ΜΕΡΟΣ Β'
ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ
Σύνθεση τα συνομοσπονδίας των γερμανικών φύλων που αποτέλεσαν τους Φράγκους, τα πρώτα καταγεγραμμένα ίχνη τους, Σάλιοι και Ριπουάριοι, οι πρώτοι βασιλείς και ο αχνός ρόλος τους στην ιστορία του δυτικού τμήματος της Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) αυτοκρατορίας.
Την εποχή που γράφει ο Τάκιτος, η ιστορία έχει καταγράψει ονόματα φυλών, όπως Κίμβροι, Βρουκτέροι, Κάττοι, Ερμουνδούροι, Τενκτέροι, Κερούσκοι κ.α. Λίγους αιώνες μετά οι φυλές αυτές φαίνεται να εξαφανίστηκαν και την θέση τους να πήραν Φράγκοι, Σάξονες, Αλαμανοί, Αλανοί, Βουργουνδοί, Θουρίγγιοι κ.α. Από αυτό συμπεραίνουμε μεταβολές στις συμμαχίες των φυλών και την ανάδυση νέων συνομοσπονδιών καθώς τα ονόματα αυτά φαίνεται να περιγράφουν αυτό ακριβώς˙ ενώσεις ή συμμαχίες γερμανικών γενών ή φυλών. Ο J. B. Bury αιτιολογεί τις αλλαγές των συνασπισμών με αναταράξεις στο τέλος του 2ου μ.Χ. αιώνα, ενώ ο D. Nicol επικεντρώνει στο 160 μ.Χ.16 Οι αναταραχές που ξέσπασαν πίσω από την συνοριακή γραμμή του Ρήνου δημιούργησαν νέες δυναμικές στις συνθέσεις των φυλετικών συνασπισμών. Έτσι οι Αλαμανοί σχηματίστηκαν από τους Σουηβούς και άλλες φυλές του άνω ρου του Ρήνου. Οι Θουρίγγιοι αντιπροσώπευαν τους αρχαίους Ερμουνδούρους. Οι Σάξονες ήταν σχηματισμός φυλών που κατοικούσαν στην ενδοχώρα μεταξύ Έλβα και Βέζερ. Τέλος οι Φράγκοι σχηματίστηκαν από την ενοποίηση φυλών του κάτω ρου του Ρήνου και μερικών άλλων που είχαν ενταχθεί στην ρωμαϊκή επαρχία της Κάτω Γερμανίας. Απ' αυτές κυρίαρχη ήταν αυτή των Σικαμβρών, που προερχόταν από την αρχέγονη των Iscaevones. Στους Φράγκους συμπεριλαμβάνονταν επίσης οι Βρουκτέροι, οι Χαμαβοί, οι Ανσιβάριοι, οι Τυβάντες, οι Μάρσοι και οι Καζουάριοι. Οι πέντες τελευταίες φυλές ανήκαν προηγουμένως στον σχηματισμό που υπό την ηγεσία του Αρμίνιου διέλυσαν τις ρωμαϊκές λεγεώνες στον Τευτοβούργιο Δρυμό.
Για την προέλευση του ονόματος των Φράγκων επικρατέστερη άποψη είναι αυτή που ετυμολογεί από την αρχαία γερμανική λέξη franchon (=ελεύθερος, frei)17. Άλλη άποψη (Adelung) επικαλείται την λέξη frak (= τολμηρός,). Υπάρχει και εκείνη που τους ονοματοδοτεί από την περίφημη «φραντζέσκα», το τσεκούρι που ήταν και το αγαπημένο τους όπλο18. Πρώτη αναφορά των αρχαίων πηγών για τους Φράγκους βρίσκουμε σε έναν Ρωμαίο βιογράφο του Δ' αι. μ.Χ. τον Flavius Vospicus. Στο έργο του Αυρηλιανός (c.7) αναφέρει την αναμέτρηση τμήματος της έκτης λεγεώνας, που στρατοπέδευε στον Ρήνο, με σώμα Φράγκων εισβολέων κοντά στην Mayence. Την σύγκρουση κέρδισαν οι Ρωμαίοι και οι εισβολείς αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν στο δάσος. Μια λάθος μεταγραφή της λέξης Fangones στον Κικέρωνα (Epistolae ad Atticum, lib. XIV. Epist.10) σε Frangones θεωρήθηκε λανθασμένα πρώιμη ένδειξη της ύπαρξής τους τον Α' π.Χ. αι. Στους μεσαιωνικούς συγγραφείς, αποδίδεται προσπάθεια σύνδεσης των Φράγκων με τους πρόσφυγες της Τροίας, η οποία φυσικά δεν αντιστοιχεί στην πργματικότητα19, αλλά επιχειρεί να συνδέσει την ιστορική πραγματικότητα της νεότευκτης ομοσπονδίας των εν λόγω γερμανικών φυλών με την λεγόμενη «Ηρωική Εποχή».
