ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΑΡΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
ΗΤΑΝ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΥΜΦΕΥΜΕΝΟΣ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ;
Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. Όχι.
Σύμφωνα με τον βιογράφο της Νικηφόρο Κάλιστο Ξανθόπουλο, η αγία Μαρία η Μαγδαληνή γεννήθηκε στα μέσα της Βασιλείας του αυτοκράτορα Οκτάβιου:
“Γεννῶσι τοίνυν τὴν μακαρίαν ταύτην Μαρίαν περὶ τὰ μέσα που τῆς μοναρχίας τοῦ Καίσαρος Ὁκταβίου, ᾦ καὶ Σεβαστὸς ἐπίκλησίς ἐστιν ἕτερον ὅνομα1”
Αυτό σημαίνει ότι ήταν λίγο μικρότερη από την μητέρα του Κυρίου, γι' αυτό και ανήκε στην συντροφιά της Παναγίας. Όταν ο Κύριος ξεκίνησε την δημόσια δράση Του, πρέπει να διένυε την πέμπτη δεκαετία της ζωής της.
Ο Κύριος, δεν συνήθιζε να μιλά με γυναίκες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το κατά Ιωάννην 4,27: “καὶ ἐπὶ τούτῳ ἦλθον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, καὶ ἐθαύμασαν ὅτι μετὰ γυναικὸς ἐλάλει·”.
Το ότι ο Χριστός ήταν ανύπαντρος το αναφέρουν και μαρτυρίες των πρώτων εκκλησιαστικών συγγραφέων.
Ο Τερτυλλιανός στο έργο του Περί Μονογαμίας (De Monogamia), αναφερόμενος στο βιβλικό Εφεσ. 5,31-2 γράφει ότι ο Χριστός μπορεί να θεωρηθεί μονογαμικός πνευματικά, καθώς έχει μόνο μία νύμφη, την Εκκλησία. Παραπέμπει τους αναγνώστες του στον απόστολο Παύλο, ο οποίος δίδαξε ότι η πνευματική μονογαμία του Χριστού με την Εκκλησία, αντικατοπτρίζει την σαρκική μονογαμία του Αδάμ με την Εύα.
Στο ίδιο εδάφιο τονίζει ότι ο Κύριος ήταν εντελώς ανύμφευτος (innyptus in totem)2, και προτρέπει τους πιστούς να μιμηθούν τον Χριστό ως ευνούχοι κατά σάρκα (spado in carne)3. Να σημειωθεί ότι ο Τερτυλλιανός δεν απαξιώνει τον γάμο, αλλά φέρνοντας το παράδειγμα του πνευματικού γάμου του Κυρίου με την Εκκλησία σε αντίθεση με την σαρκική αγαμία του, προσπαθεί να πείσει ότι ο δεύτερος γάμος είναι περιττός.
Ο Κλήμης Αλεξανδρείας στους Στρωματεῖς μιλά για κάποιους γνωστικούς, οι οποίοι, για να εξάρουν την παρθενία, προέβαλλαν τον Ιησού ως ανύμφευτο. Αυτοί ισχυριζόταν ότι ακόμη και ο γάμος είναι πορνεία και προέρχεται από τον διάβολο4.
Περηφανεύονταν ότι μιμούνταν τον Κύριο, ο οποίος δεν νυμφεύθηκε ποτέ, ούτε κατείχε ο,τιδήποτε σε αυτόν τον κόσμο. Πίστευαν ότι καταλάβαιναν και εφάρμοζαν το Ευαγγέλιο καλύτερα από όλους5. Αν και ο Κλήμης απορρίπτει τους ισχυρισμούς των γνωστικών, δεν αρνείται το ότι ο Χριστός δεν νυμφεύθηκε ποτέ. Αντίθετα, εξηγεί για ποιον λόγο ο Χριστός έμεινε άγαμος:
“ εἶτ' οὐκ ἴσασι τὴν αἰτίαν τοῦ μὴ γῆμαι τόν κύριον· πρῶτον μὲν γὰρ τὴν ἰδίαν νύμφην εἶχεν, τὴν ἐκκλησία, ἔπειτα δὲ οὐδὲ ἄνθρωπος ἦν κοινὸς, ἵνα καὶ βοηθοῦ τινος κατὰ σάρκα δεηθὴ· οὐδὲ τεκνοποιήσασθαι ἦν αὐτῷ ἀναγκαῖον ἀιδίως μένοντι καὶ μόνῳ υἱῷ θεοῦ γεγονότι6”
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε ομιλία του θεωρούσε την παρθενία ανώτερη, αν και οι σαρκικές επαφές είναι νόμιμες εντός γάμου. Προς υποστήριξη αυτής της θέσεις επικαλούνταν επίσης, το ότι ο Χριστός δεν νυμφεύθηκε. Η αγαμία του Κυρίου ήταν κοινός τόπος την Εκκλησία. Δεν χρειαζόταν κάποιος να την αποδείξει ή να επιχειρηματολογήσει πάνω σε αυτό7.
