Κανείς δεν θα αρνιόταν ότι τους τελευταίους αιώνες η αντίδραση του Προτεσταντισμού έχει προσφέρει πολλαπλά στην διόρθωση του Καθολικισμού (την σήμερον ημέρα παραδείγματος χάριν δεν θέλει να καίει αιρετικούς), όπως επίσης ο απόλυτος κανόνας της ελεύθερης λογικής δεν αποδίδει πάντοτε καρπούς στα θρησκευτικά πεδία.

Ο άνθρωπος δεν σταματά εις τον αιώνα, να είναι ένα μείγμα, τρόπον τινά, δύο κόσμων: από την μια λαχταρά προς το άπειρο και ανυψώνεται στην γνώση του Θεού, από την άλλη παραμένει δουλοπάροικος της ύλης, δεσμευμένος σε αυτή όπως η χωματίδα. Αμέτρητες είναι οι διαβαθμίσεις μεταξύ των δύο άκρων, και αμέτρητες οι παραλλαγές των αναγκών που πρέπει να ικανοποιηθούν. Ο Καθολικισμός όπως και ο Προτεσταντισμός καλούνται να τις ικανοποιήσουν· αμοιβαίος συμβιβασμός, όχι πόλεμος, θα έπρεπε να είναι το σύνθημά τους.

Και οι δύο έχουν θέση στη βασιλεία του Θεού και δεν θα έπρεπε να μαλώνουν για την πρωτοκαθεδρία, αλλά καλύτερα να συναγωνίζονται σε έργα ελεημοσύνης. Οι ιδιαίτερες αρετές του ενός δεν ακυρώνουν αυτές της άλλης πλευράς, και τέλειες δεν είναι ούτε του ενός, ούτε του άλλου. Η πάροδος του χρόνου απειλεί να φέρει στο προσκήνιο άλλες και εντονότερες αντιθέσεις, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, μεταξύ της πίστης και της απιστίας εντέλει. Ήδη πλέον δεν είναι κάποιος Καθολικός, ο οποίος καταγράφεται ως τέτοιος στο μητρώο και παρακολουθεί την Λειτουργία, όπως και κάποιος Προτεστάντης, ο οποίος αρνείται αναγνώριση και υπακοή στον πάπα, και οι όχι και τόσο σπάνιοι Προτεστάντες Ιησουίτες δεν υστερούν των μαθητών του Λογιόλα¹²⁶”.

Ο Palacký χρησιμοποίησε την οικουμενιστική θεώρηση της διαμάχης παπισμού και προτεσταντισμού, ως αντιλογία στην θεώρηση του Höfler. Τον κατηγόρησε ότι απλοποίησε την στάση του Hus με το να τον παρουσιάσει όχι μόνο ως αιρετικό, αλλά και ως εγκληματία. Για τον Palacký, ο Höfler ερμήνευε τον Hus, ως έναν καιροσκόπο, ο οποίος ενέδυσε τον εθνικιστικό πόλεμο με θεολογικό κήρυγμα. Για τους Γερμανούς ιστορικούς οι Ουσσίτες ήταν μία κατώτερη φυλή, όπως οι Τσέχοι ή οι Σλάβοι γενικότερα, οι οποίοι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν την γερμανική φυλή.

Άρα για τον Palacký η δήλωση του Höfler, ότι ζητούσε να κατανοήσει αυτό το κομμάτι της τσέχικης ιστορίας και να το ερμηνεύσει με επιστημονικό τρόπο, ήταν παραπλανητική. Ο Höfler ήθελε να απομειώσει το τσέχικο-σλαβονικό στοιχείο και να ενδυναμώσει το γερμανικό στην μεταξύ τους ιστορική σύγκρουση¹²⁷. Συνεπώς, η υπεράσπιση της παπικής πίστης και εκκλησίας δεν ήταν ο πρωταρχικός σκοπός του Höfler.¹²⁸

Το επόμενο κεφάλαιο του βιβλίου του Palacký αναλώνεται σε μία σύγκριση των δύο φυλών, της γερμανικής και της σλαβικής. Το ενδιαφέρον σημείο σχετικά με αυτήν την έρευνα είναι το ότι ο Palacký καταλήγει μέσα από την σύγκριση να διαπιστώσει ότι οι Σλάβοι είχαν την δική τους αναπτυγμένη κουλτούρα πολύ πριν υιοθετήσουν στοιχεία από το γερμανικό δίκαιο¹²⁹. Για τον Palacký η ειρωνεία βρίσκεται στο ότι ήθη και έθιμα των Σλάβων, τα οποία αργότερα θεωρήθηκαν βαρβαρικά, στην εποχή του αποτελούν την δόξα της Δύσης. Παρόλα αυτά οι Σλάβοι ακόμη και τότε θεωρούνταν μία βαρβαρική φυλή¹³⁰. Αυτή, λοιπόν, την ιδέα εφάρμοσαν οι Τσέχοι στην ιστορία του Hus, λέγοντας ότι αυτός ακολουθούσε στην σειρά παλαιότερους αυτόχθονες μεταρρυθμιστές και όχι τον Wyclif.