Ήδη από το 270 μ.Χ. Φράγκοι εγκαθίστανται στις εγκαταλειμμένες από τους Ρωμαίους περιοχές βόρεια του Ξάντεν. Τον Δ' αι. είναι εγκατεστημένοι στις Κάτω Χώρες ως laeti. Στα χρόνια της βασιλείας του Μ. Κωνσταντίνου, οι Φράγκοι υπηρετούν στον Ρωμαϊκό στρατό ως φοιδεράτοι. Στα τέλη του Δ' αι. ο Φράγκος Ριχίμερος έγινε στρατηγός στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, ενώ ο ανιψιός του Αρβογκάστης στη Δύση. Κατά τον David Nicolas20 δεν συγκαταλέγονται στα φύλα που πέρασαν τον Ρήνο, μετά την διάλυση τα συνοριακής γραμμής το 406 μ.Χ. Στο έργο του Αμμιανού Μαρκελίνου21 συναντάμε για πρώτη φορά τον εθνογραφικό όρο Σάλιοι Φράγκοι ( από το λατινικό sal= εξορμώ), που περιγράφει το τμήμα της φυλής που πέρασε τον Ρήνο. Το δεύτερο τμήμα των Φράγκων, αυτό που παρέμεινε στην δυτική όχθη του ποταμού, ονομάστηκε Ριπουάριοι Φράγκοι (εκ του λατινικού ripa=όχθη). Η δυναστεία που κυριάρχησε μέχρι τον Η' αι. ως ηγετική βασιλική οικογένεια ήταν οι Μεροβίγγεια. Την ονομασία της οφείλει σε ένα ημι-μυθικό πρόσωπο, τον Μεροβαίο, που η καταγωγή του αποδόθηκε σε κάποιο θαλάσσιο δαίμονα και η ζωή του καλύφθηκε από την αχλύ του μύθου. Ο πρώτος Σάλιος Φράγκος βασιλιάς, που αναφέρεται από τον Γρηγόριο, επίσκοπο Τουρώνης (Tours), είναι ο Χλωδίον (Chlodio)22. Αυτός σύμφωνα με την παραπάνω αφήγηση: «κατοικούσε σε κάστρο στο Dispargum, κοντά στα σύνορα με την Θουριγγία. Και από κει, προς νότο και μέχρι το Λίγηρα κατοικούσαν οι Ρωμαίοι. Αλλά πέρα από τον Λίγηρα τον έλεγχο είχαν οι Γότθοι. Επίσης οι Βουργουνδοί, που ανήκαν στην αίρεση των Αρειανών, κατικούσαν στην περιοχή την παρακείμενη στον Ρήνο, μέχρι δίπλα στη Λυών. Και ο Χλωδίον έστειλε κατασκόπους στην πόλη Καμπραί, και αυτοί πήγαν παντού, και ο ίδιος ακολούθησε και νίκησε τους Ρωμαίους και κατέλαβε την πόλη, στην οποία κατοίκησε για λίγο, και κατέλαβε την χώρα μέχρι τον ποταμό Σωμ». Ο J.B. Bury στηρίχθηκε σε ένα ποίημα του Σιδώνιου Απολλινάριου για ν' αποδείξει την ιστορικότητα του Χλωδίωνα23. Στο ποίημα αυτό περιγράφεται η εισβολή των Φράγκων, υπό την ηγεσία του Χλωδίωνα, στην περιοχή Artois και η εγκατάσταση στρατοπέδου στον τόπο που καλούνταν Vicus Helena (Lens). Εκεί τους νίκησε ο στρατηγός των Ρωμαίων Αέτιος και τους ανάγκασε να οπισθοχωρήσουν στην περιοχή τους. Με αυτή την ένδειξη χρονολογήθηκε η βασιλεία του Χλωδίωνα γύρω στο 431 μ.Χ. Γιος αυτού το βασιλιά υπονοείται, αλλά δεν αναφέρεται με σαφήνεια από τον Γρηγόριο, ότι είναι ο Μεροβαίος («σίγουρες πηγές βεβαιώνουν ότι ο βασιλιάς Μεροβαίος, του οποίου γιος ήταν ο Χιλδεριχος, ήταν της οικογένειας του Χλωδίωνα»). Ο Fredegarius το θέτει κάπως διαφορετικά. Τον θεωρεί γιο της συζύγου του Χλωδίωνα και ενός θαλάσσιου δαίμονα (bistea Neptuni), αλλά αυτός ο μύθος εκλαμβάνεται ως απόπειρα εξήγησης του ονόματος Μεροβαίος (=γιος της θάλασσας).