Εξάλλου, από την βιβλική εποχή κάθε γυναίκα αφιερωμένη σε αυτόν εν παρθενία θεωρείται νύμφη του Χριστού8. Ο δε Χριστός είναι ο Νυμφίος της Εκκλησίας.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΑΡΙΑ
Το όνομα Μαρία έλκει την καταγωγή του από το εβραϊκό όνομα Μίριαμ (מִרְיָם ). Αυτό ήταν το όνομα της αδελφής του Μωυσή. Η ερμηνεία του ονόματος θεωρείται δύσκολη υπόθεση, γι' αυτό και έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες, χωρίς να είναι τίποτα οριστικό9.
Οι εβδομήκοντα το μεταφράζουν ως Μαριάμ. Αυτούς ακολουθεί και ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς. Από την άλλη, ο Ιώσηπος προτιμά το εξελληνισμένο Μαριάμμη10. Οι πολυμαθείς της ελληνικής γλώσσας θεωρούσαν ότι, οποιαδήποτε λέξη τελειώνει σε σύμφωνο, θα έπρεπε να τελειώνει σε ν, ς, ρ (αν και το ρ θεωρούνταν φωνήεν και δασύνονταν). Οποιαδήποτε άλλη κατάληξη ήταν βαρβαρική, γι' αυτό και εξελληνίζονταν.
Έτσι προέκυψαν και οι εξελληνισμένοι τύποι Μαρία ή Μαριάμμη. Σε κάποια κείμενα υπάρχει και ο τύπος Μαριάμνη. Στην Καινή Διαθήκη βρίσκονται οι τύποι Μαρία ή Μαριάμ. Οι Κόπτες χρησιμοποιούσαν αυτούς τους τρεις τύπους. Αντίθετα οι Λατίνοι χρησιμοποιούσαν μόνο τον τύπο Μαρία.
Οι Έλληνες και οι Εβραίοι είχαν απλούστερο ονομαστικό τύπο από τους Ρωμαίους την ίδια εποχή. Οι Ρωμαίοι είχαν σύνθετο τύπο, ο οποίος αποτελούταν από τα λεγόμενα tria nomina (praenomen, nomen, cognomen). Για το θέμα που μας ενδιαφέρει οι Έλληνες και οι Εβραίοι ξεχώριζαν δύο γυναίκες που είχαν το ίδιο όνομα, είτε με το όνομα του πατέρα τους, είτε του συζύγου.
Αντίθετα, οι Ρωμαίοι ονομάτιζαν μία γυναίκα βάσει του ονόματος του γένους (nomen gentilicum) αυτής. Eαν το γένος ήταν αριστοκρατικό, τότε μπορούσε να κρατήσει το οικογενειακό της όνομα, αντί να πάρει το όνομα του συζύγου της. Επομένως, η Ρωμαία Μαρία ήταν αυτή που καταγόταν από το γένος των Marii.
Το όνομα Marius ήταν οσκικής προέλευσης και ήταν σε χρήση από τους Ρωμαίους. Οι γυναίκες του γένους αυτού έπαιρναν το όνομα Μαρία11, χωρίς όμως να έχει σχέση με το αντίστοιχο εβραϊκό. Πρόκειται για παρετυμολόγηση. Επίσης, οι Ρωμαίοι το πρόφεραν Μάρια, δίοτι δεν δέχονταν τόνο στην παραλήγουσα αν η κατάληξη ήταν βραχύ φωνήεν.