Στη συνέχεια ο Palacký εξετάζει τον ρόλο του Hus στα γεγονότα του 1409 μ.Χ. και την φυγή των Γερμανών καθηγητών και φοιτητών από το Πανεπιστήμιο στην Πράγα. Στην δική του ερμηνεία των γεγονότων οι σχέσεις του βασιλιά με τον Βοημό καθηγητή δεν ήταν τόσο αγαστές, ώστε να μπορεί ο δεύτερος να επηρεάσει τον μονάρχη στην έκδοση του διατάγματος της Kutná Hora. Αντίθετα η απόφαση του Wenceslaus οφειλόταν στο πείσμα που έδειξαν τα άλλα “έθνη” του Πανεπιστημίου στην επίλυση του ζητήματος των ψήφων. Σύμφωνα με τον Palacký η έκδοση του διατάγματος προκάλεσε την έκπληξη ακόμα και του τσέχικου εθνικιστικού κινήματος και του ίδιου του Hus¹³¹.

Παρακάτω ο Palacký ασκεί κριτική στις θέσεις του Höfler για τα αντι-γερμανικά και εθνικιστικά κίνητρα, τα οποία ο δεύτερος χρεώνει στον Hus. Παραδέχεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις ο Hus επιδεικνύει εχθρότητα εναντίον των Γερμανών, αλλά τις συνδέει με τις προσπάθειες των τελευταίων να κλείσουν τον ναό της Βηθλεέμ. Αντίθετα, στους λόγους του προς τον λαό της Βοημίας, ο Palacký δεν βρίσκει καμιά έκφραση εθνικιστικού μίσους εναντίον των Γερμανών. Προς επικύρωση των ισχυρισμών του, ο Palacký επικαλείται την γνωστή ρήση του Hus, ότι προτιμά έναν καλό Γερμανό, παρά έναν κακό Βοημό. Τέλος, κατηγορεί τον Höfler ότι χρησιμοποίησε μόνο εκείνες τις πηγές, οι οποίες ήταν σύμφωνες με το συμπέρασμα που μεροληπτικά ήθελε να καταλήξει. Γι' αυτόν τον λόγο παρέλειψε όλες τις άλλες μαρτυρίες, οι οποίες θα τον βοηθούσαν διορθώσει τις απόψεις του.

8.14.7 Επίλογος Γ' Μέρους

 Θα δανειστούμε τον επίλογο του Γ' Μέρους της εργασίας μας για τον Hus και πάλι από τα γραπτά του Palacký, καθώς συνοψίζει με άρτιο τρόπο τα συμπεράσματα των παραπάνω. Πολλοί ιστορικοί είδαν στην ιστορία του Ουσσιτισμού μία ρομαντική διάσταση, εφόσον εδώ για πρώτη φορά ένας λαός είχε ξεσηκωθεί για χάρη της ελευθερίας του και της ελευθερίας άσκησης της θρησκείας του¹³².

Οι ουσσιτικοί πόλεμοι και οι σταυροφορίες αντιμετώπισής του, οι σταυροφορίες εναντίον της Βοημίας, έδειξαν στον κόσμο την απροθυμία της παπικής ιεραρχίας να επιτρέψει την συστολή της εξουσίας της σε κάποια χώρα της Ευρώπης¹³³. Σύμφωνα με τον Palacký η Βοημία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα με εκκοσμικευμένη κυβέρνηση¹³⁴. Βέβαια, η δήλωση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί με όρους της σημερινής θεωρίας περί του εκκοσμικευμένου Κράτους, καθώς δεν υπήρχε χωρισμός Εκκλησίας και Κράτους, αλλά με την προϋπόθεση της αυτόνομης από την Ρώμη διακυβέρνησης, ενός μεσαιωνικού κράτους, ή έστω της μη επέμβασης του Κράτους στην άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων του λαού.

 

Στο θέμα της εθνικιστικής πλευράς του Ουσσιτισμού, ο Palacký θεωρεί ότι από την στιγμή που η Βοημία υπήρξε ως κράτος, οι Τσέχοι εκδήλωσαν την ανάγκη της διατήρησης και της υπεράσπισης της εθνικής τους ταυτότητας¹³⁵. Σίγουρα υπήρξαν παρόντα εθνικιστικά στοιχεία στον Ουσσιτισμό, αλλά όχι στον βαθμό που τα έβλεπε ο Höfler και οι Γερμανοί αντίπαλοι των Τσέχων και σίγουρα δεν υποσκέλιζαν τον θρησκευτικό-εκκλησιαστκό χαρακτήρα της αίρεσης¹³⁶. Ο Palacký, βέβαια, δεν αναφέρεται σε αίρεση.

 

Λόγω της έκτασης του Γ' Μέρους, η εξάρτηση του Jan Hus από τον John Wyclif θα εξεταστεί στο επόμενο Δ' Μέρος.

___________________________________________