Είναι κοινά αποδεκτό, ότι οι Σάλιοι που κατοικούσαν στις ρωμαϊκές επαρχίες, συμμάχησαν με τον Αέτιο εναντίον της ουννικής απειλής και του Αττίλα. Το ερώτημα ήταν ποιος από τους αρχηγούς των Φράγκων συνέδραμε στην προσπάθεια των Ρωμαίων και των περιστασιακών συμμάχων τους. Αν δεχθούμε ότι των Φράγκων ηγείτο ο Μεροβαίος, τότε αποδεχόμαστε έμμεσα την ιστορικότητα του προσώπου αυτού. Ο θάνατος του Χλωδίωνα το 448 μ.Χ. σημαίνει ότι κάποιος από τους διαδόχους του ανέλαβε την ηγεσία την περίοδο που η «μάστιγα του Θεού» έπεφτε πάνω στις γαλατικές επαρχίες (450). Όπως παρουσιάζει τις εξελίξεις ο Walter Perry, τον θάνατο του Χλωδίωνα ακολούθησε αγώνας για την αρχηγεία μεταξύ των διαδόχων του, ένας εκ των οποίων ήταν ο Μεροβαίος. Αυτός ζήτησε την συνδρομή των Ρωμαίων του Αέτιου, ενώ ο ανταγωνιστής του, του οποίου το όνομα δεν διασώθηκε, στράφηκε στους Ούννους και τον Αττίλα για βοήθεια. Έτσι στην κρίσιμη μάχη στα Καταλαυνικά Πεδία (Châlons, Cabillonum) τμήμα Φράγκων (Λέτοι και Ριπουάριοι) συντάχθηκε με τους Ρωμαίους και τους Βησιγότθους του Θεοδώριχου, ενώ οι ανταπαιτητές με τους Ούννους. Η αξιομνημόνευτη νίκη των πρώτων καθόρισε και την άνοδο του Μεροβαίου στην εξουσία. Από την ιστορία αυτή μπορούμε με ασφάλεια να εξάγουμε το συμπέρασμα, ότι η ρωμαϊκή εξουσία μπορούσε ακόμα να καθορίσει τις πολιτικές εξελίξεις στην Γαλατία την περίοδο αυτή.
Διάδοχος του Μεροβαίου (πέθανε το 455 μ.Χ.) ήταν ο γιος του Χιλδέριχος Α' (Hilde-rik=όμορφος και δυνατος24, Childeric). Κατά την ιστορία του Γρηγορίου της Τουρώνης (Ι.12) αυτός ήταν εξαιρετικά άδικος και παράνομος ηγέτης και οι ομοεθνείς του τον εξόρισαν και ζήτησαν την διακυβέρνηση του Ρωμαίου στρατηγού Αιγίδιου (Aegidius). Ο Χιλδέριχος κατέφυγε στην επικράτεια των Θουρίγγιων υπό την προστασία του βασιλιά τους Bassinus. Μετά την παρέλευση οκταετίας έλαβε πληροφορία από τον φίλο του Wiomardus, ότι η κοινή γνώμη ήταν ευνοϊκή, επέστρεψε και ανέκτησε την αρχηγία των Φράγκων. Στην επιστροφή του τον ακολούθησε και η γυναίκα του προστάτη του, Bassina, με την οποία απέκτησε τον επόμενο βασιλιά της Μεροβίγγιας δυναστείας τον Χλωδοβίκο Α' (Hlodo-wig=ξακουστός πολεμιστής,Clovis). Στην διήγηση αυτή ο J.B.Bury βλέπει τα μοτίβα δύο θρύλων25. Ο πρώτος αφορά την εξορία του Χιλδέριχου και την αντικατάστασή του με την ρωμαϊκή εξουσία και τον Αιγίδιο. Από τον μύθο αυτό μπορούμε να εξάγουμε κάποια ιστορικά γεγονότα. Από ότι φαίνεται, για το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα των οκτώ χρόνων, αυτοκρατορική αντεπίθεση απώθησε τους Φράγκους από τα εδάφη στα οποία εγκαταστάθηκαν μετά το 358 μ.