Το όνομα Μαρία είναι ένα πολύ διαδεδομένο στην υπό εξέταση εποχή στην Παλαιστίνη. Στην Καινή Διαθήκη υπάρχουν έξι γυναίκες με το όνομα Μαρία, ενώ όλες οι γυναίκες που αναφέρονται με το όνομά τους είναι 1612. Ως προς την διάδοση του ονόματος στην Παλαιστίνη, ένα τέταρτο των καταγεγραμμένων γυναικών μεταξύ 320 π.Χ. και 200 μ.Χ. φέρουν το όνομα Μαρία13.
Όλα τα παραπάνω αποκτούν ενδιαφέρον στην εργασία μας, προκειμένου να εξεταστεί και να απορριφθεί η θέση που θέλει τον τύπο Μαρία να αφορά την μητέρα του Κυρίου, και τον τύπο Μαριάμμη-Μαριάμνη να αφορά την Μαρία την Μαγδαληνή, στα γνωστικά κείμενα14.
Ο αξιωματικός αυτός κανόνας δεν είναι ούτε καθολικός, δεν εφαρμόζεται σε όλα τα γνωστικά κείμενα, ούτε απόλυτος, δεν εφαρμόζεται πάντα στο ίδιο κείμενο. Απλώς βοηθά αυτούς που θέλουν να βγάλουν συμπεράσματα, ώστε να βγάλουν τα συμπεράσματα που θέλουν. Θα εξεταστεί στο επόμενο κείμενο, όπου θα αναζητηθεί η ταυτότητα της γνωστικής Μαρίας.
Συνεχίζεται...
__________________________________
1 Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος, Λόγος εἰς τὴν ἁγίαν καὶ ἰσαπόστολον μυροφόρον Μαρίαν τῆν Μαγδαληνήν, PG 147,545.B
2 De monogamia V.6: “Sed et si initium transmittit ad finem ut A ad Ω, quomodo finis remittit ad initium <ut Ω
ad A>, atque ita census noster transfertur in Christum, animalis in spiritalem, quia non primo, quod spiritale est, sed quod animale, dehinc quod spiritale, proinde videamus, an id ipsum debeas huic quoque censui secundo, an in eandem te formam conveniat novissimus quoque Adam in quam et primus, quando novissimus Adam, id est Christus, innuptus in totum, quod etiam primus Adam ante exilium”.
“Αλλά πάλι, αν η αρχή οδηγεί στο τέλος, όπως το Α στο Ω, όπως το τέλος οδηγεί στην αρχή, όπως το Ω στο Α, έτσι η καταγωγή μας μεταφέρεται στον Χριστό, το ζωώδες στο πνευματικό, δεδομένου ότι το πνευματικό δεν ήταν πρώτο, αλλά το ζωώδες, τότε ποιο το πνευματικό. Κατά παρόμοιο τρόπο, ας δούμε αν οφείλουμε το ίδιο στην δεύτερη καταγωγή, αν ο νέος Αδάμ σε συναντά στην ίδια μορφή, όπως ο πρώτος. Εφόσον ο νέος Αδάμ , ο οποίος είναι ο Χριστός, ήταν ανύμφευτος κατά πάντα, όπως ο πρώτος Αδάμ πριν την εξορία”.
Paul Mattei (εκδ. & μετ.), Tertullien. Le Mariage unique (De monogamia). SC 343. Paris: Les Éditions du Cerf, 1988, 150-153
3 De monogamia V.7: “ Sed donato infirmitati tuae carnis suae exemplo perfectior Adam, id est Christus, eo quoque nomine perfectior qua integrior, volenti quidem tibi spado occurrit in carne;”
“Αλλά δωρίζοντας στη δική σας αδυναμία το παράδειγμα της δικής του σάρκας, ο τελειότερος Αδάμ, που είναι ο Χριστός, τελειότερος σε αυτό το θέμα (σ.σ στο ότι ήταν καθαρός), σε όποιον θέλει να είναι όπως αυτός, ευνούχος στη σάρκα”.
4 Στρωματεῖς ΙΙΙ.6.49,1: “Εἰσίν θ' οἵ πορνείαν ἄντικρυς τὸν γάμον λέγουσι καὶ ὑπὸ τοῦ διαβόλου ταύτην παραδέδοσθαι δογματίζουσι, μιμεῖσθαι δ' αὑτοὺς οἱ μεγάλαυχοί φασι τὸν κύριον μήτε γήμαντα μήτε τι ἐν τῷ κόσμῳ κτησάμενον,μᾶλλον παρὰ τοὺς ἄλλους νενοηκέναι τὸ εὐαγγέλιον καυχώμενοι”.
Otto Stählin (εκδ), Clemens Alexandrius, Stromata Buch I-IV , στην σειρά GCS 15; Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1906, σελ. 218
5 Πιθανόν ο Κλήμης να αναφέρεται στον Τατιανό. Βλ. Ειρηναίος Λυών, Κατά πασών Αιρέσεων Ι.27,1: “... οἱ καλούμενοι Ἐγκρατεῖς ἀγαμίαν ἐκήρυξαν, ἀθετοῦντες τὴν ἀρχαίαν πλάσιν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡρέμα κατηγοροῦντες τοῦ ἄῤῥεν καὶ θῆλυ εἰς γένεσιν ἀνθρώπου πεποιηκότος· καὶ τῶν λεγομένων παρ' αὐτοῖς ἐμψύχων ἀποχήν εἰσηγήσαντο,ἀχαριστοῦντες τῷ πάντα πεποιηκότι Θεῷ. ... Τατιάνου τινὸς πρώτως ταύτην ε'σενέγκαντος τὴν βλασφημίαν” (PG 7.690).
6 Στρωματεῖς ΙΙΙ.6.49,3. Εδώ ελέγχεται ως ανακριβής η άποψη της Karen L. King, ότι ο Κλημης δεν υποστηρίζει θετικά ότι ο Χριστός ήταν έγγαμος Βλ. Σχετ.Karen L. King, Jesus said to them, “My Wife...” A new Coptic Papyrus Fragment, Harvard Theological Review 107 n. 2 (Jul. 2016),
7 Ι. Χρυστόμου, Περί Παρθενίας ΙΑ.1 & ΙΓ.4
8 Πλήθος αναφορών στις πηγές στο Elizabeth Clark, “The Celibate Bridegroom and His Virginal Brides: Metaphor and the Marriage of Jesus in Early Christian Ascetic Exegesis”, Church History 77.1 (March 2008) 1-25.
9 Scott C. Layton, Archaic Features of Canaanite Personal Names in the Hebrew Bible, Atlanta: Scholars Press,1990, σσ. 183–86
10 Abraham Schalit, Namenwφrterbuch zu Flavius Josephus (suppl. 1 του A Complete Concordance to Flavius Josephus; Leiden: Brill, 1968.
11 Maria Aurelia Violentila, κόρη του Marii Perpetui, σύζυγος του Quintus Egnatius Proculus Maria Casta, σύζυγος του Lucius Maesius Rufus.
12 Μαρία η μητέρα του Κυρίου, Μαρία η Μαγδαληνή, Μαρία η αδελφή του Λαζάρου, Μαρία η μητέρα του Ιακώβου, Μαρία του Κλωπά, και η “άλλη” Μαρία.
13 Tal Ilan, Notes on the Distribution of Jewish Women’s Names in Palestine in the Second Temple and Mishnaic Periods, in Journal of Jewish Studies 40.2 [1989] 186-200
14 Antti Marjanen, The Womaν Jesus Loved. Mary Magdalene in the Nag Hammadi Library and Related Documents. Leiden: Brill, 1996, σελ. 64 σημειώσεις34, 35. Ο ίδιος αναγνωρίζει ότι ο κανόνας δεν εφαρμόζεται σε όλα τα γνωστικά κείμενα, ούτε και σε όλες τις περιπτώσεις στο ίδιο κείμενο.
© 2024 impantokratoros.gr
Login