Χ., ημερομηνία εξόδου τους από τα Μπαταβιανά νησιά στη Φλάνδρα. Όπως το εξηγεί ο θεμελιωτής της έδρας τα Βυζαντινολογίας στην Μ. Βρετανία, καθηγητής J.B. Bury: «τέτοια ταπείνωση, αναμεμειγμένη με την εθνική υπερηφάνεια, αρχικά ερμηνεύτηκε στην ποιητική παράδοση ως φυγή του βασιλιά τους και ελεύθερη επιλογή του Ρωμαίου κατακτητή»26. Η επιλογή ως τόπου εξορίας του Χιλδέριχου, της Θουριγγίας, επίσης σημαίνει κάτι παραπάνω. Ότι οι Ρωμαίοι απελευθέρωσαν όλες τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Φράγκοι την εποχή του Χλωδίωνα και οι τελευταίοι αναγκάσθηκαν να οπισθοχωρήσουν στις αρχικές θέσεις που κατείχαν πέρα από το δάσος των Αρδεννών. Είναι προφανές ότι ο Γρηγόριος της Τουρώνης ακολούθησε πιστά την προφορική παράδοση, χωρίς να μπορεί να διασταυρώσει την αξιοπιστία της. Η μετατροπή της ιστορικής αλήθειας σε θρύλο στην περίπτωση αυτή ακολουθεί απλά μοτίβα. Αποτελεί, όμως, συνειδητή προσπάθεια παραχάραξης της αλήθειας, διότι γίνεται σε μια εποχή, κατά την οποία υπάρχει γραπτή παράδοση, υπάρχει γραμμένη ιστορία. Και αν κάποιος θα ήθελε να επικαλεστεί έλλειψη ιστορικών στην πλευρά των Φράγκων, ως ελαφρυντικό, θα απαντούσαμε, ότι από την στιγμή που εμφανίζονται τέτοιοι σε αυτούς, η παραχάραξη συστηματοποιείται και η ιστορία καταγράφεται ως προπαγάνδα και όχι ως διατήρηση της εθνικής μνήμης. Και πάντα στο στόχαστρό της είχε την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο δεύτερος θρύλος αφορά την συνάντηση του Χιλδέριχου και της Βαφίνας, γόνου της βασιλικής οικογένειας των Θουρίγγιων, και μητέρας του Χλωδοβίκου... η συνέχεια (μέρος Γ') εδώ.
16) Bury,J.B., The invasion of Europe..., σελ.10. Nicolas, David, Η εξέλιξη της μεσαιωνικής Ευρώπης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 42007, σελ.95.
17) Grimm, Jacob Ludwig Karl, Geschichte der deutschen Sprache, Leipzig 1853, σελ.512.
18) Δες Αττίλα.
19) Domus Carol. Geneal. Monumenta Germanica, (ed.Pertz), tom.II, σελ.310: "Priamus et Antenor egressi a Troja venerunt in Secambria, et inde in Pannonia, et inde in Meotides paludes, et inde juxta ripas flumnis Reni in extrema parte Germaniae".
20) Nicolas, David, Η εξέλιξη..., σελ.104.
21) Ammianus Marcellinus, Hist.Romanorum, XVII.8 §3: "...pettit primos omnium Francos pues consuetude Salios appellavit" «[ο Ιουλιανός]... πρώτα βάδισε κατά των Φράγκων, που συνήθως καλούνται Σάλιοι...»
22) Gregory, Historia Francorum, II.9
23) Bury,J.B., The invasion..., σελ. 219.
24) Την απόδοση και ερμηνεία των γερμανικών ονομάτων οφείλουμε στον Augustin Thierry (Récits des temps mérovingiens). Εμείς τα βρήκαμε στο έργο του Αλέξανδρου Δουμά, The Progress of Democracy, Νέα Υόρκη 1841, αγγλική μετάφραση.
25) Bury,J.B., The invasion..., σελ. 223.
26) Bury,J.B., The invasion..., σελ. 224.
© 2009 impantokratoros.gr
Επιτρέπεται η χρήση, διάθεση και αναπαραγωγή του υλικού του ιστοχώρου αρκεί να διατηρείται το αρχικό νόημα χωρίς περικοπές που πιθανόν να το αλλοιώνουν για μή εμπορικούς σκοπούς,
με βασική προϋπόθεση την αναφορά στην πηγή: www.impantokratoros.gr
Login